از ازدواج «وی چتی» تا طلاق «فیسبوکی»!

مهر: با وجود اینکه در حال حاضر کشورمان با مسائل مهمی از جمله مسئله تحریم های کشورهای غربی، بیکاری، تورم، نارسایی های اجتماعی و فرهنگی و غیره روبروست بیراه نخواهد بود که مشکل یا دغدغه بودن یا نبودن (محدود شدن یا نشدن، فیلتر شدن یا نشدن و…) شبکه های اجتماعی که با عناوینی چون فیسبوک، وی چت و اینستاگرام و غیره معروف اند را نیز به این مسائل کشور اضافه کرد.

بحث در باب «شبکه های اجتماعی»  بحثی است که این روزها نقل قول هر محفل و مجلسی است؛ به خصوص که اگر چند جوان و نوجوان هم در این محافل حضور داشته باشند و یا مبحثی در ارتباط با مسائل آنها شکل گرفته باشد.همچنین اظهارنظرهای متفاوت از سوی مسئولان در مورد شبکه های اجتماعی طی ماههای گذشته موجب شده است که تصمیم های متفاوتی درباره شبکه ها و نرم افزارهایی مانند وی چت و اینستاگرام اخذ شود. و در این بین باید حق داد به عده ای که در پی پیدا کردن پاسخی مبنی بر این پرسش باشند که: «بالاخره استفاده از اینگونه شبکه های اجتماعی عملی مفید به فایده است یا می تواند موجب ایجاد دغدغه ها، مسائل و مشکلات بیشتری شود؟».

بودن یا نبودن؟ مسئله این است

پرسش معروف “بودن یا نبودن؟” در زمینه برخی شبکه های اجتماعی که اکنون فیلتر هستند نه تنها برای آحاد جامعه وجود دارد بلکه این مسئله حتی برای افرادی که دستی بر آتش دارند نیز وجود دارد به نحوی که در پی یافتن پاسخ این پرسش دست به دامن مسئولانی همچون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و یا کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه می شدیم و یا بسیاری دیگر از مسئولین که این روزها در خلال سخنان خود به بحث شبکه های اجتماعی نیز اشاره ای دارند.

قائم مقام موسسه تبیان و عضو شورای فیلترینگ در همین رابطه معتقد است که بخشی از برخوردهای سلبی در فضای مجازی در دولت قبلی بر اساس فضای سیاسی بوده و گاهی اوقات افراط شده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا آقامیری در شهر قم مواردی را در خصوص شبکه های اجتماعی عنوان کرد و در همین باره توضیح داد: در سال ۷۶ که اینترنت وارد کشور شد، برخورد ما با این تکنولوژی منفعلانه بود، علاوه بر این، عده ای غرض ورز از این فضا برای انگیزه های خود بهره مند شدند.

به گفته وی هم اینک یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون نفر عضو شبکه اجتماعی فیس بوک هستند و تمام اینها در حال تولید اطلاعات هستند و در هر یک دقیقه ۵ هزار عکس در فیس بوک تولید می شود و بالغ بر ۲۵۰ میلیارد صفحه در این شبکه اجتماعی وجود دارد.

می‌توانستیم در فیلترینگ منعطف‌تر باشیم

این مسئول با اشاره به اینکه شبکه های اجتماعی کاملا حساب شده فضا را کنترل می کنند و در این فضا هر چه می خواهند دارند می افزاید: با توسعه شبکه های اجتماعی، هزینه جاسوسی پایین آمده است به نحوی که دشمنان فضا را به گونه ای مبهم می کنند که نمی شود راه را از بیراهه تشخیص داد.

حجت‌الاسلام آقامیری معتقد است که بخشی از برخوردهای سلبی در فضای مجازی کشور بر اساس فضای سیاسی بوده و گاهی اوقات در این زمینه افراط شده است؛ وی درهمین رابطه می افزاید: در برخی موارد می‌شد منعطف‌تر برخورد کنیم ولی این سلیقه دولت قبلی بوده که تصور می‌کرد این گونه باید برخورد می‌شد.

رئیس حوزه علمیه استان تهران، پالایش اینترنت را برای سالم ماندن محیط های علمی و حفظ خانواده و جامعه ضروری می داند و تاکید می کند: ما در فضای اینترنتی باید گاهی برخوردهای سلبی کنیم و بعضی سایت‌ها را از دسترسی خارج کنیم. هیچ کسی از برخورد با سایت‌های مستهجن ناراضی نیست.

به گفته وی فیلترینگ حدود ۷۰ درصد کارآیی دارد و این همان نهی از منکر است که در فضای سایبر محقق می شود.

حضور در فیسبوک جرم است یا خیر؟

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت یازدهم نیز تا به امروز اظهارات متعددی را در مورد استفاده از شبکه های اجتماعی داشته و معتقد است که بسیاری از افراد جامعه استفاده صحیحی از شبکه های اجتماعی دارند؛ با این حال وی گفته که وزارت ارتباطات نقشی در فیلترینگ ندارد.

محمود واعظی در مورد فیلتر شدن وی چت نیز تاکید کرده است که «آنچه در کمیته تعیین مصادیق باعث شد وی چت فیلتر شود این است که بخشی از این شبکه اجتماعی باعث وارد شدن به حریم خصوصی دیگران می شود.»

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در موضع گیری خود در خصوص شبکه های اجتماعی مانند فیس بوک و وی چت گفته است: دولت در خصوص بحث وی چت نظر خاصی مطرح نکرده اما برخی از وزرای دولت معتقد بودند که می‌توان بخش‌های مضر وی چت را فیلتر کرد چرا که وی چت یک وسیله ارتباطی بسیار مناسب است.

علی جنتی پیش از این نیز در مورد فیس بوک گفته بود: به نظر من فیس‌بوک از مصادیق مجرمانه به شمار نمی‌رود و کسانی که عضو آن هستند، ارتباطات سالم و درستی دارند. نه تنها فیس‌‌بوک باید قابل دسترسی باشد بلکه قید “غیرقانونی” برای سایر شبکه‌های اجتماعی نیز باید برداشته شود.

مسئول نامبرده همچنین در همین چندروز گذشته نیز با اشاره به موضع قوه قضائیه در مورد فیس بوک به خبرنگاران گفت: همانطور که یکی از مقامات قوه قضائیه اعلام کرده است عضویت در فیس بوک جرم نیست، اما به این دلیل که فیس بوک فیلتر است و شکستن فیلتر جرم است، این موضوع مشکل ایجاد می کند وگرنه اصل حضور در فیس بوک جرم نیست.

شبکه های اجتماعی در انتظار اجماع نظر مسئولان

اما همانطور که گفته شد و همانطور که مشخص است در چندماه اخیر اظهار نظرهای متفاوتی را در باب شبکه های اجتماعی از سوی مسئولان شاهد بوده ایم و آوردن تمام آنها در این مجال مقدور نیست و در این ارتباط آنچه مشخص است این است که هنوز به صورت مشخص از سوی نهادهای تصمیم گیر در زمینه این شبکه های مجازی اعلام نظری کارا و عملیاتی اعمال نشده و سیاست یکپارچه ای برای استفاده از این شبکه ها وجود ندارد. و شاید بتوان در همین جا اذعان داشت که مسئله شبکه های اجتماعی در انتظار اجماع نظر مسئولان است تا بتواند اعمال نظر کاربری، قانونی و مشخص را در ورای خود حس کند.

بر همین اساس گزافه نبود که در این خصوص گپ و گفتی را هم با تنی چند از جوانان، دانشجویان و…، یعنی افرادی که به طور مشخص می توان آنها را مخاطبان اصلی شبکه های اجتماعی قرار داد برقرار کرد و همچنین بیهوده ندیدیم که در این رابطه نظرات کارشناسان مربوطه را هم داشته باشیم تا در حقیقت رویه گزارش (و گزارشها) به سمتی باشد که بتواند در جهت اتخاذ تصمیمی متقن و مطلوب یاری رسان مسئولان باشد.

پژمان نام دانشجوی جوان کرجی است که در رشته هنر فعالیت می کند. در این رابطه با او به گفتگو می نشینم.

این دانشجو در رابطه با موضوع گزارش ما می گوید: نمی دانم بعضی ها با چه دلیل روشنی می گویند که باید با فیلتر بودن یا مفاهیمی از این قبیل که در خصوص شبکه های اجتماعی اعمال می شود موافق بود، به نظر من که اصلا ضرری پشت پرده نیست.

وی می افزاید: البته نمی دانم! شاید برای دیگران مشکل ایجاد کند ولی برای من که اتفاقاً موجب پیشرفت است؛ و جالب است که در طی مدت دو سالی که مخاطب این شبکه ها هستم توانسته ام با دوستان و همکارانی خوبی هم آشنا شوم که در پیشرفت کارهایم خیلی مؤثر بوده اند.

هر ایجاد محدودیتی گشایشگر راه گریز دیگری است

حامد ایزدپناه- کارشناس فلسفه اسلامی- نیز در این باره معتقد است: تمام اتفاقاتی که در عرصه زندگی بشر روی می دهد منجمله شبکه های اجتماعی ریشه در ذات افکار هر ملت دارد. به نوعی می توان بیان داشت که پرسش ها و نیازهایی که در طول ادوار مختلف و بواسطه بروز جریانهای مختلف بدون پاسخ  مانده اند در هر دوره ای از تاریخ متجلی می شوند و خواهنده پاسخ مقتضی و درخور هستند.

ایزدپناه می افزاید: در واقع شاید بتوان بروز شبکه های اجتماعی را هم از همین سنخ و از همین نوع از نیازهای تاریخی عنوان کرد که بشر در طول تاریخ به دنبال آن بوده است. و به عبارت دیگر اگر میل و فطرت در این امر دخیل نبود هیچگاه این شبکه ها هم ایجاد نمی شد، منظورم میل به تجدد و تنوع است.

این جوان اهل کرج در ادامه این گفتگو ابراز می دارد: حال بحث در خصوص مضر بودن یا مفید بودن این نوع گزینه ها نیز باید در طریقی صورت گیرد که حالت محدود کردن نداشته باشد زیراکه هر محدود کردنی راه گریزی دارد و بازهم همان فطرت است که دنبال راه گریز خواهد گشت. و به عبارت دیگر استفاده درست یا نادرست از هرچیزی به خود افراد بر می گردد و اصطلاح و عمل «ساماندهی» در این موارد می تواند راه گشاتر باشد.

روایتی تلخ از یک جدایی غم انگیز

یک توریست جوان، فرد دیگری است که در این خصوص با وی به مصاحبه می نشینیم. او که اتفاقاً لب تاپ خود را گشوده است و به یکی از شبکه ها اجتماعی(فیسبوک) نیز وصل است پس از گفتگوهای اولیه در خصوص موضوع گزارش ما روایتی را از جنبه های منفی شبکه های اجتماعی بیان می کند که برای یکی از اقوام او پیش آمده است.

آرش عباسی می گوید: همین چند وقت پیش بود که یکی از اقوام ما از طریق یکی از برنامه ها و شبکه های اجتماعی(وی چت) با دختری آشنا شد. که اتفاقاً این ارتباط برای آنها خوشایند بود و این طور شد که آنها به واسطه همین موضوع با هم نامزد بشوند.

این توریست جوان کرجی در همین ارتباط ادامه می دهد: اما چند وقتی از دوران نامزدی آنها نگذشته بود که پسر دچار نوعی شک و تردید نسبت به نامزد خود می شود و این بار از طریق فیسبوک و ساخت اکانتی جدید مقدمات آشنایی را با نامزد خود فراهم می کند و باقی ماجرا که در نهایت به جدا شدن این دو از هم می انجامد.

آرش عنوان می کند: البته به غیر از این ماجرا افراد دیگری را هم می شناسم که از طریق این شبکه ها با هم آشنا شده اند و البته ماجرایشان به طلاق یا جدایی نکشیده و در حقیقت کارشان به ازدواج هم کشیده شده است و متأسفانه عده ای دیگر هم کاملا برعکس!

البته اخبار اینگونه اتفاقات غیرمنتظره و تلخی که آرش بیان کرد روزانه و به طور مستمر از طریق رسانه های مختلف انتشار می یابد که همگان با آن آشنایند و لازم به استناد و توضیح بیشتر نیست. تا جایی که در همین اواخر برخی از صاحب نظران در اعلام نظرهای خود فیسبوک را عامل اصلی طلاق در ایران دانسته اند و برخی نیز –شاید به طعن و طنز و کنایه- معتقدند که امروزه بدون ابزاری مانند «وی چت» ازدواج میسر نیست! یا حداقل بسیار مشکل تر است.

تراکتور در جای خودش، بی ام دبلیو (BMW) در جای خودش!

محمد، دانشجوی رشته اقتصاد نیز در این باره معتقد است: تجربه من در خصوص استفاده از فیسبوک منفی است، من چند سالی را عضو فیسبوک و دیگر شبکه های از همین نوع بودم و یا در واقع به آن معتاد شده بودم، بعد  کار به جایی رسید که از درس خواندن عقب مانده بودم.

این دانشجوی کرجی در ادامه توضیحاتش عنوان می کند: در آخر طوری شد که دیگر کاملا درس خواندن را فراموش کرده بودم و اتفاقاَ دو ترم را هم مشروط شدم و همین جا بود که با خودم قرار گذاشتم که دیگر عضو هیچ شبکه اجتماعی نشوم- یا به عبارتی دیگر ترک کردم!-؛ و خوشبختانه بعد از آن اوضاع درسی ام به سمت وضعیت مطلوب و عادی برگشت.

وی می افزاید: در کل من فکر می کنم هر ابزاری مربوط به کسی می شود که نیازمند آن است، شاید همین فیسبوکی که موجب تخریب روحی و مشروط شدن من شد برای یک نفر دیگر موجب کسب موفقیت شود. برای مثال یک کشاورز نمی تواند به زور و اجبار زمین را با یک خودروی بی ام دبلیو شخم بزند بلکه ابزار این کار یک تراکتور است و نباید گول ظاهر خودروی دیگر را بخورد چون کار خود را سخت می کند و وقت خود را هدر می دهد و روش درست این است که هر چیزی در جای درست خودش استفاده شود.

ایمان اکبری- دانشجوی رشته فلسفه- نیز دیگر فردی بود که در این رابطه با وی مصاحبه شد اما او علیرغم محمد نظر دیگری را ابراز می کند و می گوید: برای من که وجود این شبکه بسیار مثبت است و توانسته ام دوستان، اطلاعات و راه های خوبی را در آن پیدا کنم به خصوص در مباحث فلسفی که متاسفانه دیگر رسانه های ما به آن توجه خاصی نشان نمی دهند.

نگاهی روان شناسانه به جنبه های مثبت و منفی پیرامون شبکه های اجتماعی

در همین رابطه از روزن روانشناختی و ارتباطی نیز به مسئله مزبور نگاهی انداختیم و در همین خصوص گفتگویی با کارشناسان مربوطه انجام شد.

زینب عظیمی- دانشجوی دکترای روانشناسی دانشگاه تهران- در گفتگو با خبرنگار مهر، در همین باره تشریح می کند: شبکه های اجتماعی ای مانند فیسبوک، می توانند همزمان جنبه های مثبت و منفی روانشناختی داشته باشند و در کوتاه مدت و بلند مدت اثرات متفاوتی بر وضعیت سلامت روان افراد بگذارند. در نگاه اول، این شبکه ها، یکی از اساسی ترین نیازهای انسان یعنی نیاز به ارتباط اجتماعی و در جمع بودن را تامین می کنند و امکان ارتباط میان افراد را فراهم می سازند.

عظیمی می افزاید: سایر نکات و اثرات روانشناختی مثبت این شبکه های اجتماعی بنا بر تحقیقات روانشناختی موجود عبارتند از: فرصتی برای برقراری ارتباط که به نوبه خود موجب راحتی، سلامت روان، ارتباط نزدیک با افراد مورد علاقه، ابراز هیجانات و کمک گرفتن در لحظات سخت می شود، افزایش خلاقیت، استراحت مغز پس از فعالیت و افزایش مجدد تمرکز برای کارهای دیگر، افزایش اعتماد به نفس بخاطر تمجید شدن از سوی دیگران و ارائه نسخه ای ایده آل از فرد، افزایش همدلی با دوستان، درک متقابل، ، یادگیری اجتماعی شدن و نحوه برقراری ارتباط با دیگران، ایجاد ابزارهایی برای آموزش و تکمیل دانسته ها که به نوبه خود دانش و عزت نفس را بالا می برد، برقراری نیاز انسان به داشتن سرگرمی و فعالیت های مفرح، افزایش سرمایه اجتماعی و اثرات آن بر بهبود وضعیت ذهنی، سلامت روان و رضایت از زندگی.

این روانشناس اضافه می کند: در کنار این نکات مثبت، نکات روانشناختی منفی احتمالی در مورد این شبکه ها عبارتند از: کاهش زمان برقراری ارتباط میان اعضای خانواده، کاهش احساس امنیت به خاطر افشای اطلاعات شخصی، اعتیاد اینترنتی و تاثیر آن بر خواب و سایر فعالیت های روزمره، تاثیر منفی بر روابط عاطفی و افزایش حس رقابت و حسادت میان زوجین، احساسات منفی مثل غم و افسردگی به خاطر مواجهه با زندگی خوب دیگران (به سبب پنهان کردن جنبه های منفی زندگی توسط دیگران و ارائه تصویری ایده آل) و افزایش نارضایتی از زندگی خود در مقایسه با آن ها، احتمال سوء استفاده از اطلاعات و آسیب های روانشناختی بعدی، اثرات منفی مطالب نامناسب بر قشر نوجوان، استرس از دست دادن اخبار و اطلاعات مهم اجتماعی، عدم برآورده شدن انتظارات و اهداف اولیه فرد برای عضویت در این شبکه ها، این که با افراد مانند شیء رفتار می شود، و علی رغم ارتباط، انتظارات افراد از هم کمتر شده و احساس تنهایی بیشتر می شود.

حرکت به سوی کاهش اثرات منفی

زینب عظیمی در پاسخ به این پرسش که «چه راهکارهایی را برای کاهش اثرات منفیِ مربوط به شبکه های اجتماعی پیشنهاد می کنید؟» نیز می گوید: برای به حداقل رساندن اثرات منفی چنین شبکه هایی، لازم است که کاربران دقت و احتیاط زیادی در مورد نحوه استفاده خود از این شبکه ها داشته باشند.

وی می افزاید: با توجه به این که افزایش استفاده روزانه از این رسانه ها، اثرات منفی ای روی سلامت کودکان و نوجوانان می گذارد و همچنین با پرت کردن حواس آن ها، اثرات منفی ای روی یادگیری و تحصیل و نمرات افراد بخصوص در سنین مدرسه دارد، خانواده ها باید تلاش کنند نظارت صحیحی بر استفاده نوجوانان خود از این شبکه ها داشته باشند و البته این نظارت نباید توام با بدبینی باشد.

به گفته وی خانواده ها باید تلاش کنند فرصت هایی برای ارتباط مستقیم و گفت و شنود با فرزندان فراهم کنند، شنونده خوبی برای فرزندانشان باشند و نیازهای هیجانی آن ها برای برقراری ارتباط مستقیم و غیرمکانیکی را نادیده نگیرند.

وقتی رسانه های کلاسیک تولیدگر شبکه های اجتماعی می شوند

محمدرضا نعیمی- کارشناس ارتباطات- نیز در مورد مسائلی پیرامون شبکه های اجتماعی به ما می گوید: برای شناخت ویژگی شبکه های اجتماعی می بایست به ویژگی رسانه های کلاسیک مانند رادیو تلویزیون و روزنامه توجه کرد همه اینها رسانه های جمعی بودند و به عبارتی مخاطب همه رسانه جمعی، همگان با ترکیبی از سلایق و رفتارهای مختلف بود و همچنان هست. در این رسانه ها مخاطب عنصر غیرفعال بود و در صورت اعمال سلیقه می توانست فقط رسانه را حذف یا تعویض نماید که این امکان نیاز به هزینه و زمان بود که بعضاً به لحاظ محدودیتهای یاد شده مخاطب به ناچار سلیقه رسانه را پذیرش می کرد.

این استاد دانشگاه در همین رابطه بیان می کند: در واقع ظهور رسانه های نوینی مانند شبکه های اجتماعی را می بایست در بستر ضعفهای رسانه های معمول مانند روزنامه و تلویزیون دانست که با گسترش زندگی شهرنشینی و پیچیدگی مناسبات اجتماعی و حتی تغییرات فرهنگی و سبک های زندگی ظهور این شبکه ها ضروری ساخته است.

این پژوهشگر مسائل مربوط به ابزارهای ارتباط جمعی می افزاید: باید در نظر داشت همچنان که ظهور تلویزیون نشانه برخی نواقص در رسانه ای مانند رادیو بود، ظهور شبکه های اجتماعی نیز نشان از برخی کاستی ها در برنامه ها ومحتوای تلویزیون می باشد. به نظرم مهمترین مزیت این شبکه ها “شخصی سازی رسانه ای” است که هیچکدام از رسانه های پیشین نتوانسته بودند این نیاز مخاطبان را برآورده نمایند.

شبکه های اجتماعی حس تملک فردی را تقویت می کنند

محمدرضا نعیمی به توضیحاتش اضافه می کند: در همین خصوص اگر از بُعد جامعه شناختی هم در نظر بگیریم در همه انسان ها حس تملک امری است نهادی و شبکه های اجتماعی با امکاناتی که در اختیار کاربران قرار می دهند این حس تملک را می توانند تقویت و برآورده نمایند.صفحه ای شخصی، پرسه زدنهای شخصی، دوستانی شخصی و یه عبارتی همه امکاناتی که مخاطب می تواند با سلیقه خاص خود اقدام به چینش آن نماید.

وی با بیان اینکه «این شبکه ها توانسته اند الگوهای ارتباطات سنتی مانند گروههای دوستی که با ظهور رسانه های جمعی مانند تلویزیون و رادیو کم رنگ شده بود را دوباره در میان مناسبات و زندگی اجتماعی برگرداند.» می افزاید: گروه های دوستی در شبکه های اجتماعی نوع جدیدی از گروههای همسالان و “دوستان سر کوچه” است که در قالب این شبکه ها نمود پیدا کرده است. حال، این گروهها می تواند در عرصه زندگی های واقعی مانند گروههای ورزشی، هنری، سینما، نقاشی، سیاسی و… به سطح جامعه وارد شود. فردی ممکن است به ظاهر در محیطی ساکت حضور داشته باشد اما در آن لحظه دنیایی پرتلاطم از انواع روابط با  سلیق  های مختلف را که خود تک تک آنها را همانند یک پازل چیده است، تجربه نماید.

درباره موضوع شبکه های اجتماعی با جوانان و کارشناسان متعدد و مختلف دیگر نیز گفتگو به عمل آمد که متاسفانه به سبب طولانی شدن گزارش از آنها می گذریم زیرا اکثراَ با نظرات فوق همسو بودند و نتیجه کُلی نوعی «میانه روی و فرهنگ سازی» را متبلور می ساخت که امید است همین مهم نیز در تصمیم گیری های مسئولین ذیربط نقش آفرینی کند.

کاربران کرجی در انتظار راهکاری مشخص

در همین ارتباط و به واسطه آنکه استان البرز و کلانشهر کرج که به عنوان یکی از پرمخاطب ترین شهرها در تعداد مخاطبین و کاربران اینترنت و به تبع آن شبکه های اجتماعی مطرح است، پرسش یاد شده در ابتدای گزارش که : «بالاخره استفاده از اینگونه شبکه های اجتماعی عملی مفید به فایده است یا می تواند موجب دغدغه ها، مسائل و مشکلات بیشتری شود؟» در این دیار نیز نمود خاصی پیدا کرده است و به نوعی شهروندان و بخصوص رده سنی جوانان کرجی در جستجوی پاسخی درخور و در انتظار راهکاری مشخص در این باره هستند….