علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در مصاحبه با شبکه «ان‌بی‌سی» آمریکا به تشریح روند مذاکرات هسته‌ای که سرانجام به برنامه جامع اقدام مشترک منجر شد، پرداخت.
وی در ابتدای این مصاحبه سفر اخیر یوکیا آمانو، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران را نشانگر ورود روابط طرفین به «فازی جدید» توصیف کرد.
صالحی گفت: «به واسطه برجام، پروتکل الحاقی و توافقنامه پادمانی که ما پیش تر هم با آژانس داشته‌ایم، روابط ما با آن‌ها از این پس فشرده‌تر خواهد بود.»
صالحی همچنین گفت که آمانو در تهران به دنبال ترسیم نقشه راهی برای چگونگی اجرای پروتکل الحاقی، پادمان‌ها و همچنین انجام بازرسی‌ها بود.
رئیس سازمان انرژی اتمی با اشاره به «داستان ساختگی» علیه برنامه هسته‌ای ایران، به روند مذاکرات هسته‌ای از یک دهه گذشته اشاره کرد و در مورد زمان ریاستش بر وزارت خارجه گفت: «آن زمان نزد رهبر رفتم و گفتم مذاکرات با ۱+۵ ما را به جایی نمی‌رساند و پیشنهاد کردم که آیا می‌توانیم به صورت دوجانبه با ایالات متحده مذاکره داشته باشیم یا نه.»
وی با بیان اینکه رهبر انقلاب با پیشنهاد وی موافقت کرده‌اند، گفت آن زمان بود که مذاکرات محرمانه با آمریکا بدون آنکه در رسانه‌ها افشا شود، آغاز شد. صالحی ادامه داد: «بنابراین، آن زمان مذاکرات را در عمان آغاز کردیم و دولت جدید هم که روی کار آمد هم این مذاکرات را ادامه داد. بنابراین ما دو مسیر داشتیم، مسیر ۱+۵ و مسیر ایالات متحده.»
صالحی با بیان اینکه تهران اعلام کرده بود که توافقاتی که با آمریکا حاصل می‌شود باید از سوی ۱+۵ نیز پذیرفته شود، گفت اگر مذاکرات دوجانبه با واشنگتن نبود، «احتمالا به اینجا نمی‌رسیدیم.»
رئیس سازمان انرژی اتمی در مورد نحوه آغاز این مذاکرات دوجانبه نیز گفت که ابتدا یک رابط عمانی طرحی را از سوی آمریکا مطرح کرد، اما تهران به وی اعلام کرد که عمان باید طی نامه‌ای رسمی پیشنهاد آمریکایی‌ها را به ایران ارائه کند تا این پیشنهاد قابل اتکا باشد.
به گفته صالحی، پس از آن بود که سلطان عمان شخصا طی نامه‌ای به رهبر انقلاب، آمادگی آمریکا برای مذاکره را اعلام کرد. رئیس سازمان انرژی اتمی می‌گوید رهبری برای آغاز مذاکرات ۴ شرط را مطرح کردند: «اولین شرط این بود که خوب شما صرفا در مسئله هسته‌ای بحث کنید و وارد موضوعات دیگر، مثل مذاکرات سیاسی و غیره، نشوید.»
بنا بر روایت رئیس سازمان انرژی اتمی، دومین شرط این بوده است که مذاکرات با آمریکا سریع به جمع‌بندی برسد و «مانند مذاکرات با ۱+۵ “بی‌رمق” نباشد.»
وی افزود: «سومین شرط این بود که آن‌ها باید حق بنیادین ما یعنی غنی‌سازی را به رسمیت بشناسد. شرط چهارم را هم بگذارید که پیش خودم بماند.»
صالحی در پاسخ به این سوال که چه شد مذاکرات ایران و آمریکا که با بی‌اعتمادی آغاز شده بود، نهایتا به توافق ختم شد، به سابقه بد آمریکایی‌ها در برخورد با ایران اشاره کرد و گفت: «اما ما گفتیم که خوب بهتر است دوباره از اول شروع کنیم و ببینیم که آیا می‌شود با هم کار کنیم یا نه و اینکه آیا می‌شود کاری را با هم انجام دهیم یا نه، چراکه، هیچ خصومتی ابدی نیست و بالاخره دیر یا زود به جایی می‌رسند که این خصومت را رفع کنند.»
وی ادامه داد: «ما گفتیم چرا یک بار امتحانش نکنیم؟ من بسیار خوش بین بودم. من می‌دانستم که وضعیت طوری است که این تنها راه برای حل مسئله است، چراکه در غیر این صورت یک بن بست شکل می‌گرفت. من بسیار خوش‌بین بودم و معتقد بودم که باید امتحانش کنیم. این چیزی بود که من به رهبر معظم انقلاب هم گفتم.»
رئیس سازمان انرژی اتمی در ادامه گفت علاوه بر آن ۴ شرط اولیه «شرط دیگری هم بود مبنی بر اینکه مذاکرات باید در سطحی پائین‌تر از وزیر خارجه باشد، به همین جهت من اجازه نیافتم که در مذاکرات حضور داشته باشم.»
صالحی در مورد واکنش رهبر انقلاب به پیشنهاد مذاکره مستقیم با آمریکا گفت: «ایشان گفتند من به آمریکایی‌ها اعتماد ندارم، اما خوب، به شما اعتماد دارم. امتحان کنید و ببینید که چه کار می‌توانید انجام دهید.»
در ادامه مصاحبه رئیس سازمان انرژی اتمی به سوالاتی در مورد روند اجرای توافق، از جمله وضعیت سایت فردو و همچنین رآکتور اراک پرداخت و سپس در پاسخ به این سوال که برخی منتقدین می‌گویند که ایران بعد از ۱۵ سال که عمر برجام به پایان برسد، به سمت بمب حرکت خواهد کرد، این ادعا را رد کرده و گفت رهبر جمهوری اسلامی فتوایی علیه تسلیحات کشتار جمعی دارند.
وی ادعاهای مطرح شده در گزارش آژانس در مورد مسئله ابعاد احتمالی نظامی را نیز فعالیت‌های دانشگاهی توصیف کرد که در نشریات بین‌المللی منتشر شده و هدف از آن‌ها ساخت سلاح نبوده است.
رئیس سازمان انرژی اتمی در پاسخ به این سوال که آیا با روی کار آمدن دولت جدید در آمریکا، اعتمادی که شکل گرفته همچنان پابرجا می‌ماند یا نه، گفت: «من پیشگو نیستم و نمی‌توانم از آینده خبر بدهم، اما حدس من این است که هرآنچه دولت ایالات متحده متعهد شده است، بعد از آمدن دولت بعدی نیز همچنان یک تعهد باقی خواهد ماند.»
وی گفت در غیر این صورت اعتبار دولت ایالات متحده از بین می‌رود و برای دولت آمریکا قطعا بیش از هرچیز به اعتبار خود می‌اندیشد. وی با این حال در پاسخ مجری که گفت اگر دونالد ترامپ یا فرد دیگری رئیس‌جمهور شود و زیر توافق بزند، واکنش ایران چه خواهد بود، گفت: «خوب این نقض برجام است و ما می‌توانیم سریعا بازگشته و به همان جایی بازگردیم که قبلا بودیم.»
رئیس سازمان انرژی اتمی با بیان اینکه مناظره‌های ریاست‌جمهوری آمریکا را دنبال نمی‌کند، گفت بر اساس آنچه در «تیتر» رسانه‌ها دیده، متوجه برخی موضع‌گیری‌های «غیرمنطقی» و «غیر قابل قبول برخی از کاندیداها» شده است. به گفته صالحی، با این حال احتمالا آن‌ها هم بعد از رسیدن به ریاست جمهوری، همان مسیری را ادامه دهند که دولت کنونی آمریکا پیش گرفته است.
وی همچنین مواضع این نامزدها را تلاشی برای جلب نظر افکار عمومی دانست و گفت بهتر است که فعلا در این رابطه سکوت شود تا زمانی که رئیس‌جمهور بعدی آمریکا روی کار آید.
صالحی با برشمردن برخی از اقدامات واشنگتن در گذشته علیه ایران، از جمله ساقط کردن هواپیمای مسافربری ایران، گفت با این دلایل است که تهران به آمریکا اعتماد ندارد. به گفته صالحی، در مقابل ایران هرگز دست به اقدامات این چنینی نزده و اگر آمریکایی، انگلیسی یا فرانسوی‌ای در منطقه سر بریده شده، توسط گروه‌هایی بوده که مورد حمایت کشورهای متحد آمریکا قرار دارند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا توافق هسته‌ای می‌تواند شروعی برای تغییر در روابط دو کشور باشد، گفت: «تصور می‌کنم که بله، اگر بتوان اعتماد سازی کرد، بله. اگر آمریکایی‌ها به آنچه تعهد داده‌اند عمل کنند، این می‌تواند یک گام رو به جلو باشد و زمینه را برای امکان مذاکره در آینده یا مسائل دیگر، فراهم کند. اما در وهله اول باید اعتمادسازی شود.»
رئیس سازمان انرژی اتمی در مورد مبادله زندانیان با آمریکا و احساسش از آن زمان، گفت که این لحظه، «بسیار خوبی» بود، چراکه هیچ‌کس از وجود زندانی و دور بودن خانواده‌ها از آن‌ها خرسند نیست.
وی روند اجرای تعهدات آمریکا تا اینجای کار را «خوب» توصیف کرد و در عین حال گفت ایران هم همواره به تعهدات خود پایبند بوده و همواره «سیاست‌هایی منطقی» پیش گرفته است. صالحی با بیان اینکه ایران باثبات‌ترین کشور منطقه است، گفت دلیل این مسئله این است که دولت ایران برآمده از اراده مردم کشور است.
او در مورد شهدای هسته‌ای ایران، گفت که ایران اطلاعاتی در دست دارد که نشان می‌دهد رژیم صهیونیستی با چراغ سبز آمریکا دست به ترور آن‌ها زده است. وی گفت امیدوار است که در آینده دیگر چنین اقداماتی صورت نگیرد، چراکه در آن صورت ایران واکنشی «سخت»، اما «محاسبه‌شده» نشان خواهد داد.
صالحی در حالی که تصاویر شهدای هسته‌ای را به خبرنگار آمریکایی نشان می‌داد، در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است باز هم به این تصاویر افزوده شود، گفت: «امیدوارم که عکس من باشد. امیدوارم من باشم. چراکه همانطور که گفتم، این مایه افتخار است، ما به دنبال شهادت هستیم و از آن هراسان نیستیم.»
رئیس سازمان انرژی اتمی در پاسخ به سوالی در مورد اینکه آیا روزی می‌آید که ایران و اسرائیل دشمن نباشند، گفت: «ما دشمن یهودیان نیستیم. ما دشمن هیچ مردمی که هر کجایی که زندگی کنند، نیستیم. می‌دانید که ما در ایران بیش از ۳۰۰۰۰ یهودی داریم، که این بعد از اسرائیل، بزرگترین جامعه یهودیان در منطقه است.»
وی ادامه داد: «بنابراین، ما خصومتی با این افراد (یهودیان) نداریم، اما معتقدیم که اکنون در حق فلسطینی‌ها بی‌عدالتی می‌شود و این بی‌عدالتی باید از بین برود. پیشنهاداتی هم از سوی رهبر ما مطرح شده، مبنی بر اینکه از تمام مردم آن منطقه خواسته شود که به حکومتی که می‌خواهند داشته باشند، رأی دهند.»
او افزود: «قطعا تا زمانی که این بی‌عدالتی علیه فلسطینی‌ها وجود دارد، ما به این مسئله (روابط با تل‌آویو) فکر هم نمی‌توانیم بکنیم. چراکه ما این دولت را به رسمیت نمی‌شناسیم، چطور می‌توانیم با کشوری که آن را به رسمیت نمی‌شناسیم، رابطه داشته باشیم.»
صالحی ادامه داد: «اما این نباید اینطور تعبیر شود که ما دشمن یهودیان هستیم. نه، یهودی‌‌ها دارند در ایران زندگی می‌کنند.»
در ادامه صالحی در پاسخ به سوالی در مورد زمینه‌های گسترش روابط با آمریکا، گفت تهران و واشنگتن می‌توانند در زمینه علمی و فرهنگی ارتباط داشته باشند. او در مورد حضور شرکت‌های آمریکایی در ایران هم گفت: «بله، ما از آن‌ها استقبال می‌کنیم، اگر خودشان بخواهند.»
وی در مورد عادی‌سازی روابط با آمریکا گفت: «روابط عادی به این معنی نیست که دو کشور در یک محور قرار داشته باشند و در تمام موضوعات صد در صد با یکدیگر همخوان باشند. شما می‌توانید روابط در همه زمینه‌ها داشته باشید و این روابط می‌توانند راه را برای نهایتا رابطه سیاسی هموار کنند.»
صالحی نبود اعتماد بین دو کشور را دلیل اصلی نبود رابطه عنوان کرد و در پاسخ به این سوال که آیا زمانی می‌رسد که سفارت آمریکا بار دیگر در تهران فعالیت خود را از سر بگیرد، گفت: «خوب، سفارت آمریکا در بسیاری از کشورها، به خصوص در آفریقا، منفجر شد، اما شما دیگر در آنجا سفارت ندارید؟ چرا دارید.»
او در مورد اینکه در تهران چطور، گفت: «خوب، همانطور که گفتم برای صحبت در این مورد خیلی زود است. ما باید واقعا اعتمادسازی کنیم، اعتماد دوجانبه. رهبر ما بارها و بارها عنوان کرده است که ما به ایالات متحده اعتماد نداریم. اما توافق هسته‌ای گام خوبی بود، اما نیاز به زمان دارد. می‌دانید که اعتماد را می‌توان به سرعت نابود کرد، اما نمی‌توان سریع اعتماد ایجاد کرد.»
وی افزود: «برای ایجاد دوباره اعتماد، باید سخت کار کرد. به نظرم اگر روابط خود را در دیگر زمینه‌ها گسترش دهیم، مثلا در زمینه‌های علمی، مبادلات علمی، تبادل دانشجو، سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی در ایران، تبادلات صنعتی، این قطعا کمک خواهد کرد.»
صالحی با این حال گفت این مسائل در رده‌های بالاتر نظام به خصوص از سوی رهبر انقلاب تصمیم‌گیری می‌شود و زمانی که ایشان زمان را مناسب بدانند، در این رابطه تصمیم‌گیری خواهند کرد.
وی در ادامه در مورد رابطه شخصی‌اش با «ارنست مونیز» وزیر انرژی آمریکا که او هم تحصیل کرده دانشگاه ام‌آی‌تی است، صحبت کرد و گفت داشتن دوستان مشترک موجب شده بود که «گویی ما هم را می‌شناختیم و برای هم غربیه نبودیم.»
رئیس سازمان انرژی اتمی مونیز را فردی «منطقه، باهوش و به دنبال منافع ملی کشورش» توصیف کرد و گفت: «همانطور که من هم به دنبال منافع ملی کشور خودم بودم.»
صالحی گفت در صورت نبود وی و ارنست تصمیم‌گیری در مورد مسائل فنی برای کارشناسان سطح پائین‌تر دشوار بود.
