روزنامه رسالت در تحلیلی به قلم «سیدمسعود شهیدی» با اشاره به سنجیدن تمام جوانب در توافق هسته ای و توجه به ابعاد مثبت و منفی داده ها نوشت:
قراردادها و توافقنامه‌های مهمی که بین قدرت‌های بزرگ و کشورهای دیگر منعقد می‌شود ترکیبی پیچیده، متنوع و چندلایه از داده‌ها و ستانده‌هاست که بسیاری از موارد مهم آن به علت ارائه شدن در قالب واژه‌های چند منظوره و تفسیرپذیر در هاله‌ای از ابهام قرار می‌گیرد. در مرحله تصویب هر طرف آن را به میل خود تفسیر می‌کند ولی تنها در مرحله اجراست که پرده‌ها کنار می‌رود و چهره واقعی توافقنامه آشکار می‌شود. به علت همین پیچیدگی مفاهیم، تعدد موضوعات و ابهام‌آلود بودن کلمات و جملات، قضاوت در مورد اینگونه توافقنامه‌ها و تشخیص خوب بودن یا بد بودن آنها کار بسیار دشواری است و نیاز به دقت زیاد، صرف وقت و حضور کارشناسان و خبرگان این فن دارد. اکتفا به نکات مثبت و ستانده‌ها و قضاوت سطحی و خوش‌بینانه اگرچه شادی‌آفرین است اما گاه، خسارات بزرگی به بار می‌آورد که قابل جبران نیست. شاید مراجعه به توافقنامه‌های مهم در تاریخ معاصر کشورمان بتواند راهنمای خوبی برای افزایش حساسیت‌ها و دقت‌ها باشد.
دکتر علی امینی نوه دکتر محمد مصدق، عضو جبهه ملی و وزیر دارایی او بود و دکتر مصدق را معلم سیاسی خود می‌دانست. پس از کودتای ۲۸ مرداد او در دولت سپهبد زاهدی مجددا در همان سمت وزارت دارایی قرار گرفت و یک سال بعد از کودتا یعنی در سال ۱۳۳۳ پس از یک سال مذاکره سخت و دشوار، قرارداد کنسرسیوم بین‌المللی نفت را که عمدتاً متشکل از شرکت‌های نفتی آمریکا و انگلیس بود امضا کرد.
دولت و وزیر دارایی، این توافقنامه را یک توافقنامه خوب و یک پیروزی درخور جشن و شادی دانستند و بخشی از مردم نیز که از مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و بحران‌های سیاسی خسته شده بودند احساس شادمانی و نشاط کردند. امتیازاتی که در این توافقنامه به دست آمده بود و مورد تاکید دولت قرار داشت عبارت بودند از:
– ۱ به رسمیت شناخته شدن حق مسلم ملت ایران در مالکیت نفت و پذیرفته شدن قانون ملی شدن نفت پس از چهارسال مخالفت، کارشکنی و بحران‌آفرینی قدرت‌های جهانی
– ۲برداشته شدن تحریم‌ها و فروش مجدد نفت و ورود مجدد ارز به کشور پس از چهار سال توقف
– ۳ افزایش سهم سود ایران از ۱۶ درصد به ۵۰ درصد از فروش نفت
– ۴عادی شدن و برقراری مجدد روابط سیاسی ایران با انگلستان که تا مرحله تهدید نظامی و محاصره اقتصادی پیش رفته بود.
– ۵خارج شدن پرونده ملی شدن نفت ایران از حالت بحران به وضعیت عادی.
دستاوردهای فوق در آن شرایط سخت و دشوار به عنوان یک پیروزی بزرگ و حتی یک فتح‌الفتوح معرفی شد و از سوی طرفین مذاکره و رسانه‌ها و محافل جهانی به عنوان یک توافقنامه برد ـ برد مورد تحسین قرار گرفت. آنها با شادمانی ابراز می‌کردند حقوق مسلم ملت ایران به رسمیت شناخته شده، خطر از او رفع شده و حالا با فروش نفت و ورود دلارهای نفتی اقتصاد کشور سر و سامان می‌گیرد. آیا این توافقنامه با این امتیازات مهم یک توافقنامه خوب بود یا یک توافقنامه بد؟
لازمه پاسخ دادن به این سئوال آگاهی یافتن از نیمه تاریک توافقنامه است که کمتر و کمرنگ‌تر بیان می‌شد. اگر در توافقنامه کنسرسیوم، داده‌ها هم مثل ستانده‌ها تبیین و تبلیغ می‌شد هر انسان دلسوزی را حداقل به تردید و نگرانی وامی‌داشت. آیت‌الله کاشانی به محض اطلاع از متن قرارداد طی اعلامیه‌ای آن را محکوم کرد. جبهه ملی که دکتر امینی عضو آن بود رسماً قرارداد را محکوم و دکتر امینی را از آن جبهه اخراج کرد. فدائیان اسلام، سپهبد زاهدی و دکتر امینی را از امضا کردن قرارداد برحذر داشتند. هنگام طرح شدن قرارداد در صحن علنی مجلس، محمد درخشش نماینده تهران، که فردی ملی‌گرا و لیبرال بود طی نطقی هفت ساعته این قرارداد را مغایر منافع و مصالح ملی معرفی کرد.
چرا قرارداد کنسرسیوم با آن همه امتیازات مثبت و در حالی‌که در رسانه‌های جهانی به عنوان یک قرارداد خوب مورد تحسین بود از طرف همه گروه‌های سیاسی و مذهبی ایران به عنوان یک قرارداد بد معرفی شد؟ آیا مخالفین قرارداد، افرادی افراطی و تندرو و یا کاسب تحریم بودند یا نیمه تاریک قرارداد را دیده و احساس خطر می‌کردند؟
استدلال مخالفین این بود که نه تنها امتیازات داده شده با امتیازات گرفته شده هم‌وزن نیستند بلکه از خطوط قرمز ملت عبور داده شده است. خط قرمز ملت ایران و همه گروه‌های سیاسی و مذهبی در آن مقطع، قانون ملی شدن نفت بود. ایران در سال ۱۳۲۹ پس از پنجاه سال حاکمیت انگلستان بر نفت، موفق شد با قبول همه خطرات و همه مشکلات و رودررو شدن با یک ابرقدرت جهانی و تحمل مشقات فراوان نفت خود را ملی کند و برای اولین بار دست غارتگر شرکت نفت انگلیس را از ایران کوتاه نماید. طبق این قانون حاکمیت بر نفت، مالکیت نفت، حق اکتشاف نفت، حق استخراج نفت، حق فروش نفت و حق استفاده از صددرصد درآمد نفت متعلق به ایران بود. اگرچه قبل از ایران مکزیک نفت خود را ملی کرده بود و هند و اندونزی نیز سلطه استعمار را در هم شکسته بودند اما نهضت نفت ایران با اتحاد همه نیروهای متعهد و دلسوز کشور پرچمی را در خاورمیانه و در کل جهان برافراشت که جبهه نهضت‌های استقلال‌طلب را تقویت و کشورهای دیگری مثل مصر و غنا را بر استعمارگران چیره کرد. ملی شدن نفت افتخار بزرگی بر افتخارات ملت ایران افزود و موجب عزت و سربلندی مردم شد. قانون ملی شدن نفت برای ملت ایران فقط یک قانون اقتصادی برای کسب سود بیشتر نبود که با سود بیشتر بتوان بر سر آن معامله کرد، بلکه سندی بود معرف ایمان، عزت و افتخار ملت ایران در سطح جهان.
وقتی خط قرمز ترسیم می‌شود هر دولتی و هر شخصیت خوشنام و خوش‌سابقه‌ای آن را زیر پا گذارد، اعتبار و آبروی خود را زیر پا گذاشته است. نیمه پنهان قرارداد کنسرسیوم که عموما از آن بی‌اطلاع بودند این بود که حاکمیت بر نفت، مالکیت بر نفت و اختیار همه مراحل اکتشاف و استخراج و فروش که با آن همه تلاش و مبارزه از انگلستان گرفته شده بود، دوباره طبق این قرارداد برای مدت ۲۵ سال به قدرت‌های غربی واگذار شد تا در عوض آنها اجازه دهند ما از نصف پول نفت خودمان استفاده کنیم. نکته بسیار عبرت‌آموز اینکه آنها با به کار بردن واژه‌های چندمنظوره و تفسیرپذیر در متن قرارداد، حتی به دولت دست‌نشانده خود هم رحم نکرده و کلاه بزرگی بر سر او گذاشتند و بعداً در مرحله اجرا معلوم شد سهم ایران را در عمل از ۵۰ درصد به ۳۶ درصد کاهش داده‌اند.
بیان این مثال برای آن است که اهمیت نیمه تاریک قراردادها و اهمیت واژه‌های تفسیرپذیر و چندپهلو و اهمیت خطوط قرمز که می‌توانند امتیازات گرفته شده را تحت‌الشعاع خود قرار دهند، روشن شود.
خطوط قرمز اصلی‌ترین معیار برای تشخیص خوب بودن یا بد بودن یک توافقنامه است. خطوط قرمز مفهومی فراتر از سود و زیان مادی دارند و حافظ سرمایه‌های معنوی یک ملت‌اند، حافظ عزت و افتخار و اقتدار یک ملت‌اند و با امتیازهای مادی نمی‌توان آنها را در معرض بده‌بستان‌های معمول قرار داد.
وزیر محترم امور خارجه که همه تلاش خود را برای رسیدن به یک توافق خوب صرف کرده و ان‌شاءالله مأجور در پیشگاه خداوند است، در گزارش خود با صراحت گفت این توافقنامه آن چیزی نیست که خواست ما بوده باشد، بلکه حاصل بده‌بستان است. ملت ایران معنای سخن وزیر خارجه را درک می‌کنند و می‌دانند که در هر مذاکره و توافقی باید امتیازاتی داد و امتیازاتی گرفت، ولی تمام سخن این است که آیا امتیازات داده شده از خطوط قرمز فراتر رفته است یا نه؟
هرگز نباید امتیازات گرفته شده یا نارضایتی نتانیاهو آنقدر ما را خوشحال کند که از امتیازات داده شده و رضایت شین بت (سازمان امنیت داخلی رژیم اشغالگر قدس) غفلت کنیم. باید همه ابعاد مثبت و منفی بادقت دیده و محاسبه شود.
اکنون مسئولیت بررسی توافقنامه هسته‌ای بر عهده مجلس شورای اسلامی و شورای عالی امنیت ملی است و انتظار می‌رود آنها نیمه روشن و تاریک توافقنامه و تمامی متن و ضمیمه‌ها و کلیه بندها و جملات و حتی کلمه‌ها را بادقت و ریزبینی بررسی و با خطوط قرمز نظام مقایسه و در صورت مشاهده کوچک‌ترین تخطی و حتی کوچک‌ترین ابهام بدون هیچ‌گونه پرده‌پوشی و ملاحظه و مسامحه رسماً آن را اعلان و از تصویب موافقتنامه خودداری نمایند تا در مرحله بعدی مذاکرات، این اشکالات مرتفع شود. تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که مورد اعتراض وزیر محترم امور خارجه قرار گرفته نباید بدان معنا تلقی شود که کار توافقنامه تمام شده و دیگر با تصویب قوانین داخلی راهی برای اصلاح آن وجود ندارد. عدم تصویب توافقنامه در مجلس و تلاش برای اصلاح آن جزء حقوق کشورهاست و تاثیری بر روند کار شورای امنیت ندارد، کما اینکه کنگره آمریکا نیز بررسی توافقنامه هسته‌ای را در دستور کار خود قرار داده است.
شاید مرحله کنونی مذاکرات هسته‌ای را بتوان مرحله جنگ کنگره‌های دو کشور ایران و آمریکا نامید. این مرحله اگر از مراحل قبل مهم‌تر نباشد، کم‌اهمیت‌تر نیست. نباید نقش مجلس و شورای عالی امنیت ملی را کمرنگ کنیم تا ابتکار عمل در دست کنگره آمریکا قرار گیرد. هرگز نباید تصور کرد کار توافقنامه به اتمام رسیده و دیگر جایی برای رد و قبول و اصلاح و تغییر وجود ندارد. اصلی‌ترین مراحل مذاکرات هنوز در پیش است. کنگره آمریکا طی مصوبه‌ای رئیس جمهور را موظف کرده توافقنامه را برای رد یا قبول به مدت ۶۰ روز در اختیار نمایندگان بگذارد. در صورت رد توافقنامه رئیس جمهور ۱۵ روز فرصت دارد آن را وتو کند و پس از آن کنگره در صورت جلب نظر دوسوم نمایندگان می‌تواند وتوی رئیس جمهور را بی‌اثر کند و در این صورت دولت آمریکا مجبور خواهد بود دور تازه‌ای از مذاکره با ایران را آغاز کند و زیاده‌خواهی کنگره را در یک توافقنامه جدید به ایران تحمیل نماید.
روز پنج شنبه باب کورکر رئیس کمیته روابط خارجی مجلس سنا در جلسه مشترک با وزیر خارجه آمریکا گفت: غیر از قبول یا رد توافقنامه، گزینه سومی هم برای سنا وجود دارد و آن رسیدن به یک توافق بهتر با ایران است. این حرف بدان معناست که سنای آمریکا به هیچ وجه کار را تمام شده نمی‌داند و ممکن است به جای رد یا قبول توافقنامه، به طور رسمی یا غیررسمی وارد تغییر دادن متن توافقنامه شود. در این صورت توافقنامه کنونی یک پیش‌نویس محسوب می‌گردد و قرار است امتیازات جدیدی به نفع آمریکا به آن اضافه و امتیازاتی از ایران کسر شود.
وقتی می‌بینیم دولت و کنگره آمریکا در یک برنامه هماهنگ یا غیرهماهنگ چنین ترفندی را برای امتیاز گرفتن از ایران آغاز کرده‌اند چرا باید دولت و مجلس و شورای عالی امنیت ملی به خاطر ملاحظات و رعایت حال یکدیگر، دست روی دست بگذارند تا ابتکار عمل به دست کنگره آمریکا بیفتد؟ اگر مجلس شورای اسلامی و شورای عالی امنیت ملی هماهنگ با دولت یا غیرهماهنگ با دولت در این مرحله سرنوشت‌ساز فعال‌تر، دقیق‌تر، مسئولانه‌تر و تهاجمی‌تر از کنگره آمریکا، توافقنامه را با استفاده از تمام ظرفیت کارشناسی و تخصصی کشور بررسی و کوچک‌ترین ابهام‌ها و تخطی‌ها از منافع ملی و کوچک‌ترین عبور کردن‌ها از خطوط قرمز را شناسایی و پیشنهادهای روشن خود برای اصلاح آن موارد را ارائه کنند، اولاً رسالت تاریخی خویش را در قبال یک توافقنامه جهانی به انجام رسانده و در پیشگاه خداوند و در پیشگاه ملت ایران روسفید و سربلند خواهند بود، ثانیاً دست دولت و تیم مذاکره‌کننده را در مذاکرات بعدی قوی‌تر خواهند کرد و ثالثاً ترفند کنگره آمریکا برای امتیاز گرفتن را به خودش بازخواهند گرداند تا در بده بستان مرحله بعد موازنه برقرار باشد.
همه موافقین و مخالفین توافقنامه باید برای خنثی کردن ترفند کنگره آمریکا یکصدا و متفق از مجلس شورای اسلامی بخواهند فعال‌تر و جدی‌تر از گذشته رسالتی را که در قبال این توطئه دارد، به انجام رساند. / مهر
