بطور معمول یکی از روش ها برای تأثیرگذاری نرم بر دیگر جوامع، استفاده از ابزار آموزش عالی و پذیرش دانشجویان دیگر کشورهاست. در این زمینه بسیاری از کشورهای غربی و بخصوص آمریکا و انگلیس فعالیت های گسترده ای را از گذشته ترتیب داده اند.
برای نمونه، «آکادمی علوم انسانی و اجتماعی بریتانیا» در گزارش اخیر خود با عنوان: “هنر مجذوب کردن؛ قدرت نرم و نقش انگلستان در جهان”، به تأثیرگذاری نرم دانشگاه هایش بر جوامع دیگر پرداخته و نوشته بود: «حضور ۵/۳ میلیون دانش‌آموز خارجی در مدارس خصوصی بریتانیایی در سراسر جهان، فرصت بزرگی برای انگلستان در جهت تقویت قدرت نرم خود است … در سطح آموزش عالی نیز دانشگاه های انگلیسی همچون «آکسفورد» و «کمبریج» جزء برترین دانشگاه های جهان هستند و آمال و آرزوی بسیاری از نخبگان دنیا هستند که فرصت بالقوه و عظیمی برای توسعه قدرت نرم (انگلیس) فراهم آورده اند.
طبق آخرین آمار، حدود ۴۳۵ هزار دانشجوی خارجی در انگلستان مشغول به تحصیل هستند … دانشگاه های انگلستان بدین ترتیب یک فرصت سرمایه انسانی بی بدیل فراهم می کنند، زیرا دانشجویان خارجی پس از بازگشت به کشورشان احساس تعلق ماندگاری نسبت به انگلستان دارند … قدرت نرم سرمایه انسانی برای انگلستان، محصول همان حضور دانشجویان خارجی است. همین که دانشجویان خارجی پس از فراغت از تحصیل با خاطره خوش و با پذیرش ایده ها و ارزش هایی که در این مراکز آموخته اند، به کشورهای خود باز می گردند، بعنوان یک “کارکرد بین فرهنگی مطلوب” برای لندن محسوب می شود»[۱].
چندی پیش نیز «انستیتو واشنگتن برای سیاست های خاور نزدیک» طی گزارشی از آمار دانشجویان ایران در آمریکا پرده برداشت[۲]. این آمار تعداد دانشجویان ایرانی تحصیل کرده در ایالات متحده بین سال های ۱۹۲۴ تا ۲۰۱۲ میلادی را نشان می داد:
همانطور که مشخص است، سرمایه گذاری‌های مقامات آمریکایی برای تأثیرگذاری بر جوانان ایران در سال های ۱۹۷۶- ۱۹۸۴ م. که مربوط به سال های پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل جمهوری اسلامی بوده است؛ افزایش چشم گیری داشته است. این سرمایه گذاری ها بی شک، بی منت نبوده و مقامات آمریکا انتظار دارند که بسیاری از این تحصیل کرده ها بعد از بازگشت به ایران، حامل سبک مدیریتی مورد نظر آمریکا برای تأثیرگذاری بر نهادهای جمهوری اسلامی باشند. این تحصیل کرده‌ها اکنون کجا هستند و چه می‌کنند؟
اسب تروای آمریکا برای نفوذ در جوامع هدف، کجا ساخته می شود؟
بدین ترتیب، علیرغم انگاره های بسیاری از مردم که تحصیل در خارج را یک فضل می دانند، باید اشاره کرد که این موضوع چندان هم صحت ندارد. «جوزف نای»، «عضو هیئت امنای دانشکده حکومت داری جان اف. کندی در دانشگاه هاروارد است و بین سال های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۴ م.، برای اولین بار عبارت “قدرت نرم” را استفاده کرد. «نای» که از وی بعنوان پدر علوم قدرت نرم هم یاد می شود، طی گزارشی که چندی پیش توسط «دانشگاه هاروارد» منتشر گردید به تأثیر ابزار تحصیلات عالیه بر قدرت نرم ایالات متحده توجه نشان داد.
قدرت نرم یعنی توان رسیدن به آنچه که می خواهید از طریق جذب کردن دیگران، نه از طریق تحمیل یا تطمیع. این قدرت برخاسته از جذابیت فرهنگی، ایده آل های سیاسی و سیاست های خارجی و داخلی یک کشور است. زمانیکه سیاست‌های ایالات متحده، در چشم دیگران مشروع جلوه کند، در اصل قدرت نرم این کشور است که تقویت شده است. وی توضیح داد که چگونه رهبران و چهره‌های شاخص در بخش آموزش عالی، می توانند با کمک به ایجاد درک بهتری از ماهیت قدرت و افزایش برنامه های تبادلات دانشجویی و فرهنگی بین المللی؛ قدرت نرم آمریکا را ارتقاء دهند[۳].
«نای» می‌نویسد: «در سطح تحتانی قدرت، سطح فراملی؛ غالباً استفاده از داشته‌های قدرت نرم کارآمد است. قدرت نرم بر توانایی شکل دادن به اولویت‌های دیگران، تکیه زده است. یک کشور ممکن است که نتایج مطلوب خود را در جهان سیاست حاصل کند، به این دلیل که دیگر کشورها ـ که ارزش‌های آن را می‌ستایند، از او تقلید می‌کنند و سطح رفاه و آزادی آن را مطلوب می‌دانندـ می‌خواهند که از این کشور پیروی نمایند. در این فضا همچنین مهم است که دستور کار مشخصی پیشرو قرار گرفته و دیگر بازیگران عرصه سیاست‌های جهانی، جذب شوند؛ نه اینکه صرفاً با استفاده از تهدید نیروی نظامی یا تحریم های اقتصادی، تغییری را بر ایشان تحمیل کرد. این قدرت نرم ـ متقاعد کردن دیگران به طلب نتیجه مطلوب شماـ مشارکت افراد را رقم می زند نه اینکه ایشان را وادار به انجام آن کار کند.
… قدرت نرم یک کشور اساساً بر سه منبع استوار می شود: فرهنگ آن کشور، در مواضعی که برای دیگر بازیگران جذاب است؛ ارزش های سیاسی آن کشور، وقتی که در داخل و خارج ملموس و زنده باشد و سیاست های خارجی آن کشور، وقتی که مشروع جلوه کنند و مشروعیت اخلاقی نیز داشته باشند … کالج ها و دانشگاه ها، می توانند با ترویج یک درک بهتر از قدرت و توصیف مهمترین راه های چگونگی تغییر دنیا در ۲۰ تا ۳۰ سال گذشته؛ به بالا رفتن سطح گفتمان و پیشرفت سیاست خارجی آمریکا کمک کنند.ما می توانیم به تدریج در ذهن دانشجویان خود و بطور کلی افکار عمومی، درکی بهتر از واقعیت های جامعه جهانی در هم تنیده خود را وارد کرده و چارچوب مفهومی را که برای مدیریت موفق چشم انداز جدیدی پیشرو باید درک کنیم؛ در ایشان تزریق نماییم.
بسیاری از ناظران بر این باورند که آموزش عالی آمریکا قدرت نرم قابل توجهی برای «ایالات متحده» تولید می کند. برای مثال «کالین پاول» – وزیر خارجه در ۲۰۰۱ م.- گفت: «من نمی‌توانم داشته ای با ارزش تر از دوستی با رهبران آتی دنیا که در اینجا تحصیل کرده اند، برای کشور خودمان نام ببرم»[۴].
در جنگ سرد، با ترکیبی از قدرت سخت و نرم کار را پیش بردیم. مبادلات آکادمیک و فرهنگی میان «ایالات متحده» و «اتحاد جماهیر شوروی» که در دهه ۱۹۵۰ م. آغاز شد، نقشی مهم در تقویت قدرت نرم آمریکا ایفاء کرد. بدبین های آمریکایی در آن زمان هراس داشتند که دانشمندان و عوامل KGB که به آمریکا می آیند، “از غفلت ما سوء استفاده کنند”؛ با این حال ایشان از این امر غافل بودند که این افراد، ایده های سیاسی را بهمراه رازهای علمی ما در خود جذب می کردند. از آنجا که مبادلات بر نخبگان تأثیر می گذارد، یک یا دو عامل ارتباطی کلیدی، می تواند تأثیر سیاسی عمده ای داشته باشد.
برای مثال «الکساندر یاخولف»، بشدت متأثر از مطالعات خود در کنار «دیوید ترومن»، استاد علوم سیاسی در «دانشگاه کلمبیا» به سال ۱۹۵۸ م. بود. «یاخولف» در نهایت، ریاست یک مؤسسه بسیار مهم را بر عهده گرفت، به عضویت “پولیت بورو” (بالاترین مرجع قانونگذاری در حزب کمونیست شوروی) درآمد و تأثیرات لیبرالیزه سازی بسیار جدی بر «میخائیل گورباچوف» (رهبر شوروی) گذاشت.
از ۱۹۵۸ تا ۱۹۸۸ میلادی، ۵۰ هزار روس در قالب برنامه های تبادلات رسمی از ایالات متحده دیدن کردند، بر خلاف امروز که سیاست های محدودسازی ارائه روادید؛ باعث شده که شمار درخواست دانشجویان خارجی برای پذیرفته شدن در «ایالات متحده» کاهش یابد.
پیامد‌های طولانی مدت این محدودیت آن است که دانشجویان با استعداد خارجی بدنبال آموزش های عالی در دیگر نقاط جهان خواهند رفت و در نتیجه؛ آمریکا فرصت نفوذ بر دانشجویان خارجی و یاد گرفتن از ایشان را از دست می دهد. این خود باعث می شود که آگاهی آمریکا از اختلافات فرهنگی از میان رود، آن هم زمانیکه باید در مورد تصورات خارجی از خودمان حساس تر و کمتر غافل باشیم.
رهبران آموزش عالی باید همچنان اصرار کنند که سیاست های ارائه روادید برای دانشجویان، محدودیت کمتری داشته باشد و درخواست صدور روادید برای این قبیل افراد بسرعت پاسخ گیرد و با سهولت انجام شود. علاوه بر این، کالج ها و دانشگاه ها، می توانند سیاست های داخلی خود مربوط به نام نویسی از دانشجویان خارجی را ارزیابی کرده و دریابند که نام نویسی به اندازه کافی جامع و فراگیر هست تا نیازمندی های جامعه جهانی ما را برطرف کند یا خیر؟
حکومت آمریکا اندکی بیشتر از یک میلیارد دلار در سال روی قدرت نرم سرمایه گذاری می کند؛ از جمله این سرمایه گذاری ها برنامه های “دیپلماسی عمومی وزارت خارجه” و “پخش بین المللی ایالات متحده” منظور: برنامه های BBG: هیئت کارفرمایان پخش است. این در حالیست که بودجه دفاعی کشور، بیشتر از ۴۰۰ میلیارد دلار در سال بوده و در حال افزایش است … موفقیت ما در این جهان تغییر یافته، بر عمیق تر شدن درک مان از ماهیت قدرت و نقش قدرت نرم و رسیدن به تعادلی بهتر میان قدرت سخت و نرم در سیاست خارجی؛ استوار است. “قدرت هوشمند”، نه قدرت سخت است و نه قدرت نرم؛ قدرت هوشمند هر دوی این قدرت هاست»[۵].
همچنین، «جوزف نای» در کتاب معروف خویش با نام: “قدرت نرم”، می گوید: «دانشجویان بین المللی معمولاً با درک بهتری از ارزش ها و نهادهای آمریکایی به خانه باز می گردند و همانطور که توسط یکی از گروه های آموزش بین المللی بیان شده: «میلیون ها نفری که در طول سال ها در «ایالات متحده» تحصیل کرده اند، گنجینه ای از حسن نیت را برای کشورمان تشکیل می دهند»[۶]. بسیاری از دانشجویان پیشین، هم اکنون در موقعیت هایی قرار گرفته اند که می توانند در نتیجه سیاست هایی که برای ما مهم است؛ تأثیر گذارند.
نویسنده و دیپلمات برجسته آمریکایی، «جرج کنان» که در مقام توجه به سیاست های توازن قدرت، یک واقع گرای سنتی است از نظر وی هم: “تماس های فرهنگی، وسیله ای مهم برای مبارزه با احساسات منفی درباره آمریکا می باشد که تأثیر بسیار زیادی بر افکار عمومی جهان دارد” … «رئیس جمهور آیزنهاور» نیز استدلال کرده بود که: “برای توسعه دادن، نه یک روش بلکه هزاران روش وجود دارد که مردم می توانند بتدریج و کم کم از یکدیگر بیاموزند و فرهنگ مهمترین آنهاست”. در واقع، تماس های فرهنگی عالی، اغلب برای «ایالات متحده» در طول جنگ سرد قدرت نرم بوجود آورد. تعداد زیادی از نهادهای غیردولتی مانند تئاترها، موزه ها و شرکت های اپرا در «اتحاد جماهیر شوروی»؛ برنامه اجراء کردند.
یکی از موسیقی دانان شوروری بیان کرده که به آنها تعلیم داده بودند تا باور کنند که غرب رو به انحطاط است؛ از طرفی هم، هر ساله ارکست سمفونی های بزرگ از بوستون، فیلادلفیا، نیویورک و سانفرانسیسکو به اینجا می آمدند و “برای ما این سئوال بوجود آمد که چگونه غرب رو به انحطاط، می توانست چنین ارکست سمفونی های عالی را بوجود بیاورد”[۷].
موسیقی هپی، کلیپی بود که توسط یک خواننده آمریکایی ساخته شد و از جوانان دیگر کشورها خواستند که یک نسخه شبیه آن را تولید و منتشر نمایند
مبادلات علمی و دانشگاهی نیز نقش مهمی را در افزایش قدرت نرم آمریکا، ایفاء می کند … (در دوره جنگ سرد) بسیاری از همین دانشمندانی که در مبادلات (علمی) شرکت داشتند از هدایت کنندگان جریان حقوق بشر و آزادی خواهی در شوروی شدند. از سال ۱۹۵۰ م.، نهادهای علمی مختلف شروع به فعالیت کردند. «بنیاد فورد»، «انجمن دانشمندان» و «انجمن تحقیقات علوم اجتماعی» با ۱۱۰ دانشگاه و دانشکده آمریکایی در زمینه مبادله دانشجو و استاد همکاری می کردند. علیرغم اینکه شوروی خواستار توافقنامه ای دولتی برای تحدید چنین مبادلاتی شده بود اما بین ۱۹۵۸- ۱۹۸۸ میلادی؛ در مجموع نزدیک به ۵۰ هزار نفر از اتباع شوروی از «ایالات متحده» بازدید کردند.
این افراد شامل نویسندگان، خبرنگاران، مقامات رسمی، موسیقی دانان، رقاصان، ورزشکاران و دانشگاهیان می شد. تعداد آمریکایی هایی که به شوروی رفتند حتی از این هم بیشتر بود … «اُلگ کالوگین» از همشاگردان وی (ترومن) بود و یکی از مقامات بلندپایه KGB گفته بود که با نگاهی به گذشته و قبل از ۱۹۹۷ م. می توان دریافت که “مبادلات (دانشگاهی) برای شوروی همانند “اسب تروا” بود. این مبادلات نقش بزرگی را در فرسایش سیستم شوروی ایفاء کردند … و در طول سال ها مردم را بیشتر و بیشتر آلوده می کردند”[۸]. جذابیت و قدرت نرمی که از تماس های فرهنگی میان نخبگان بوجود می آمد، سهم مهمی را در اهداف سیاسی آمریکا ایفاء می کرد.
… برخی بر این اعتقادند که فرهنگ عامه آمریکایی از طریق نیروی بازاریابی و وعده لذت و خوشی، مردم را فریب می دهد[۹] … سرگرمی های محبوب، اغلب شامل تصاویر و پیام هایی نیمه خودآگاه درباره فردگرایی، حق انتخاب مصرف کننده و دیگر ارزش هایی هستند که دارای تأثیرات مهم سیاسی می باشند. همانطور که «بن واتنبرگ» نیز تأکیده کرده، فرهنگ آمریکایی شامل درخشندگی، سکس، خشونت، پوچگرایی و ماده گرایی است اما این همه داستان نیست. زیرا این فرهنگ همچنین ارزش های آمریکایی را ترسیم می کند که باز، پویا، مبتنی بر استقلال فردی، ضدسازمانی، کثرت گرا، اراده گرا، عوام پسند و آزاد می باشد. این مضامین خواه باعث دوستی شود و خواه دشمنی، در فرهنگ آمریکایی وجود دارند؛ اینها چیزهایی هستند که در نهایت باعث جذب مردم می شوند»[۱۰].
با این اوصاف، یکبار دیگر باید دید که فرنگ رفته ها، در حال حاضر به چه متدها و گفتمان های مدیریتی باور دارند؟ و به چه جهان بینی معتقدند؟
[۱] «آکادمی علوم انسانی و اجتماعی بریتانیا منتشر کرد/ زبان انگلیسی ابزار اصلی قدرت نرم انگلستان»- «پایگاه خبری- تحلیلی مشرق»- ۶/۳/۱۳۹۳
[۲] «Iranian Students in the United States,1924- 2012»- By Steven Ditto- «The Washington Institute for Near East Policy»- ۲۹May, 2014
[۳] «soft power and higher education»- By joseph nye- «Harvard University»
[۴] «Statement on International Education Week 2001, Secretary Colin L. Powell»- «US Department of State»- ۷Agu, 2001
[۵] همان
[۶] «In America’s Interest: Welcoming International Students»- «Association of International Educators»- ۱۴Jan, 2003
[۷] «Cultural Exchange and the Cold War: Raising the Iron Curtain»- by Yale Richmond- «The Penn State University Press»- ۲۰۰۳- pp123, 124, 127
[۸] همان- PP 22, 23
[۹] «Damning (Yet Desiring) Mickey and the Big Mac»- By Edward Rothstein- «The New York Times»- ۲Mar, 2002
[۱۰] «قدرت نرم؛ ابزارهای موفقیت در سیاست بین الملل»- ترجمه از: «سیدمحسن روحانی»، «مهدی ذوالفقاری»- «انتشارات دانشگاه امام صادق ع»- ۱۳۸۷ ه.ش- برگردانی از نسخه اصلی:
«Soft Power: The Means To Success In World Politics»- By joseph nye- 2004
مشرق
