طهورا شهبازی: طوفان، سیل، رانش زمین، بهمن، افزایش دما، خشکسالی و آتش سوزی جنگل ها در جهان، جزو حوادثی هستند که از سال ۱۹۸۰ تا به حال ۳برابر شده اند. به گزارش اکونومیست همه اینها حوادثی هستند که تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی به مرور روند افزایشی طی کرده اند.
طوفان و سیل اخیر ایران نیز از این قاعده مستثنا نبوده و از تغییرات آب و هوایی تاثیر گرفته بود. هرچند پدیده هایی همچون خشکسالی های گسترده، سیل های مخرب،آتش سوزی ها، و همچنین گرد و غبارهای فراوان سال های اخیرکه از پیامدهای تغییرات اقلیمی هستند بی ارتباط با محیط زیست نبوده و منشا اصلی آن از تخریب محیط زیست سرچشمه می گیرد.
کاهش میزان پراکندگی و برداشت بی رویه از منابع آب سطحی و زیرزمینی، خشک شدن تالابها، از بین بردن جنگل ها، تبدیل باغات به مناطق مسکونی و خشکسالی همه علتی می شود تا بیش از گذشته حوادث و بلایای طبیعی همچون آنچه در چند روز گذشته در ایران گذشت به وقوع بپیوندد.
در سالهای اخیر سیلاب‌های به‌وقوع پیوسته در سطح کشور هم از لحاظ تعداد و هم از لحاظ شدت خسارات افزایش یافته است. همچنین با توسعه مناطق شهری و تجاوز آن‌ها به حریم رودخانه‌ها و آبراهه‌ها، سیلاب‌های شهری نیز افزایش یافته است. سیلاب استانهای گلستان، مازندران، گیلان، خوزستان، سیستان و بلوچستان و قم نمونه‌های بارزی از خسارات سیلاب در ایران است.
سیل به عنوان یکی از بلایای طبیعی بسیار مخرب در ایران می تواند معلول عواملی همچون جنگل‌زدایی، تخریب مراتع، تبدیل و تغییر آبخیزها و تالابها به مزارع، حجم روزافزون زباله و ضایعات باشد که سیل های سالهای اخیر استانهای شمالی می تواند شاهدی بر این ادعا باشد.
از دیگر عوامل تشدید سیل در ایران می توان به دخل و تصرف غیرمجاز در حریم و بستر رودخانه‌ها؛ تخریب منابع طبیعی و پوشش گیاهی منطقه از جمله جنگل‌زدایی، دست‌اندازی بشر به طبیعت و تغییر کاربری اراضی، احداث غیراصولی پل و جاده بر روی رودخانه‌ها و از طرف دیگر وقوع خشکسالی ها نیز اشاره کرد.
بیابان زایی عامل طوفان های گرد و غبار
یکی از مراحل چرخه مخرب زیست محیطی گرم شدن زمین است. گرم شدن زمین باعث افزایش شدت تبخیر شده و به تبع آن افزایش آب مورد نیاز محصولات کشاورزی می شود. ازسوی دیگر مقدار آب برای مصارف کشاورزی کم می شود و در نتیجه خشکسالی، امنیت غذایی به خطر می افتد. افزایش دمای زمین همچنین دسترسی به آب شیرین و آشامیدنی را تحت تاثیر قرار می دهد. گرم شدن زمین باعث خشک شدن رودخانه ها نیز می شودو در مناطق کم آب تر مشهود است. پیامد مخرب دیگر گرمایش زمین افزایش تعداد و قدرت طوفان هاست.
مصرف بی رویه آب و خشکی های پی در پی نیز در حال حاضر ایران را در وضعیت خشکسالی قرار داده است. وضعیت بارندگی حکایت از آن دارد که میانگین بارندگی سالانه کشور حدود ۲۵۰ میلیمتر است که این عدد کمتر از میانگین بارندگی آسیا و حدود یک سوم میانگین بارندگی سالانه جهان است؛ از طرفی ۷۰درصد تالاب های کشور در وضعیت وخیم به سر برده و صفت خشک شده در کنارشان می آید.
همچنین بهره برداری از مخازن آب زیر زمینی کشور از حدود ۰.۱ میلیارد متر مکعب در دهه ۴۰ به بیش از ۵۷ میلیارد مترمکعب تا سال ۱۳۹۳ رسیده است و در حال حاضر منابع آب زیر زمینی کشور به دلیل برداشت بیش از حد از چاه های غیر مجاز و اضافه برداشت های چاه های مجاز همراه با وقوع خشکسالی سال های اخیر به وضعیت بحرانی رسیده است. چاه هایی که تامین کننده ۵۵درصد از منابع آبی کشور نیز هستند. از طرف دیگر هر سال مقدار زیادی از جنگل های ایران بر اثر آتش سوزی یا قطع درختان و تغییر کاربری نواحی سبز از بین می روند.
وقوع بیابان زایی و تخریب پوشش های گیاهی و استفاده بیش از اندازه و نامناسب از زمین های کشاورزی و در نتیجه تضعیف خاک باعث شکل گیری و گسترش بیابان ها و افزایش فرسایش بادی و در نتیجه افزایش وقوع طوفان های گرد و غبار می شود.
نمودار زیر نشان می دهد که حوادث هواشناسی مانند طوفان ها، حوادث مرتبط با آب مانند سیل، رانش زمین و بهمن ها و حوادث اقلیمی مانند افزایش دما، خشک سالی و آتش سوزی جنگل ها در جهان، به چه نسبتی از سال ۱۹۸۰ تا کنون افزایشی سه برابری یافته است.
