فارس: ظل‌السلطان مدت زیادی حاکم اصفهان بود. او خود را مالک برحق تاج‌وتخت می‌دانست و پس از مرگ ناصرالدین شاه با این که مسن‌تر از مظفرالدین شاه بود به این دلیل که از مادری غیر قاجار زاده شده بود، از تاج‌وتخت محروم شد.
سلطان مسعود میرزا، فرزند ارشد ناصرالدین شاه قاجار در حدود سال ۱۲۲۸ ش به دنیا آمد. وی سه سال از مظفرالدین شاه بزرگتر بود ولی چون مادرش از خاندان قاجاریه نبود، به ولایتعهدی منصوب نگشت.
مسعود میرزا در ابتدا با لقب یمین الدوله، حکومت مازندران و استرآباد و سپس فارس و اصفهان را به عهده گرفت تا این که لقب ظلُّ السلطان یعنی سایه پادشاه را اخذ کرد. در زمان حکومتش بر فارس، به خاطر ظلم فراوان، عزل شد ولی مدتی بعد به اصفهان رفت و تا ۳۴ سال بعد با ستم حکمرانی کرد.
ظل السلطان قشون مجهز و منظمی پدید آورد و با باجگیری و اخذ مالیاتهای سنگین از رعیت، ثروتی افسانهای گرد آورد که به اعتراف خودش، برای ده نسل پس از او کافی بود.
وی، املاک مردم را با زور و قهر، غصب و تصرف می‌کرد و شورشها را با سنگدلی سرکوب می‌کرد. در حدود سال ۱۲۵۹ش که به اوج قدرت رسیده بود، به پشتوانه ارتش محلی خود، اوامر حکومت مرکزی را نادیده میانگاشت و در سال ۱۲۶۱ به ناصرالدین شاه پیشنهاد کرد که حاضر است در ازای دریافت مقام ولایتعهدی، مبلغ هنگفتی پیشکش کند. وی اندکی بعد به فکر تصاحب سلطنت افتاد و تا پایان عمر در صدد یافتن آن بود. هرچند که هیچگاه به این آرزوی خویش نرسید.
ظل السلطان افزون بر بیست و یک هزار سرباز در اختیار داشت و اصرار می‌کرد تا وزارت جنگ به او واگذار شود. وقتی که خبر مظالم او به گوش ناصرالدین رسید، شاه قاجار درصدد سفر به اصفهان و بررسی اوضاع آنجا برآمد. در این هنگام ظل السلطان بیمناک به تهران آمد و به شاه و درباریان هدایای نفیس تقدیم کرد.
با این همه، شاه پس از مدت کوتاهی، با صدور فرمانی، او را از سراسر قلمرو حکومتی غیر از اصفهان برکنار کرد. او در تمام دوران سلطنت مظفرالدین شاه نیز حاکم اصفهان بود و با مشروطهخواهان به شدت برخورد می‌کرد. از دیگر کارهای جنونآمیز او، تخریب آثار و ابنیههای با ارزش دوران صفوی در اصفهان بود تا شاه به این شهر توجهی نداشته باشد و او مطلق العنانِ آن دیار گردد.
مسعود میرزا در اواخر عمر مدتی را در اروپا گذراند تا این که پس از دچار شدن به اختلال حواس، در دهم تیر ماه ۱۲۹۷ش برابر با ۲۲ رمضان ۱۳۳۶ ق در حدود هفتاد سالگی به کام مرگ افتاد.
