اگر به قبرستان آرامستان پرلاشز Pere-Lachaise پاریس سر نزده اید، اگر آرامستان هایگیت لندن یا نووودویچی روسیه را ندیده اید، وادی السلام نجف یا ظهیرالدوله تجریش را در برنامه بازدیدتان ندارید، حتما سری به گورستان ممنوعه تهران بزنید.
پا که به گورستان میگذارید انگار در جنگلی بکر وارد شده اید. طول بلند علفها نشان از این دارد که سالها از عمر این سنگ قبرها گذشته است. سنگهایی با علامت صلیب بر آنها و متعلق به کشورهای روسیه، لهستان ، فرانسه ، ایتالیا و مسیحیان ایرانی. روی سنگها نقوش صلیب – عکسهای سیاه و سفید و تصویر بانوی غمگین یا مریم غصه دار دیده می شود. بالای بعضی از قبرها شاخه های درختان کهن سایه انداخته است.
مشاهده نشان سربازان گمنام روسیه، آرامگاه کنت های فرانسوی، شاهزاده های گرجی، پزشکان دربار قاجار و پهلوی، گورستان دسته جمعی لهستانی هایی که در جنگ جهانی دوم در راه بازگشت به وطن جان باختند و بسیاری از چهره های سرشناس تبعه ی کشور های دیگر در اینجا می تواند جذاب باشد.
به علت اینکه مالکیت آرامستان ارامنه متعلق به کشورهای روسیه، لهستان، فرانسه و ایتالیا می باشد و کسب مجوز از تمامی سفارتخانه ها الزامی است و با توجه به اینکه تاییدیه خلیفه گری های ارامنه، آشوری ها، ارتودکوسها و کاتولیک ها نیز مورد نیاز است، بازدید از آرامستان کمی غیر سخت است، اما غیر ممکن نیست.
تاریخچه گورستان از این حکایت دارد که اولین تجمع ارامنه تهران در حاشیه حصار جنوبی شهر آن زمان یعنی جنوب بازار تهران بود، که قدیمی ترین کلیسای شهر تهران نیز به نام کلیسای سورپ گورک در بازارچه قوام الدوله که در اواخر قاجار بنا شده و هنوز پابرجاست نشان اجتماع ارامنه وقت بود و اولین گورستان آرامستان ارامنه نیز در همان محدوده بنا شده بود که بعدها تخریب و جزء بافت مسکونی شهر تهران شد، بعد از آن ۲ گورستان یکی در ونک که محل تجمع جدید ارامنه بود و دیگری در شرق تهران در سال ۱۳۱۵شمسی ساخته شد.
بنا به نوشته اعتمادالسلطنه در کتاب مرآت البلدان در سال ۱۱۳۷ به دستور کریم خان زند، ارامنه سنگ تراش اصفانی به تهران منتقل و در محله دولاب ساکن شدند و این بهانه ای شد برای احداث گورستان ارامنه در شرق تهران، بعدها گورستان ونک به خاطر ساخت و ساز تخریب و برخی از سنگ های قیمتی آن به گورستان دولاب انتقال یافت، البته مالکیت گورستان ارامنه از آن دولت فرانسه بود که توسط سفارتخانه های فرانسه، ایتالیا و نماینده کلیساهای کاتولیک رم در ایران خریداری شده بود، بخش مربوط به لهستان نیز توسط سفارتخانه لهستان در ایران در سال ۱۹۴۳ خریداری شد.
مساحت کل گورستان ۷۵۰۰۰ مترمربع بوده که حدود ۴۴۰۰۰ متر مربع آن متعلق به ارامنه ۱۴۲۰۰ مترمربع متعلق به کاتولیک ها ، ۳۷۰۰ مترمربع متعلق به ارتودوکس ها و مابقی متعلق به آشوری های کلدانی است.
نکته دیگر اینکه حدود ۵۰% آرامستان کاتولیک ها متعلق به لهستانی ها و مابقی شامل قبرهای افراد فرانسوی، ایتالیایی، انگلیسی، چکی، آلمانی و… می باشد.
تمامی آرامستان ها گارد و نگهبانانی جدا داشته و هرکدام برای بازدید نیازمند اخذ مجوزی جداگانه دارد و در تمامی بخش های گورستان افراد بزرگ و مشاهیر و افراد معروفی دفن هستند، از خفتگان شهیر بخش ارامنه گریگور می توان به نام های اوانس اوگانیانس ترکمنستانی اولین کارگردان فیلم ایرانی، وارطان سالاخیان، خانواده تومانیان و… اشاره نمود.
یکی دیگر از قسمت های این آرامستان بخش ارتودکس ها می باشد که در این آرامستان افراد معروفی چون خاندان جهانبانی، دکتر مارکوف گرجی تبار معمار ساختمان های مختلف شهر تهران از جمله موزه پست در میدان امام خمینی (ره)، آنتوان سورگین عکاس گرجستانی دوران قاجار و پهلوی و… دفن شده اند، در این قسمت گورستان نمای یادبود تهی گور کشته شدگان روسیه در جنگ جهانی، نصب شده است.
در بخش گورستان کاتولیک ها افراد مشهور دیگری از قبیل دکتر کلوکه پزشک فرانسوی محمدشاه قاجار دکتر تولوزان پزشک مخصوص ناصرالدین شاه دکتر جمشید اعلم پزشک مخصوص محمدرضا پهلوی ولادیمیر گاردایستکی معمار ایستگاه راه آهن تهران و… دفن شده اند.
مهمترین و ارزشمند ترین قسمت گورستان ارامنه دولاب، بخش آرامستان لهستانی های آرامستان کاتولیک ها است. لهستانی هایی که با کشتی به ایران آمده بودند و باید زودتر به کشورشان بازمیگشتند اما بیماری و خستگی امانشان نداد و درگذشتند و بر روی سنگ قبرهایشان نوشتند: هیچ کدام این ها سربازانی نبودند که در جنگ کشته شده باشند بلکه دلیل مرگشان بیماری های واگیر دار تیفوس و تحلیل قوا بود.
در گورستان دولاب قبر ۴۰۹ سرباز و ۵۲۸ تن غیر نظامی وجود دارد، بخش لهستانی گورستان با دو نماد سنگی که رویشان نشان عقاب و صلیب نقش بسته خودنمایی می کند، نمادهایی که روی آنها به ۳ زبان لهستانی فرانسوی و فارسی نوشته شده است: آرامستان تبعیدشدگان لهستانی که در موقع مراجعت به میهن خود اینجا به خواب ابدی فرو رفتند.از زبان مردم دولاب افسانه های زیادی درباره این قبرستان می توان شنید.
منبع: دولت بهار
