به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، بیعت به معنای دست به دست زدن برای التزام به طاعت و فرمانبُرداری از کسی یا داد و ستد و در اصطلاح، تعهد به پیروی بی‌چون و چرا از صاحب بیعت است. عَقبه به معنای راه دشوار و سنگلاخ به سوی قله کوه و مقصود از آن در این جا، مکانی نزدیک مکه در منطقه منا و مکان رمی واپسین جمره است.
رسول خدا (ص) پس از بعثت، در موسم حج به منا می‌رفت و حاجیان را به اسلام فرا‌می‌خواند. دعوت پیاپی او زمینه آشنایی مردم یثرب را با اسلام که پیوسته به مکه آمدوشد داشتند، فراهم ساخت. بر پایه گزارش ابن اسحق، به سال یازدهم بعثت در ایام حج هنگامی که رسول خدا (ص) در منا مشغول دعوت قبایل بود، با شش یا هشت تن از خزرجیان یثرب که برای جلب حمایت قریش در برابر رقبای اوسی خود به مکه آمده بودند، دیدار کرد و آن‌ها را با تلاوت قرآن به اسلام فرا‌خواند. آن‌ها با توجه به آگاهی‌های اجمالی که از طریق بشارت‌های یهود به بعثت پیامبر داشتند، به راحتی اسلام را پذیرفتند. منابع از این افراد با اختلاف بسیار یاد کرده‌اند. اسعد بن زراره، عوف بن حارث، رافع بن مالک، قطبه بن عامر، عقبه بن عامر، و جابر بن عبدالله از آن جمله هستند.
برخی این دیدار با رسول خدا (ص) را به اشتباه بیعت اول عقبه دانسته و بیعت‌های عقبه را به سه بیعت افزایش داده‌اند؛ اسلام آوردن این شمار از خزرجیان به سال ۱۱بعثت، زمینه آشنایی بیشتر یثربیان را با دین جدید فراهم آورد؛ به گونه‌ای که به سال ۱۲ بعثت، ۱۰ تن از خزرجیان و دو تن از اوسیان پس از دیدار با پیامبر (ص) در عقبه، با او بر حمایت از اسلام پیمان بستند. این پیمان به بیعت اول عقبه مشهور شد. از آن جا که در این پیمان از حمایت‌های یثربیان از پیامبر در جنگ‌ها یاد نشد، به «بیعه النساء» نیز شهرت یافت. برخی بر آنند که به سبب مشابهت مضامین بیعت اول عقبه به بیعت با زنان، آن را «بیعت نساء» گفتند. ذهبی حضور عفراء دختر عبید بن ثعلبه را در جمع بیعت کنندگان، علت این نام‌گذاری دانسته است؛ اما بیعت النساء پس از فتح مکه صورت پذیرفت. جز جابر بن عبدالله، دیگر افراد از آن شش تن که به سال یازدهم اسلام آوردند، در پیمان اول عقبه حضور داشتند. حاضران در این بیعت، عبارت بودند از: اسعد بن زراره، عوف بن حارث، رافع بن مالک، قطبه بن عامر، عقبه بن عامر، معاذ بن حارث، عباده بن صامت، ذکوان بن عبد قیس، یزید بن ثعلبه، عباس بن عباده از خزرج، و ابوالهیثم بن تیهان و عویم بن ساعدهاز اوس.
رسول خدا (ص) در این بیعت، از مسلمانان یثرب به شرط پایبندی بر پرهیز از شش چیز، بیعت گرفت: شرک، زنا، تهمت، دزدی، قتل فرزندان، و نافرمانی رسول خدا (ص). نتیجه وفاداری به این پیمان، ورود به بهشت شمرده شد و عاقبت پایبند نبودن به آن، بر عهده خداوند دانسته شد که اگر بخواهد، کیفر می‌دهد یا می‌آمرزد. شوکانی، اقرار به رسالت پیامبر، امر به معروف، نهی از منکر و ستیز نکردن درباره جانشینی پیامبر را نیز به آن شروط افزوده است. پس از این پیمان، رسول خدا (ص) بیعت کنندگان را در صورت وفاداری به پیمان، به بهشت بشارت داد.
یثربیان پس از بازگشت به مدینه، در نامه‌ای از رسول خدا خواستند تا فردی را برای آموزش قرآن به یثرب بفرستد. پیامبر مُصعب بن عمیر را که جوانی خوش سیما و آشنا به قرآن بود، به یثرب فرستاد و به او فرمان داد تا ضمن دعوت مردم آن دیار، به آن‌ها قرآن بیاموزد و با آن‌ها نماز بگزارد.
مسلمانان در مکان بیعت عقبه مسجدی ساختند که بعدها به مسجد بیعت مشهور شد. این مسجد به سال ۱۴۴ق. به دست منصور عباسی و به سال ۶۲۹ق. به دست مستنصر بالله بازسازی یا تعمیر شد و طی قرن‌ها از مساجد مورد توجه مسلمانان بوده است؛ کردی گوید: مسجد البیعه در سمت چپ کسی قرار دارد که به منا می‌رود و میان آن و عقبه فاصله‌ای اندک است و مکان آن به شِعْب البیعه و شِعْب الانصار شهرت دارد. یکی از محققان که از نزدیک این مسجد را دیده، مساحت آن را در واپسین بازسازی ۳۷۵ متر مربع دانسته و آن را بدون سقف خوانده و گفته است: این مسجد به همان شکل تا سال ۱۴۲۳ق. باقی بود.
