گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو _محمد آزادی، خبر آنقدر هولناک بود که تا چند ساعتی همه در شوک بودند، کمتر کسی می‌توانست باور کند باز هم برای «ضیوف الرحمان» اتفاقی افتاده باشد، خاصه بعد از افتضاح چند روز قبل‌ترِ سقوط جرثقیل. بعد از خواندن «خبر فوری» زیرنویس های شبکه خبر؛ همه‌مان خدا-خدا می کردیم که در میان قربانیان احتمالی این حادثه؛ کسی از هموطنان‌مان پیدا نشود، هرچند تمام امیدها رنگ سراب گرفت وقتی آمار اولیه ی تلفات اعلام شد، عمق فاجعه قابل تصور نبود، چشمان‌مان سیاهی رفت وقتی تلویزیون اسامی کشته‌ها را زیرنویس می کرد، فاجعه واقعیت داشت، سرزمین آرزوها؛ قربان‌گاه حاجیان بیت الله شده بود!
ماجرا چه بود؟
سرزمین «منا»؛ محلی در پنج کیلومتری شرق شهر مکه در «عربستان سعودی» است که بیشترین اعمال حج در آنجا انجام می شود. از نظر موقعیت جغرافیایی، نزدیکترین موقعیت منا به مکه، «جمره عقبه» است؛ جایی که نخستین بار مسلمانان یثرب با رسول خدا بیعت کردند و بیعت آنان با نام «بیعت عقبه» شهرت یافت.
رمی جمره ی عقبی، توسط حجاج
«رمی جمرات» در منا از مهم ترین ارکان اعمال ایام تشریق است و در روایات آمده است که ابلیس برای بار اول در جمره عقبه خود را بر حضرت ابراهیم نمایاند و آن حضرت با سنگریزه هایی او را از خود دور ساخت. حجاج بیت الله الحرام نیز، هرساله؛ پس از طلوع آفتاب روز دهم ذی حجه (عید قربان) می باید از مشعرالحرام خارج شده و برای رمی جمره عقبی، به سمت سرزمین منا حرکت کنند.
به این ترتیب و در روز حادثه نیز؛ وقتی بیشتر زائران سرزمین وحی، برای انجام اولین عمل از اعمال سرزمین منا از محل چادرهایشان خارج شده؛ و برای رمی جمرات به سمت محل جمره عقبی در حرکت بودند، نیروهای امنیتی رژیم عربستان سعودی در اقدامی غیر منطقی، و البته مشکوک؛ به طور ناگهانی و بدون اعلام قبلی؛ با بستن تقاطع ورودی خیابان ۲۰۴م به خیابان ۲۱۵م؛ باعث ایجاد ازدحام و ترافیک شدید زائران شد. اتفاقی که نباید می افتاد؛ افتاد: بسیاری از زواری که به محل راه‌بندان رسیده بودند؛ برگشتند و با حرکت در خلاف جهت خیابان باعث تشدید ترافیک شدند. این ازدحام و شلوغی به حدی بود که بسیاری از حجاج، در اثر فشار و زیر دست و پا دچار سرگیجه شدند و قوای بدنی‌شان تحلیل می رفت، گرمای ۴۷ درجه هوا هم که البته آنجا و در اثر شلوغی و ازدحام جمعیت خیلی بیشتر از اینها حس می شد، عامل دیگری بود که باعث خفگی و زیر دست و پا ماندن مردم شد.
ترافیک سنگین مسیر حرکت، صبح روز حادثه
اوضاع از کنترل خارج شده بود، هر لحظه بر تعداد قربانیان و کسانی که زیر دست و پا و فشار جمعیت لِه می شدند افزوده می‌شد؛ آن طور که یکی از شاهدان عینی ماجرا روایت می کند: «جمعیتی برعکس جهت سنگ انداختن حرکت می‌کردند، در حالی‌که بقیه از آن سمت به سویشان می‌آمدند. بعد ناگهان هرج و مرج شد و مردم شروع کردند به افتادن روی زمین. زائرانی از نیجریه، چاد، سنگال و دیگر ملیت‌ها آنجا بودند. مردم فقط از سر و کول هم بالا می‌رفتند تا بتوانند به سمت یک مکان امن حرکت کنند؛ این‌طور بود که تعدادی کشته شدند.
برخی خدا را صدا می‌زدند، در حالی‌که بعضی دیگر از جمله کودکان و نوزادان گریه می‌کردند. مردم روی زمین می‌افتادند و تقاضای کمک می‌کردند، اما هیچ کس نبود که دست‌شان را بگیرد. به نظر می‌رسید همه تنها هستند. »
بیشتر از ۲۰۰۰ نفر کُشته، و هزاران نفر در کمتر از چند ساعت زخمی و مجروح شدند. جنازه ها تا ساعت ها بعد همچنان روی زمین رها شده بودند، به گفته ی یکی از شاهدان عینی تا هفت لایه جنازه روی هم افتاده بود. امدادرسانی مسؤلین آل سعود ابداً راضی‌کننده نبود، آن ها حتی اجازه نمی دادند تا گروه های امدادی دیگر کشورها، از جمله تیم‌های هلال احمر کشورمان، وارد صحنه شده و به یاری آسب دیدگان بروند. همین تأخیر در امدادرسانی، هرلحظه بر شمار جان‌باختگان می افزود، بیشتر از چند صد تَن از کشته ها و یا مجروحین از هم‌وطنان ایرانی ما بودند؛ شاهکار رژیم سعودی در حال تکمیل بود؛ فاجعه رخ داده بود.
به گفته‌ی برخی شاهدان عینی جنازه ها تا هفت لایه روی هم افتاده بودند
عیدی که عزا شد
حادثه ی روز پنج شنبه ی «منا» آنقدر دردناک بود که عید ما و مسلمانان جهان را عزا کرد. غبار اندوه و غم سراسر صحرا را فراگرفته بود، حجاج مختلف، از کشورهای گوناگون در غم از دست دادن دوستان و هم وطنانشان به سوگ نشسته بودند. عید مردم عزا شده بود. در داخل کشور هم مردم داغدار و البته خشمگین از بی کفایتی رژیم سعودی، در کوی و برزن و در شبکه‌های اجتماعی ضمن ابراز تسلیت؛ با خانواده ها و بازماندگان این حادثه دلخراش ابراز همدردی می‌کردند، مقامات مختلف کشور هم با صدور پیام های تسلیت جداگانه، این فاجعه ی سهمگین را به مردم و بازماندگان قربانیان تسلیت گفتند. ریس جمهور هم که عازم نیویورک شده بود، به محض نشستن در فرودگاه، با ارسال یک پیام در حساب توییتر خود، و همچنین مصاحبه با خبرنگار سیما، فاجعه ی عظیم را تسلیت گفت.
هم چنین رهبری معظم انقلاب؛ بلافاصله و بعد از گذشت چند ساعت از حادثه، با صدور پیامی ضمن ابراز همدردی با مصیبت‌دیدگان این حادثه‌ی اندوهبار و تسلیت به بازماندگان آنان؛ تأکید کردند: دولت سعودی موظف است مسئولیت سنگین خود را در این حادثه‌ی تلخ پذیرفته و به لوازم و قاعده‌ی حق و انصاف عمل کند.
ایشان ضمن اعلام سه روز عزای عمومی در کشور افزودند: «مدیریت غلط» و «اقدامات ناشایسته‌ای» که عامل این فاجعه بوده است نیز نباید از نظر دور بماند.
عمد یا اتفاق، مسأله این است
تنها چند ساعت از حادثه نگذشته بود که گزارش مهمی که روزنامه لبنانی «الدیار» منتشر کرد شائبه عمدی بودن حادثه را در رسانه ها و برای افکار عمومی برجسته کرد. این روزنامه لبنانی با اشاره به جنگ قدرت بین شاهزادگان سعودی، این اتفاق را به عبور کاروان ولیِ ولیعهد رژیم سعودی و پسر پادشاه مربوط می دانست. این گزارش در ادامه سؤالاتی مبنی بر اینکه «چرا این حادثه برای حجاج ایرانی روی داد؟ چرا سعودی‌ها عامدانه عرصه را بر حجاج ایرانی تنگ کردند تا همواره زیر نظر نیروهای امنیتی عربستان سعودی باشند؟» را مطرح کرد.
در ادامه این گزارش آمده بود: هنگامی که حجاج ایرانی روی زمین افتادند راه‌ها بسته شده و حجاج شروع به افتادن روی یکدیگر کردند که آن مصیبت روی داد. بنابراین، آیا نیروهای امنیتی سعودی عرصه را بر حجاج تنگ کردند، یا اینکه کاروان «محمد بن سلمان» جانشین ولیعهد سعودی راه‌ها را بسته و حجاج ایرانی (به نوبه خود) به کاروان رسمی اعتراض کرده و با نیروهای امنیتی درگیر شدند؟
این گزارش که به طور وسیعی در خبرگزاری‌ها و تارنماهای خبری فارسی زبان منتشر شد، کمی بعدتر با انتشار فیلمی از لحظه ی عبور کاروان یکی از اُمرای سعودی از بین حجاج و از وسط صحرای منا تکمیل شد. ویدیویی که منتشرکنندگان آن ادعا می کردند مربوط به همان لحظه‌ی عبور پسر ملک سلمان است و در واقع نیروهای امنیتی آل سعود به همین خاطر شارع ۲۱۵ را مسدود کرده بودند. فیلمی که به سرعت روی خروجی خبرگزاری ها قرار گرفت و حتی از اخبار سیما هم پخش شد.
هم چنین برخی تحلیل‌گران، با توجه به ادعای روزنامه لبنانی، اتفاق روز پنجشنبه را پاپوشی می دانستند که بن سلمان برای ولیعهد پادشاه کشیده بود، تا مدیریت او را در حج زیر سوال برده و زمینه را برای عزل وی مهیا کند. هم چنین انتشار فیلم عبور پسر شاه از میانه ی حجاج را هم یک‌دستی بن نایف (ولیعهد) به پسر پادشاه می دانستند.
ادعایی که خیلی زود و در نشست خبری سرلشگر ترکی، سخنگوی وزارت کشور عربستان از بیخ و بُن تکذیب شد و بعدتر هم کاشف به عمل آمد ویدیوی منتشر شده، چند سال قبل‌تر و در اکتبر ۲۰۱۲ روی یوتیوب قرار گرفته، و مربوط به عبور کاروان خالد بن فیصل؛ امیر منطقه مکه از میانه ی حجاج بوده است. هرچند بهرترتیب اصل ماجرای بازنشر گسترده ی این ویدیو، و فراگیر شدن آن در شبکه های اجتماعی، نکته‌ی همچنان مشکوکی بود که بوی توطئه می داد، توطئه ای که به اعتقاد برخی ناظران سیاسی احتمالاً از جانب رژیم سعودی و برای تکذیب اصل و اساس کُل ماجرا طراحی شده بود.
ویدیوی ادعایی در یوتیوب، تاریخ انتشار اکتبر ۲۰۱۲
بهرحال اما نکات فراوانی وجود داشت که شائبه ی عمدی بودن داستان را تشدید می کرد، از جمله اینکه قربانیان حادثه، عمدتاً حاجیان ایرانی، افریقایی و انگلیسی بودند، و هیچ حاجی عربی در بین آنها وجود نداشت. البته بعدتر هم مقایسه‌ی تصاویر هوایی منطقه ی حادثه و شارع ۲۱۵ با نقشه‌ی زون‌بندی استقرار حجاج در دشت منا، نشان می داد به طرز مشکوکی نیروهای امنیتی رژیم سعودی خیابانی را که در وسط محل استقرار کاروان‌های ایرانی، افریقایی و جنوب شرق آسیا بوده را مسدود کرده اند. این طوری بود که با وجود این مصیبت هولناک، خون از دماغ هیچ‌یک از حجاج ممالک عربی نیامده بود.
کروکی محل وقوع حادثه
نقشه زون بندی محل استقرار کاروان کشورهای مختلف
هم چنین «مجتهد»، شخصی که با همین نام مستعار و در حساب توییتر خود، اخبار محرمانه دربار سعودی را منتشر می کند، در تازه ترین توییت‌هایش، ضمن تأکید مجدد بر بالاگرفتن جنگ قدرت میان شاهزادگان سعودی برای تصاحب عنوان ولیعهدی از محمد بن نایف، حادثه‌ی منا را به خروج ناگهانی مأمورین امنیتی از منطقه حادثه مربوط می دانست.
توییت «مجتهد»
هم چنین مجتهد در یکی از توییت‌هایش نوشته بود: بن نایف برای عدم افشای تصاویر دوربین های مداربسته ی موجود در صحنه ی حادثه، دستور اکید صادر کرده، چه آن‌چنان که مجتهد ادعا می کرد در این تصاویر افتضاح حادثه منا، و ترک صحنه‌ی مشکوک نیروهای امنیتی رژیم سعودی به وضوح پیدا بود. هم چنین و بر اساس مدعای مجتهد این نیروها تا ساعتها بعد از حادثه به محل خدمت خود برنگشته بودند.
