دهکده جهانی، جهانیسازی، شهروند جهان، از بین رفتن مرزها، شفافیت در تمامی عرصه ها، صادرات بی حجم، تجارت نرم، هنر دیجیتال، شبکه‌های اجتماعی، واقعیت مجازی و … کلید واژه هایی از این روزگارند که اگر درست فهم و درک نشوند، انحراف بزرگی در بهره گیری از این شگفتی قرن رخ داده است.
اتفاق بزرگ جهان معاصر ما شاید بلایی باشد که بر سر مفهوم اطلاعات آمده است به نوعی که ارایه هر تعریفی از آن باید در اتصال به آخرین تحولات میدانی این مفهوم پایش و مقابله شود، تا طیفی فراگیر از بازتاب‌های آن در توصیف از قلم نیفتد. به عنوان مثال ملاحظه می‌کنید که موتورهای جست و جو در دنیای مجازی، در ردیابی هر واژه، هزاران صفحه فراروی جست وجوگران می گشایند که مرور موجودی آن از حیث واژگان و تصاویر بسیار شگفت انگیز است و حالا در هنگام نگارش این سطور همین توصیف ساده نیز امری تاریخی شده است. این همه در روزگاری است که زمان و مکان در انتقال اطلاعات و رویدادها به صفر متمایل می‌شود.
اگرچه آمدن اینترنت مفهوم رسانه را دست‌خوش تحول کرد، بلوغ و تحول آن چنان استحاله‌ای در رسانه‌ها ایجاد کرد که اصل تعامل به عنوان یک آرزو در ارتباطات کامل بدل به مفهومی دم‌دستی و ساده شده است. از سوی دیگر، رسانه‌های جدید توانست انسان را از تهدیدی که دغدغه اندیشمندان معاصر بود، برهاند، انسان هوشمند امروزی نگرانی از تک ساحتی شدن و ناامیدی‌اش را در ایجاد رسانه‌های اجتماعی برطرف کرده است.
با تحولات جدید در عرصه ارتباطات، در هر لحظه جای مخاطب و منبع خبر عوض می‌شود و چنان سیالیتی بر فضای رسانه حاکم است که قالب دادن و جهت‌دهی به آن را با دشواری مواجه می‌سازد، شاید از این سبب است که باید تعریفی منعطف‌تر و منبسط تر از مدیریت رسانه ارایه نمود.
تصریح می شود که به گفته محققان، فضای مجازی دنیای وسیع و پیچیده‌ای است که گروه‌ها و افراد مختلف با گرایش‌‌ها، باورها و اعتقادات گوناگون در آن زندگی می‌کنند. واژه «زندگی» در این فضا به اشتباه به کار نرفته است، چرا که این دنیا توأمان و همگام با دنیای واقعی و شاید بیشتر بر وجود آدمی و باورهایش اثر می‌گذارد.
از بین رفتن فاصله مکانی و افزایش بی‌سابقه توان انسان‌ها برای مبادله و مراوده با یکدیگر، فرایند هویت‌یابی جمعی افراد را دگرگون کرده است. بی‌شک این مهم از اقتضائات رسانه‌ای بودن این فضاست. فضایی که مولود و موجد مفاهیم جدیدی نیز بوده است، مفاهیم نوینی که در زیر به مواردی از آنها اشاره می‌شود:
۱- یکی از این مفاهیم «هنر دیجیتال» است، این مفهوم اصطلاحی عمومی برای گستره‌ای از آثار هنری و شیوه‌هایی است که از فناوری دیجیتال به عنوان بخش ضروری برای خلق و یا ارایه آنها استفاده می‌شود. ورود فناوری دیجیتال به دنیای هنر باعث دگرگونی فعالیت‌هایی مانند نقاشی، رسم، مجسمه‌سازی و هنرهای صوتی یا موسیقی شده است.
در دنیا بیش از شش دهه از شکل‌گیری هنر دیجیتال می‌‌گذرد مفهومی که در ایران با تاخیر اما به تدریج در حال شناخته شدن است. این در حالی است که در کشور ما در طول دو دهه گذشته در رشته‌های پویانمایی رایانه‌ای، جلوه‌های ویژه تصویری، پردازش و ساخت صدا و موسیقی الکترونیک و دیگر رشته‌های هنرهای دیجیتال پابه‌پای تحولات در غرب، ابتکارات و تولیداتی داشته است، ولی به خاطر کم‌توجهی به چنین اقداماتی در قالب مفهوم هنر دیجیتال نگاه و دستاوردهای آن معرفی نشده است.
در اتصال به عالم رسانه، به ویژه رسانه‌های دیجیتال، این نوع هنر، تحولی شگرف پدید آورده است و تردیدی نیست که ویژگی‌های هنر دیجیتال آن را به یکی از قدرتمندترین رسانه‌ها در تاریخ کنونی بدل کرده است، زیرا با آن می‌توان به خلق آثاری پرداخت که پیش از آن دست‌یابی به آنها بسیار سخت و حتی رویایی بود. از سوی دیگر دسترسی راحت به وب سایت‌هایی که می‌توان فیلم روی آنها بارگزاری کرد، این امکان را فراهم ساخته است تا نسل جدیدی از هنرمندان خلاق آثار تولیدی خود را عرضه و راحت به مخاطبین دلخواه خود دسترسی پیدا کنند. حالا هر چه یک رسانه دیجیتال شناخته شده‌تر باشد و بیشتر مورد استفاده قرار گیرد، تاثیر آن بر ایجاد و تنوع هنرهای دیجیتال فزونی می‌یابد.
۲- مفهوم دیگر گوشی‌های هوشمند همراه است، گوشی‌های هوشمند همراه حالا دیگر تنها یک وسیله ارتباطی برای انتقال مکالمه نیستند، تلفن همراه حالا به یک رسانه همراه، یک بانک همراه و در مفهومی به یک دولت همراه بدل شده است،. در این مورد اخیر یادآوری می‌شود که همه دولت‌ها دیرتر یا زودتر باید خدمات خود را بر روی موبایل ارایه کنند و برخی مبانی حقوقی خود را در اتصال با این مفهوم تغییر دهند و ای بسا حقوق جدیدی را برای افراد بر این اساس تعریف کنند.
اینگونه است که موبایل تنها یک تلفن همراه نیست، بخشی از زندگی است، نشانی حقوقی گیرنده است، از طریق آن شخص با همه ادارات، مراکز خدماتی و اقتصادی، مراکز تولید اطلاعات و … ارتباط برقرار می‌کند، از آنها خدمت دریافت می‌دارد یا به آنها خدمتی را عرضه می‌کند. تنها در سال ۲۰۱۴، یک میلیارد دستگاه گوشی هوشمند در دنیا فروخته شده است این میزان بیش از دو برابر تعداد لپ تاپ های فروخته شده طی این سال است. تردیدی نیست که در کشور ما ایران نیز اگر آمار روشنی از میزان خرید گوشی‌های هوشمند ارایه شود، حیرت خواهیم کرد چرا که ضریب نفوذ تلفن همراه در کشورمان، بیش از ۱۰۰ درصد است، و این یعنی گوشی همراه، پاره‌ای از زندگی و عاملی موثر و تعیین کننده در نحوه و سبک آن به شمار می‌رود.
۳- شبکه‌های اجتماعی مفهوم دیگر برآمده در این عصر و روزگار به شمار می‌رود که زندگی ما و کیفیت آن را متاثر ساخته است. امروز از هر ۱۰ نفر، چهار نفر از گوشی‌های همراه خود برای ارتباط با شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. شبکه‌های اجتماعی هر روز بیشتر و فراگیرتر از گذشته مورد استفاده قرار می‌گیرند و همواره در حال تحول و توسعه است، همواره شکل و قالبی جدید می‌یابد تا مشترکان و مخاطبان بیش‌تری با آن درگیر شوند.
یکی از ویژگی‌های شبکه‌های اجتماعی این است که علم اقتصاد کلمه در این شبکه تا حدی گسترش یافته است که دیگر از متن‌های طولانی و کسل کننده در آن خبری نیست، مفهوم ارتباط رسانه‌ای اگر تا پیش از این با ابتنای بر واژگان شکل می‌گرفت، در این بستر در حال تغییر است، به عبارت دیگر ۶۳ درصد از شبکه‌های اجتماعی از تصاویر تشکیل شده‌اند و ۳۲ درصد آن نیز فیلم‌ها و ویدئو‌های کوتاه است.
مردم خواست خود را بر این رسانه غلبه داده‌اند، چندانکه تصاویر منتشره در شبکه‌های اجتماعی، ۵۳ درصد بیشتر مورد توجه مخاطبان واقع شده است، ضمن اینکه آنان توانسته‌اند در فرصت تعاملی پیش آمده بیش از ارتباط با متن‌ها نظرات خود را ثبت و ارایه کنند درصد بیشتر موجب درج نظر مخاطبان شده و ۸۴ درصد بیشتر باعث کلیک آنان روی تصویر می شوند.
در شبکه‌های اجتماعی، مفاهیم زمان و مکان معانی تازه‌ای پیدا کرده‌اند به گونه ای که انتقال آنی دیتا، سرمایه و امکان ارتباط هم‌زمان میان افراد در نقاط مختلف، فواصل زمانی و مکانی را از میان برده چهارچوب‌های نظم سابق را مخدوش نموده است، امروزه هر کسی می‌تواند با ورود به این شبکه‌ها هر پیامی را به هر کسی در هر کجا و به هر تعداد ارسال کند.
۴- و مفهوم دیگر «واقعیت مجازی» است، فرهنگ عصر اطلاعات در چارچوب انتقال نمادها به وسیله واسطه‌های الکترونیک شکل می‌گیرد. این واسطه های متنوع با مخاطبان گوناگونی سر و کار دارند و مجموعه‌هایی غنی از حیث محتوای نمادین و در قالب متون الکترونیک در اختیارشان قرار می دهند. این فضای مجازی، حاوی اطلاعات متکثر و متنوع، به صورت بخشی از واقعیت اجتماعی عصر جدید در می‌آید و فضای اصلی تعامل‌های معرفتی را کم و بیش در اختیار می گیرد.
واقعیت مجازی یکی از قدیمی‌ترین و مهمترین پارادایم های حک شده در ذهن ما را می شکند و آن پارادایم تماشای تصویر متحرک از دریچه یک پنجره است. از زمانی که تلویزیون و سینما اختراع شد و مردم را مخاطب خود یافت، فرد تنها می‌توانست به یک صفحه نگاه کند و اگر صورتش را از روبه‌روی آن صفحه برمی‌گرداند، اشیا و محیط اطرافش را مشاهده می‌کرد. حال آن‌که در فناوری واقعیت مجازی، زمانی که به عنوان مثال ابزار واقعیت مجازی جلو دیدیگان شخص قرار می‌گیرد، هنگامی که سر خود را حرکت دهد، براساس آن حرکت، تصویر نمایش داده شده نیز تغییر می‌کند گویی که دقیقاً در آن محیط قرار گرفته است.
بنابراین با وجود شبکه های اجتماعی و وفور گوشی های هوشمند به عنوان رسانه های جدید و ظهور ابزارهایی چون هنر دیجیتال و واقعیت مجازی، تولید محتوا و نشر آن به وفور و خیلی سریع انجام خواهد گرفت. بدین ترتیب هر کسی در هر جای دنیا می تواند صاحب یک رسانه باشد، در آن اثری از خود باقی گذاشته و یا حتی جریان و حرکتی نو را خلق کند. هر روز سیلی از محتوا از مطلب و نظر گرفته تا تصویر و فیلم به راه می افتد و خیلی سریع مخاطبان مختلف با زبان ها و فرهنگ های متفاوت را با خود همراه می کند.
این نوع نگاه به دنیای رسانه امروز بدان معناست که مسیری پرحادثه و دشوار پیش روی ماست. شاید حرکت در این مسیر به ناچار و یا از روی میل باشد و رهروانش را خواسته و ناخواسته با مصائبی دست به گریبان کند، اما بی شک فرصت‌های تازه ای را نیز پدید خواهد آورد که باید آنها را غنیمت شمرد و برای رسیدن به چشم اندازهای آرمانی به کار گرفت.
* مدیر ارتباطات و امور بین الملل گروه صنعتی ایران خودرو
