از ویژگی های بارز و درس آموز این عالم ربانی، فهم عمیق ضرورت تکیه بر عرفان عملی برای دستیابی به سعادت دنیوی و اخروی است.
حضرت ایشان، ارزش عرفان نظری و دستاوردهای بی بدیل علمای این وادی را انکار نمی نمود اما تاکید داشت که آن چه آدمی را واقعا ” آدم” می کند و به خدا می رساند و رستگار می سازد، عرفان عملی است؛ یعنی “بندگی محض” در برابر ذات واجب الوجود و اطاعت بی چون و چرای همه دستورات او.
این عالم ربانی و عارف وارسته، یقین داشت که جز از طریق بندگی و رعایت کامل حرام و حلال خداوند مهربان و حکیم، نمی توان به هدف او از خلقت انسان دست یافت.
در هر سخنی با مردم و اطرافیان می فرمود که تنها راه رسیدن به سعادت دو گیتی، ورود به “صراط مستقیم” و ادامه آن تا خروج از دنیای فانی است.
صراط مستقیم، همان راه بندگی است که انحراف و اعوجاجی در آن نیست.
تعریف ایشان از صراط مستقیم، بر گرفته از صریح آیات قرآن، از جمله آیات شریفه ی ۶۱ و ۶۲ سوره یس است. در این آیات، خداوند مهربان ما را مورد خطاب قرار می دهد و می فرماید: مگر ما از شما فرزندان آدم تعهد نگرفتیم که ریسمان اطاعت شیطان بر گردن ننهید، که او دشمن اشکار شماست، و مگر عهد نبستید که از من اطاعت کنید، که این است صراط مستقیم؟! (۱)
این سالک مجذوب، همچنین یادآور می شد که هر مسلمان، به امر پروردگار، واجب است در هر شبانه روز، هفده رکعت نماز به جای آورد و در این نماز های واجب، دست کم ده بار سوره شریفه حمد را بخواند. در این سوره، آدمی خطاب به حضرت رب العالمین می گوید که ” من فقط و فقط از تو اطاعت می کنم و (در راه بندگی و عبودیت تو) فقط از خودت کمک می طلبم ( تا بتوانم از گزند وسوسه های شیطان و سختی های راه در امان باشم). و سپس از خدا می خواهد که ” ما را به صراط مستقیم” هدایت فرما. راه کسانی که بر آن ها نعمت بخشیدی…(۲)
خداوند بزرگ، در قرآن کریم تصریح فرموده که به چهار گروه نعمت بخشیده است: کسی که از خدا و رسولش تبعیت کند، در زمره کسانی است که خدا بر آن ها نعمت عطا نموده؛ پیامبران، صدیقین، گواهان و صالحان؛ و این چهار گروه چه نیکو رفیقانی اند… من یطع الله و الرسول فاولئک مع الذین انعم الله علیهم من النبیین و الصدیقین و الشهداء و الصالحین و حسن اولئک رفیقا(۳)
بدین ترتیب، ما باید در هر شبانه روز دست کم ده بار از خداوند کریم طلب کنیم که ما را از طریق بندگی اش، در راه آن چهار گروه برگزیده، هدایت و مدد کند.
مرحوم آیت الله خوشوقت تاکید می ورزید که دانستن صراط مستقیم و طلبیدن آن از خدا، به تنهایی کافی نیست بلکه باید وارد وادی عمل شد و بندگی کرد تا رستگار شد.
آن مرد بزرگ، برای رشد و تعالی و رستگاری حقیقی، علاوه بر ترک حرام و انجام واجب، یاد و ذکر خدا را نیز واجد اهمیت می دانست و “تقوا” و “ذکر قلبی و لسانی” را همانند دو بال می دانست که آدمی را به بالا به پرواز می آورد.
یا آیها الذین آمنو اذکروا الله ذکرا کثیرا… ای کسانی که آیمان دارید، خدا را بسیار یاد کنید (و او را در همه امور حاضر و ناظر اعمال و گفتار خویش بدانید تا از نا فرمانی اش پروا کنید)…(۴)
آن نازنین وارسته، همچنین ، تاکید داشت که اگر تقوا ( اطاعت از دستورات خدا) نباشد، انجام کارهای مستحب و نیک مانند نماز شب، صدقه دادن، نیکی به پدر و مادر، خدمت به مستمندان و غیر آن، کمکی به رشد و تعالی انسان نمی کند.
به خاطر دارم که این عالم ربانی، در پاسخ به سوال یکی از مومنان چنین فرمود: اگر گناه را ترک کنی انجام تمام مستحبات مؤثر است، ترک همه مکروهات مؤثر است، اما اگر گناه کنی هیچکدام اثر ندارد، گناه کبریت است که به خرمن گندم می‌خورد، لذا خیلی‌ها از مسلمانان هستند، غالبشان این جور هستند که نماز می‌خوانند، روزه هم می‌گیرند مکه هم می‌روند، خمس هم می‌دهند اما چون کنار این‌ها یک چیزهایی را می‌گذارند ایمان آخر عمرشان با اولشان یکی است و یک‌خُرده هم کمتر می‌شود، گناه اینجوری است، گناه بی‌حرمتی به خداست، خدا نمی پذیرد که انسان در اثر بی‌حرمتی به خدا از اطاعت فرمان خدا محروم شود و کارهای بد انجام بدهد، هم خودش را فاسد کند و هم جامعه را. راضی به این کار نیست، لذا اصرار دارد به این که «گناه ممنوع».
او که همواره ما فرزندان و دیگران را به تقوا و بندگی رهنمون می شد، خود، ابتدا، عامل به این مهم بود. از خاطر نمی برم که همواره می فرمود قبل از انجام هر کار ببین خدا راضی است یا نه!
و البته، خود او همواره بر همین منهاج گام می نهاد.
برخی تازه واردها انتظار داشتند از ایشان در مورد ریاضت نفس و کشف و کرامت و طی الارض و موت اختیاری و ویژگی های جن و کیفیت تسخیر آن و علم جفر و مانند آن بشنوند! اما حضرت ایشان، پرداختن به این مقولات را موجب اتلاف عمر گرانمایه و گم کردن راه می دانستند و تاکید داشتند که در اسلام، ریاضت نفس، همان رعایت کامل تقواست؛ یعنی انجام واجبات و ترک محرمات.
در بادی امر ، خیلی ها تصور می کنند که تقوا را نمی توان ریاضت نفس دانست؛ و می پندارند که شب ها را کم خوابیدن و ساعت ها ذکر گفتن، سال ها کم خوردن و کم اشامیدن و پرهیز از گوشت ها و غذاهای گوارا، نفس را تربیت می کند و عنانش را در کف آدمی می نهد و روحش را به پرواز می آورد. اما آیت الله خوشوقت، با آن که با مقولات غریب پیش گفته آشنا بود و چشم برزخی داشت و از تجاربی نیز در کرامات و مکاشفات برخوردار بود، اما نظرا و عملا بدین نتیجه رسیده بود که تعالی و قدرت یافتن روحانی انسان فقظ از طریق بندگی خدا و تقوا حاصل می شود ولاغیر.
اگر ما نیز جدا بخواهیم اهل تقوا شویم و گناهان را یک به یک ترک کنیم و واجبات را به موقع خویش، ادا نماییم ، خواهیم دید ریاضت نفس حقیقتا کم خوردن و کم خوابیدن است یا چشم پوشی از نگاه حرام و اجتناب از دروغ و غیبت و تهمت و آزردن دل دیگران!
ریاضت نوع اول با کفر و شیطان صفتی هم کنار می آید اما ریاضت نوع دوم، فقط از مردان خدا و اهل ایمان ساخته است.
مرحوم آیت الله خوشوقت، تاسیس و استقرار نظام اسلامی را زمینه ساز گسترش و پایدار سازی تقوا می دانست و معتقد بود هر کس، چه با گفتار و چه با کردار خویش، موجب وهن و تضعیف و بدنامی نطام اسلامی شود، به خدا و راه عبودیت او و به خون شهیدان الهی خیانت کرده است؛ او بدین سبب، نمی توانست با چنین کسانی کنار آید.
در این زمانه پر غوغا و پر مدعی، جوانان و پیران ما ، بیش از هر عصر دیگری نیازمند عالمان وارسته ای چون علامه طباطبایی و آیات بهجت و خوشوقت اند.
عموم مردم به رفتار و گفتار و سلوک عالمان خویش می نگرند و الگو بر می گیرند. عالمان و روحانیان خوش گفتار بد کردار که اسیر نفس اند و طالب دنیا و ” چون به خلوت می روند آن کار دیگر می کنند”، هر چه پند و اندرز گویند عوام را بیشتر می رمانند و نفاق جمعی را افزون تر بال و پر می دهند!
آن عزیز خدا در زمره ی عالمانی بود که اطرافیان با دیدن تقوایش، فروتنی اش، صبوری اش و مهربانی اش، شوق پارسایی و ملکوت می یافتند.
خدایش با “سابقون” محشور گرداند که عاش سعیدا و مات سعیدا…
—————————–
۱- الم اعهد الیکم یا بنی آدم ان لا تعبدوا الشیطان انه لکم عدو مبین و ان اعبدونی هذا صراط مستقیم.
۲- ایاک نعبد و ایاک نستعین . اهدنا الصراط المستقیم. صراط الذین انعمت علیهم غیر المغضوب علیهم و لا الضالین….
۳- سوره نسا، آیه ۷
۴- سوره احزاب، آیه ۴۲
