این شب ها برنامه و یا شوی خندوانه بخشی از ساعات فراغت و تماشای تلویزیون مخاطبان ایرانی و حتی فارسی زبانان همسایه را به خود اختصاص داده و در جلب مخاطب، گوی سبقت را از بسیاری از برنامه های موفق شبکه های ملی چون ماه عسل و… ربوده است. این برنامه موفق که جای خالی آن در سال های گذشته در سبد برنامه های شادی ساز تلویزیون بسیار حس می شد بخوبی توانسته است نقش بی بدیل کارگرد تفریحی و سرگرم کننده این جعبه جادویی را به جامعه و دست اندرکاران فرهنگی یاد آوری کند. خنداونه، لحظات کم نظیری را برای شادکردن مردم و ایجاد حس خوب در آنها خلق کرده و در گردآوردن اعضای خانواده در این زمانه که خانواده ها بیش از گذشته به سوی سلولی شدن در پناه رسانه های نوین پیش می روند بسیار موفق ظاهر شده است. استقبال زائد الوصف از این برنامه مفرح و فرهنگ ساز نشان داد که تلویزیون در گذشته به خنده وشادی، این نیاز اساسی مخاطبان توجه کافی نداشته و یا تا اندازه ای هم شاید برنامه سازان سیما، فضای فرهنگی کشور را برای شکستن برخی تابوهای تنیده شده در پیکر جامعه، مناسب ارزیابی نمی کرده اند! مخاطبان خسته و رنجوری که در هیاهوی زندگی ماشینی و معضلات و دغدغه های روزمره حتی فرصتی برای شادی و خندیدن در کنار اعضای خانواده نمی یافتند و یا در چمبره سریال های غیر جذاب شبکه های داخلی و یا برنامه های بعضا بی محتوا و ضد ارزشی شبکه های ماهواره ای در پی تجربه لحظات شادمانه ای سرگردان بودند. در این یادداشت بر آن شدم تا عوامل و ویژگی های موفقیت این برنامه جذاب را ضمن مرور نظرات منتقدان بر شمرده و با اشاره ای بر آثار و فوائد خنده، پیشنهاداتی را برای ارتقای کیفی این برنامه پر بیننده ارائه دهم.
نگاهی به برخی نقطه نظرات منتقدان
علی رغم توفیق برنامه سرگرم کننده خندوانه، کم نیستند افراد منتقد اعم از صاحب نظر و غیرو که طرح انتقاداتی را از هر منظر به این برنامه روا می دانند تا جایی که برخی از منتقدان حوزوی از سست شدن پایه های اعتقادی مردم و کم رنگ شدن نقش آموزه های دینی در نزد مخاطبان سخن می رانند، و برخی دیگر بر این اعتقادند که خنده های تصنعی در آغاز این برنامه، تنها به مثابه یک مسکن عمل کرده و به تجربه شادی های درونی و واقعی منجر نمی شود؛ بویژه آن که در بخشی از این برنامه به جای خنده واقعی، مجری در پی برانگیختن دستورمابانه حاضران و دریافت واکنش فیزیکی از سوی آنهاست. منتقدی هم ادعا کرده است که این برنامه هم همانند بسیاری از برنامه های دیگر عاطفی سیما، کپی برداری از برنامه نمایش امشب جیمی فلون[۱] است! کارشناس دیگری نیز بر این اعتقاد است که دعوت به خنده، بی دلیل و بیخودی، مضحک و غیر عقلانی است و نشانه دست کم گرفتن شعور مخاطب و یا ناشی از سلیقه پایین برنامه سازان است! این منتقدان اذعان می کنند که باید بین فرح و شادی به مثابه مفهومی روحی و قلبی و یا یک نماد تصنعی و فیزیکی تفاوت قائل شد (سایت تریبون[۲]). و از جمله موارد دیگری که در تحلیل و نقدهای کارشناسی و غیرو بر آنها اشاره شده می توان به دیدگاه های متعصبانه تری چون وجود تناقض در حرکات رفتارهای مجریان و بازیگران با سبک زندگی اسلامی، محتوای پوچ، لودگی و سطحی بودن برخی قسمت ها اشاره کرد که البته هریک از این اظهارات در جای خود قابل تامل و بحث و بررسی است.
راز موفقیت خندوانه از جنبه روانشناختی و جامعه شناختی آن
تجربه نسبتا موفق نمایش فیلم و سریال های کمدی بویژه در سال های اخیر نشان داده است که هر فعالیت هنری که موجبات شادی مردم را فراهم کند به نوعی از سوی مردم و بویژه طبقات متوسط اجتماعی مورد توجه و استقبال قرار می گیرد و به نظر می رسد که مخاطبان اینگونه برنامه ها با تماشای برنامه های شادی بخش در پی تمدد اعصاب و فراموشی دغدغه ها و افکار مشوش و آزار دهنده بوده تا لحظاتی را بدور از اضطراب و نگرانی با شادی و خنده بسر برند. از این منظر، این برنامه در ظاهر امر موفق عمل کرده است؛ بویژه آن که خنداندن مخاطب ایرانی در سطوح و طبقات مختلف اجتماعی از عامی و عالم کار ساده ای هم نباشد.
خندوانه از جمله معدود برنامه های تلویزیونی ساخته شده در سال های اخیر است که توانسته اعضای خانواده را در عصر گسترش روزافزون رسانه های نوین ارتباطی پای جعبه جادویی تلویزیون جمع کرده و لحظات شاد و فرح بخشی را به مخاطبان عرضه کند. بسط و تعمیم فضای شادمانه و مفرح به فضای غم گرفته خانواده ها در زمانه ای که دیدن چهره خندان شهروندان در کوی و برزن شهرهای غم بار و پرهیاهو دشوار شده است اقدامی است ستودنی، بویژه آن که این برنامه در جذب همه آحاد و رده های سنی، شغلی و تحصیلی موفق بوده است.
این برنامه یا شوی اسلامی- ایرانی، اگر چه با الهام گیری از برنامه های مختلف ماهواره ای از عناصر و جلوه های تصویری مناسب و جذابی بهره گرفته است به نظر می رسد که زمینه افزایش ظرفیت شوخی در بین اصناف و گروه های مختلف مردم را فراهم آورده و به مخاطبانش ثابت کرده که می توان با کمی ذوق و سلیقه، حال و احوال نامساعد و بد را به حالی خوب تغیر داد و شاید از همین روست که خندوانه موفق شد در ماه های اولیه نمایش، بسیاری از مردم را با هر بینش و سلیقه ای پای شبکه نسیم میخکوب کند.
از جمله رموز توفیق این برنامه، دعوت از میهمانان موفق ستاره و یا کمتر شناخته شده در عرصه های مختلف هنری، فرهنگی، اجتماعی، علمی و ورزشی است و از آن مهم تر این که در اثنای گفت و شنودهای خودمانی و صمیمی، مجری خوش مشرب و پر انرژی آن، در نشاندن خنده، حتی بر لب سیاستمداران و چهره های علمی و مذهبی کمتر خندان هم موفق ظاهر می شود و اینجاست که مخاطب شاید برای نخستین بار، شاهد خندیدن چهره هایی است که دست کم در انظار عموم با خنده در محافل عمومی ظاهر نمی شده اند! لذا خندوانه با زبان بی زبانی به مخاطب می فهماند که شادی و خنده، گاهی خارج از عادات و مناسبات رسمی در گفتار، جزیی از هویت تمامی افراد، صرف نظر از موقعیت و منزلت اجتماعی و علمی است؛ رامبد جوان و طراحان این برنامه به ما نشان می دهند که شادی و خنده قرین افراد موفق جامعه هم بوده و این که بین موفقیت و شادمانی حتما رابطه معنی داری وجود دارد.
پیشنهاداتی برای ارتقای کیفی خنداونه
گر چه دراثنای بخش های مختلف و بویژه در اولین اجراهای خندوانه، مجری تا اندازه ای شخصا و یا از زبان میهمانان به اثرات و فوائد خندیدن اعم از تصنعی و واقعی اشاره داشته است، ولیکن شواهد و مطالعه برخی اظهار نظرات منتقدان نشان می دهد که برخی از ایشان و بی تردید مخاطبان گاه و بیگاه این برنامه که با فلسفه این نوع خنده آشنایی ندارند، برانگیختن واکنش فیزیکی افراد را به جای خنده واقعی مورد انتقاد و استهزاء قرار داده تا جایی که این رفتار را حاکی از رباط وارگی حاضران قلمداد کرده اند! در این خصوص لازم است مجری و یا روانشناسان مدعو، اثرات و فوائد خنده تصنعی را از جمله تاثیرات روانشناختی، فیزیولوژیکی( از جمله تحریک و تقویت عضلات صورت و حنجره، غدد اشکی، تولید گلبول سفید و ..) و بویژه سلامت بخش آن (از جمله رفع استرس و خجالت، افزایش سطح انرژی بدن، کاهش درد و تنش های عضلانی، افزایش روحیه مثبت و احساس خوب، بهبود کارکرد مغز و ارگان های شکمی، تسریع جریان خون و تقویت یادگیری و تمرکز، تخلیه انرژی های منفی، افزایش اکسیژن رسانی به مغز و موارد دیگر) را برشمرند تا اینگونه تصور نشود که خنده ارادی صرفا یک واکنش فیزیکی و فاقد تاثیرات جسمانی و روحی است! باید همانطور که در قسمت های آغازین این برنامه به اثرات خنده اعم از طبیعی و تصنعی اشاره شد در اثنای این برنامه نیز ضمن بازگویی فوائد آن به دوره های” خنده درمانی” که از چند دهه پیش در هندوستان و ژاپن و … و کشورهای توسعه یافته برای تجربه آرامش روح و روان راه اندازی شده است اشاراتی داشت تا زوایای پنهان این رفتار فیزیکی و تصنعی بیش از پیش بر مخاطبان گاه و بیگاه برنامه آشکار گردد.
عوامل طراح و برنامه ریز این برنامه شادی آفرین باید در شناسایی میهمانانی که در عرصه های مختلف افتخاری برای این مرز و بوم آفریده اند دقت بیشتری نموده و از طرح سئوالاتی که هوش و زکاوت آنان را زیر سئوال خواهد برد اجتناب کنند تا بویژه مخاطب نوجوان نتیجه گیری نکند که راه موفقیت و ستاره شدن در عرصه ورزش و هنر پشت پا زدن به هنجارهای جامعه و بی نظمی و بی توجهی به تکالیف فردی، تحصیلی و اجتماعی است. به هر حال چه بخواهیم و یا نخواهیم رسانه پر قدرتی چون تلویزیون با پرده برداشتن از زوایای کمتر آشکار ستارگان دنیای هنر و سینما در حال الگو سازی و برجسته کردن گروه های مرجع نسل کودک و نوجوان امروزی است که متاسفانه خود افشاگری برخی ناهنجاری های رفتاری و گفتاری آنان در گذشته بر این رده سنی تاثیر منفی می گذارد.
با عنایت به استقبال گسترده اکثر خانواه ها و آحاد مردم از این برنامه مفرح، و به منظور تجربه حس شادمانی همزمان توده های مردم در زمان اولین پخش که منجر به حس بهتر و افزایش اعتماد اجتماعی در آنان می شود، لازم است مدیریت شبکه نسیم، ساعت مناسب تری را برای نمایش این برنامه اختصاص دهند تا امکان مشاهده آن در کنار همه اعضای خانواده فراهم گردد. خندیدن فی نفسه ارزشمند و مفرح ذات است؛ ولیکن با هم خندیدن و تجربه لحظات خوش در جمع خانواده با افزایش احساسات خوب بیشتری همراه شده و صمیمیت و تعاملات مثبت در درون خانواده را برای مدت زمانی محدود هم که شده قوت می بخشد.
این شب ها، خندوانه با هندوانه و یا بی هندوانه، با بهانه و یا بی بهانه میهمان چشمان خسته و بی فروغ بسیاری از مخاطبان پرمشغله و گرفتار آمده درمصائب روزمره است؛ برنامه ای که پس از مدت ها، فایده خندیدن ارادی و غیر ارادی را به یادمان آورد، تلنگرمان می زد که می توان بی بهانه هم خندید و یا از خندیدن بی سبب دیگران هم خندید و شاد بود و یا حتی از شادی دیگران به وجد آمد؛ خندوانه بار دیگر معجزه این جعبه جادویی را در جمع کردن اعضای خانواده گوشزدمان کرد؛ و به برنامه سازان و متولیان فرهنگ خاطر نشان کرد که این مردم اگر چه در انتظار تجربه عمیق شادمانی درونی و واقعی ناشی از بهبود شاخص های امنیت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و…. در امیدواری به سر می برند با این حال، گاهی این مخاطبان به ظاهر عبوس، در پی تجربه اوقاتی شاد در کنار خانواده، سهل انگارانه چنان از عشق و امید، در لحظه سرشار می شوند که بی تردید، بسآمد آن می تواند به افزایش حس خوب صمیمیت، دوستی و یکرنگی منجر شده و لزوم شاد زیستن در این عصر گمگشتگی و سرگردانی را فریاد زده و در گاه نیاز، به مثابه سرمایه ای از اندیشه های خوب و تعالی بخش در جهت همدلی و حفظ ارزش های ملی صورت عینی یافته و به حرکت درآید.
[۱] Tonight Show (Jimmy Fallon)
[۲] Teribon.ir
