غبار روبی ضریح امام رضا(ع) در سال نو +تصاویر

یکی از باشکوهترین مراسم در بقعه منور رضوی آیین غبارروبی است که با تشریفات و مقدمات مخصوص، چند نوبت در سال و به طور معمول همزمان با اعیاد مذهبی و یا میلاد مسعود ائمه معصومین(ع)برگزار می شود.

برای اجرای این مراسم در روز و ساعتی معین ابتدا حریم رضوی کاملا خلوت و تمامی درهای ورودی آن بسته می شود و به اصطلاح «قرق» می گردد .

در این هنگام در ضریح توسط تولیت آستان گشوده می شود و به تدریج نذورات مردم جمع آوری و جهت حمل به خزانه حضرت در کیسه های مخصوص قرار می گیرد  آن گاه درون ضریح و مضجع منور رضوی با عطر و گلاب مورد شستشو قرار می گیرد .

طنین تلاوت روح بخش قرآن کریم توسط قاریان ممتاز و مداحی و مرثیه خوانی برای اهل بیت علیهم السلام از آغاز تا پایان این آیین بر فضا حکمفرماست.

شرح مراسم غبارروبی نیز هر نوبت در صورت جلسه ای تنظیم و به امضای تولیت و دیگر مقامات شرکت کننده در آیین می رسد.

در پایان مراسم غبار روبی از طرف تولیت آستان به هر یک از دعوت شدگان هدیه ای که شامل مقداری غبار داخل ضریح و نبات متبرک است اهدا می شود .

مراسم عطر افشانی

به کار بردن عطر، گلاب، مشک، عنبر، عود، اسپند و کندر برای معطرکردن، در حوزه اماکن متبرکه از دیرباز متداول بوده‌است.

قدیمی‌ترین سندی که در آن به این موضوع اشاره شده، مربوط به سال ۱۰۱۷ ق است و برخی وسایلی که از گذشته برای این منظور مورد استفاده قرار می‌گرفته، شامل عطردان، عطرپاش، گلاب‌دان، گلاب‌پاش، بخوردان، بخورسوز، عنبردان، عنبرسوز، عوددان و عودسوز بوده‌است.

در عطرافشانی حرم مطهر، ابتدا از گلاب و عود استفاده می‌شد.

با گسترش فضاهای سرپوشیده حرم، برای پرهیز از دود حاصل از سوخت عود و عنبر، عنبرسوزی در رواق‌های حرم مطهر ممنوع و به فضای صحن‌ ها محدود شد.

به این ترتیب، برنامه عودسوزی در حوزه اماکن در ایام عادی دو ساعت پیش از نمازهای روزانه شروع می‌شود و تا یک ساعت پس از آن ادامه می‌یابد.

همچنین، به منظور افزایش بازدهی عطرافشانی در رواق‌ها، تعطیر این اماکن با استفاده از معتبرترین عصاره‌های عطر، از طریق سیستم هواساز صورت می‌پذیرد.

با توجّه به محدودیت ساماندهی واقع در رواق‌ها و فقدان سامانه عطرافشانی در برخی مکان‌ها، از دستگاه‌های گلاب‌افشان برای تعطیر فضا استفاده می‌شود.

میزان مصرف گلاب هر یک از این دستگاه‌ها که با برق کار می‌کند، حدود هشت لیتر در شبانه‌روز است. همچنین در ایام خاص به منظور عطرافشانی صحن‌ها، راهروها، ورودی‌ها و بست‌ها، با پمپ پشتی، عطرافشانی فضاهای باز انجام می‌پذیرد. ناگفته نماند از سال ۱۳۸۵ ش بخش بهداشت معاونت اماکن متبرکه، امور عطرافشانی حرم مطهر و اماکن متبرکه رضوی را بر عهده دارد.

تعویض روکش ضریح مطهر

در اعیاد مذهبی و ولادت پیامبر اعظم اسلام و ائمه اطهار (ع) روکش ضریح مطهر که معمولا سبز رنگ است تعویض می شود و روکش بسیار زیبا با گلدوزی ها و حواشی الوان که نشانه شادمانی است روی ضریح کشیده می شود.

همچنین در ایام سوگواری و رحلت پیامبر اکرم (ص) یا شهادت ائمه معصومین (ع)، روکش ضریح مطهر تعویض می شود و روکشی مشکی به نشانه سوگواری جایگزین می شود.

گفتنی است روکش ضریح مطهر که از پارچه ای بسیار نفیس و از بهترین نوع مخمل گلدوزی شده است ۵/۱۶ متر مربع سطح آن می باشد و روکش را افرادی که نذر کرده اند، از بهترین و نفیس ترین پارچه با ترئینات و گلدوزیهای بسیار زیبا جهت فوق ضریح مطهر تهیه و اهداء می کنند.

همزمان با تعویض روکش ضریح مطهر، پرچم بالای گنبد نیز به پرچم مشکی یا سبز تبدیل می شود.

تعویض گل

بر اساس یک سنت دیرینه، گل های روی ضریح مطهر حضرت رضا علیه السلام هر روز صبح توسط سر کشیک خدام حرم مطهر تعویض و گل های تازه جایگزین می گردد.

هر روز صبح قبل از ساعت ۸  تعداد چهار دسته گل بسیار زیبا در چهار گوشه بالای ضریح مطهر قرار می گیرد و گل های روز قبل به فراشان تحویل می شود.

این گل ها که در گلدان های فلزی با روکش طلایی قرار دارند مرغوب ترین انواع گل ها هستند که توسط متخصصین پرسابقه و با سلیقه در فن گل آرایی سازمان باغات آستان قدس رضوی آماده و در اولین ساعات هر روز به حرم مطهر منتقل می شود.

گل های مورد استفاده در روی ضریح مطهر از انواع شاخه بریده شامل گلایل، مریم، میخک، رز، ژرورا، مارگریت و زنبق انتخاب می شود که این گل ها بسیار مقاوم و زیبا بوده و برای مدت ۲۴ ساعت به رغم ازدحام جمعیت و گرمای سطوح فوقانی ضریح مطهر ، باطراوت باقی می مانند.

گل های تعویض شده بعد از بسته بندی هر روز صبح زود در رواق غدیر واقع در صحن غدیر طی یک مراسمی با تلاوت قرآن کریم و ذکر توسل به ائمه اطهار علیهم السلام در میان زائرین توزیع می شود.

مراسم تحویل کشیک

همه روزه پس ازپایان مراسم صفه درحدود یک ساعت بعد طلوع آفتاب که مدت خدمت کشیک قبلی تمام و نوبت کشیک بعدی فرا می رسد تمام خدمه هر دو کشیک اعم از خادم و فراش و دربان معمولا در رواق دارالحکمه حاضر شده و در دو صف به ترتیب خدام و دربانان و فراشان با حالت خشوع و خضوع و احترام مقابل یکدیگر می ایستند.

در این موقع سر کشیک یا معاون کشیکی که خدمتش به اتمام رسیده و در اول صف و نزدیک روضه منوره قرار دارد با صدای رسا خطبه ای مبنی بر ستایش پروردگار و ثنای ائمه اطهار (ع) و ذکر نام مبارک حضرت ثامن الائمه و امام زمان(ع) و طلب مغفرت برای عموم مسلمانان به ویژه مقام معظم رهبری قرائت می کند  و بعد از خواندن خطبه تمام خدمه از اینکه توفیق این خدمتگزاری نصیب آنان شده است سجده شکر بجا می آورند و سپس خدمه کشیکی که خدمتشان به پایان رسیده با خدمه ای که خدمتشان شروع شده مصافحه می کنند.

بستن وگشودن درهای حرم مطهر

اگر چه در حال حاضر جهت رفاه حال زائرین در طول شبانه روز درهای حرم مطهر به روی مشتاقان وارادتمندان حضرت گشوده است ولی در گذشته به غیر از شب های ماههای مبارک رمضان، محرم وصفر ولیالی متبرکه، درهای حرم مطهر همه شب تقریبا حدود چهار ساعت گذشته از شب بسته می شد.

تشریفات بستن وگشودن درهای حرم مطهر به این صورت بوده که چند دقیقه قبل از ساعت مقرر خدمه حرم مطهر با کمال آرامی وادای احترام زمان بسته شدن درها  را به زائرین توجه وتذکر می دادند و معمولا با عبارت «ایها المؤمنون فی امان الله» به تدریج زائرین را از حرم خارج می کردند و بعد از اینکه حرم و رواق ها به کلی خلوت(قرق) می شدخدمه هر دسته قسمت های مربوطه را جاروب و نظافت می کردند.

سپس محفظه محتوای قفل های مخصوص در حرم مطهر که درمخزن مخصوصی دررواق دارالحفاظ قرار داشت توسط خدام که به ترتیب و با حال احترام ایستاده بودند تا نزدیکی در روضه منوره دست به دست می شد و سرپرست کشیک قفل ها را از محفظه برداشته و تمامی درهای منتهی به روضه منوره به غیر از در پیش روی مبارک که به رواق دارالحفاظ راه داشت ازسمت داخل بسته می شد و درنهایت در پیش روی مبارک نیز از بیرون  قفل می گردید.

سپس کلیدها را در همان محفره گذاشته وبه همان ترتیبی که آورده بودند مجددا دست به دست برده وداخل مخزن قرار می دادند ودر مخزن نیز قفل می شد وکلید آن در اختیار سرپرست کشیک می ماند.

بعد از بستن در روضه منوره درهای رواق های دیگر نیز به ترتیب بسته می شد ودر نهایت روضه ای خوانده می شد وخدمه برای استراحت به آسایشگاه های مخصوص  می رفتند.

سپس در همان شب حدود دو ساعت به اول فجر( اذان صبح ) مانده مجددا خادمین حرم با همان تشریفاتی که برای بستن آنها انجام داده بودند برای گشودن درهای حرم مطهر اقدام می کردند.

تغییر و تحول در صبحگاه

تغییر و تحول در صبحگاه نیز با آئینی خاص همراه است بدین گونه که خادمان باید با حالت خشوع و خضوع و احترام مقابل یکدیگر بایستند.

در این هنگام، سرکشیک یا معاون کشیکی که خدمتش به اتمام رسیده و در اول صف و نزدیک به روضه منوره قرار دارد با صدای رسا خطبه ای قرائت می کند.

همه روزه پس از پایان مراسم صبحگاهی در حدود یک ساعت بعد از طلوع آفتاب، زمان کشیک خادمان روز قبل تمام می شود و نوبت کشیک بعدی فرا می رسد.

تعویض کشیک خادمان در حرم هم دارای مراسم خاصی است که اصطلاحاً به آن «تغییر و تحول » می گویند.

خادمان هر دو کشیک  اعم از خادم، فراش و دربان  در محل رواق گنبد حاتم خانی یا دارالسعاده حاضر می شوند.

آنها دو صف تشکیل می دهند که در هر یک از این دو صف، خدمه یک کشیک به ترتیب خدام، دربانان و فراشان می ایستند.

این خطبه هم شامل ستایش پروردگار، ثنای ائمه اطهار(ع)، ذکر نام مبارک حضرت رضا(ع)و امام زمان (عج)است.

بعد از خواندن خطبه، تمام خدمه از اینکه توفیق این خدمتگزاری نصیب آنها شده است، سجده شکر به جا می آورند.

سپس خدمه کشیکی که خدمتشان به پایان رسیده است با خدمه ای که خدمتشان شروع شده مصافحه می کنند و مراسم تحویل کشیک پایان می یابد.