برای استاد شعر و سخن،شهریار

شهریار در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی در خانواده حاجی میر آقای خشکنابی در تبریز به دنیا آمد. او دوران کودکی را در روستای پدریش خشکناب در کنار کوه زیبای “حیدر بابا” گذراند. شهریار سپس به تهران آمد و در دبیرستان دارالفـنون تحـصیل کرد، ولی در سال آخر از ادامه تحـصیل انصراف داد و وارد خـدمت دولتی شد؛ چـنـد سالی در اداره ثـبت اسناد نیشابور و مشهـد خـدمت کرد و در سال ۱۳۱۵ در بانک کـشاورزی تهـران استخدام شد. شهریار پس از ۸۳ سال زندگی در ۲۷ شهریور ۱۳۶۷ وفات یافت و پیکر او در مقبره‌الشعرای تبریز به خاک سپرده شد.
شهریار، مسلمان، شیعه و از عاشقان ائمه اطهار بود. او در مصاحبه با کیهان فرهنگی می‏گوید: ” من شانس ادبی خود را مدیون این هستم که وقتی شش ساله بودم و تازه الفبا را یاد گرفته بودم، در تاقچه اتاق ما، در دِه فقط دو کتاب بود با جلدهای مندرس؛ یکی قرآن و دیگری حافظ. عمده شانس من این است که زندگیم از اول با قرآن و حافظ شروع شد که هنوز هم هست”.
شهریار، دوستدار و عاشق پیامبر و اهل بیت او (س) بود و این عشق در شعرهای او هویداست؛ هر کس می‏تواند از لابه‏لای اشعاری که درباره شخصیت معصومان (ع) سروده است، عقیده و عشق پاک او را به اسلام و تشیع بفهمد.
آللاهین شهری نبی دیر، قاپیسی شاه ولی
دئشیک آختارما، بو شهرین بئله دروازه سی وار
پیامبر شهر خدا و شاه ولی امیرالمومنین دروازه آن است
در پی دریچه نباش ، این شهر چنین دری دارد
“ستون عرش خدا قائم از قیام محمد
ببین که سر بکجا می‌کشد مقام محمد
به جز فرشته عرش آسمان وحی الهی
پرنده پر نتوان زد به بام محمد.”
وی در شعر یا علی (ع) می‌گوید:
“مستمندم بسته زنجیر و زندان یا علی
دستگیر ای دستگیر مستمندان یا علی
بندی زندان روباهانم ای شیر خدا
می جوم زنجیر زندان را به دندان یا علی
عشق و ارادت خاص شهریار به امیرمؤمنان، حضرت علی (ع) در شعر جاودان وی یعنی “علی ای همای رحمت” نماد محبت خاص وی به مولای متقیان است. شهریار اشعار سوزناکی را نیز تقدیم حضرت سید الشهداء (ع) کرده است:
“شیعیان دیگر هوای نینوا دارد حسین
روی دل با کاروان کربلا دارد حسین
از حریم کعبه جدش به اشکی شست دست
مروه پشت سر نهاد اما صفا دارد حسین
وفاداری شهریار به انقلاب اسلامی و آرمان‌های جاودانه و میراث عظیم امام خمینی (ره)، تعهد به دفاع از این انقلاب، تجلیل از شهدا و حضور در صحنه‌های هنری دفاع مقدس، از جلوه‌های ویژه زندگی شهریار و از فرازهای به یاد ماندنی اشعار اوست. شهریار، انقلاب را نوروزی مبارک می خواند و با اشاره به مقاطعی از زندگی خود پس از انقلاب اسلامی می گوید” من ده سال آخر عمرم زنده شدم ”
چه نیکو سنتى تجلیل جمهورى اسلامی
که چون نوروز هر سالش نوآیین سالگرد آید
شهریار، دلداده بنیانگذار انقلاب، حضرت امام خمینى (ره) بود و این عشق در شعری که برای ورود امام به ایران متبلور است.
خدا پس داده در روزى چنین با ما امام ما
که شمع جمع ما و رهبر هر فردفرد آید
شهریار در اشعار فارسی خود به دفعات علاقه به میهن خود ایران را ابراز داشته و به تجلیل ایران می پردازد.
کشور ما که هست کان هنر
سرزمینی است آسمانی فر
خاک او توتیای چشم دل است
توتیا پیش خاک او خجل است
از جهان سر بود به دانش و فر
که جهان پیکر است و ایران سر
اشعار فارسی و آذری شهریار، نشان می‌دهد که وی یک ایرانی میهن‌دوست است و موضعی سازش‌ناپذیر در مقابل دشمنان وطن دارد. سال‌های پر افتخار دفاع مقدس که شاهد حضور شهریار در جمع پاسداران و رزمندگان جبهه‌های جنگ بود، خاطره‌ای است که از سال¬های پایانی حیات استاد در ذهن ایرانیان نقش بسته و ماندگار شده است.
اگر چه نخستین اشعار شهریار عمدتا به زبان فارسی سروده شده، اما وی به خواست مادرش طبع خود را در زبان آذری نیز آزمود و نتیجه آن سرودن منظومه “حیدر بابایه سلام” شد. این منظومه که در سال ۱۳۲۲منتشر شد از آثار جاویدان شهریار و نخستین شعر مشهوری است که وی به زبان مادری سروده است. منظومه حیدر بابا تجلی شور و عشق شهریار به مردم آذربایجان است، این منظومه از جمله بهترین آثار ادبی ایران است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی که خود از شعر شناسان اصیل و مسلط به زبان آذری هستند، معتقدند که علاوه بر خصوصیات شعرى مثبت شهریار، ویژگى دیگرى هم در «حیدر بابایه سلام» هست و آن این است که در این شعر، مطالب بسیار حکمت‌آمیز وجود دارد و با این حساب مى‌توان شهریار را یک حکیم به حساب آورد.
در کنار آذری‌های ایرانی، مردم جمهوری آذربایجان نیز علاقه خاصی به شهریار دارند و در اکثر خانه‌های این کشور کتاب‌های شعر شهریار وجود دارد و حتی تعدادی از اشعار فارسی او به آذری ترجمه شده است. منظومه آذری “حیدر بابایه سلام” در جمهوری آذربایجان بسیار مشهور است. اشعار و نام شهریار در جمهوری آذربایجان با مردم عجین شده تا حدی که نام بلوارها، خیابان‌ها، کوچه‌ها و نوزادان تازه متولد را به نام او می‌گذارند. شهریار در حالی که زبان آذری را زبان مادری و عزیز می‌نامد، اما در موضعی صریح و روشن هرگونه سوءاستفاده از آن را در راه ایجاد تفرقه و خدشه به وحدت ملی ایران، مردود می‌شمارد. در اشعار او بر خلاف برخی از شعرای قومگرا نه تنها هیچ توهینی به ملل غیر نمی‌شود بلکه او در جای جای اشعارش می‌کوشد تا به هر نحو ممکن سبب انس زبان‌ها و اقوام مختلف را فراهم کند.
شهریارعاشق زبان مادری است و در عین حال به دلیل عشق به زبان سرزمینی و اشعار فارسی به او “حافظ معاصر” می‌گویند.
چو از شهنامه، فردوسی چو رعدی درخروش آمد
به تن ایرانیان را خون ملیت به جوش آمد
زبان پارسی گویا شد و تازی خموش آمد
ز کنج خلوت دل اهرمن رفت و سروش آمد
یا در جای دیگر در وصف فردوسی می گوید:
او شاعرقهرمان ما فردوسی است
او را قلم آن کرد که شمشیر نکرد
او کاخ زبان پارسی کرد بلند
او شاعر ایده آل ما فردوسی است
در تاجیکستان، افغانستان و هند مردم به اشعار فارسی شهریار دلبسته‌اند. به قول یک نویسنده و پژوهشگر هندی، زبان فارسی هر کجای دنیا باشد، استاد شهریار در آنجا مورد علاقه مردم است. در ۳۰ دانشگاه هند زبان فارسی تدریس و شعر استاد به عنوان نمونه بارز شعر فارسی ارایه می شود.
نکته آخر اینکه استاد شهریار عامل همگرائی و دوستی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان است. مردم هر دو کشور به او عشق می‌ورزند و همه ساله مشترکا یاد او را گرامی می‌دارند. ما نیز به روح بلند او درود می فرستیم و امیدواریم ایران اسلامی، همواره زادگاه فرزندانی همچون شهریار باشد و به این فرزندان خود مباهات کند.