بدون هیچ شک یا احساسِ نیاز به تدوین هیچ مقدمه و موخره ای، «اقتصاد» را باید مهمترین چالش و اولویت حال حاضرِ کشور دانست. مشکلات ساختاری اقتصاد ایران همچون نفت پایه بودن، دولتی بودن، عدم اتکا بر مالیات و …. همه و همه طی سالهای پس از انقلاب در کنارِ رویکردهای اقتصادی لیبرال و تقریباً مشابه تمامی دولت ها قرار گرفته، حالا در کنار تحریم های خارجی بر روی هم تلمبار شده است. مهم نیست چه کسی، کدام فرد یا گروه دیگر را بابت این اوضاع، سرزنش یا متهم می کند. همانطور که اشاره کردیم؛ تمامی دولت های بعد از انقلاب تقریباً رویکردهای اقتصادی مشابهی داشته اند و تنها در برخی تاکتیک ها متفاوت عمل کرده اند. آنچه اکنون اهمیت مضاعف دارد، این است که حالا چه باید کرد؟! اگر چاره ی این مشکل را در دیدگاه های اقتصاددانان داخلی جستجو کنیم، تقریباً همگی بر رفع مشکلات ساختاری اقتصاد، تکیه بر توان داخلی و امید نبستن بیش از حد به گشایش احتمالی ناشی از رفع تحریم ها تاکید می کنند. مجموعه تمامی آنچه گفته شد را می توان در یک عبارت کلیدی خلاصه کرد:«اقتصاد مقاومتی!»
جالب آنکه دی ماه سال گذشته، پاتریک کلاوسون مسئول میز ایران در موسسه واشینگتن نیز طی مقاله ای بر درست بودن رویکرد اقتصاد مقاومتی برای بهبود اوضاع اقتصادی ایران صحه گذاشته می نویسد:« فرمول ‘اقتصاد مقاومتی’ [آیت‌الله] خامنه‌ای برای تحریک بخش غیر نفتی به عنوان راهی برای ایجاد شغل‌هایی که نیاز بسیاری به آنها است، بهتر و بهتر به نظر میرسد… شعاری که همیشه درباره ایران می‌شنویم – اینکه غرب باید به میانه‌روهایی مانند روحانی کمک کند – اگر این میانه‌روها کمک چندانی به خود نکنند، چندان قانع‌کننده نخواهد بود. مسائل آنها در حوزه اقتصادی اغلب نتیجه کارهای خودشان است نه اقداماتی که غرب انجام داده یا نمی‌دهد.» دیدار اخیر رهبر معظم انقلاب اسلامی با جمعی از کارگران کشور را که می توان مهمترین دیدار اقتصادی ایشان از ابتدای امسال نامید، حاوی مطالب مهمی در زمینه اقتصاد مقاومتی، چالش ها و راهکارهای پیش روی آن بوده است! بافت و شاکله ی کلی بیانات معظم له در جریان این دیدار را، تاکید مکرر ایشان بر مسئله خودباوری، تکیه به نیروی داخلی و حمایت از تولید ملی تشکیل داده است.
تاکید معظم له بر حل معضلات پیش روی کارگران عزیز کشور را نیز می توان در زیرمجموعه تاکید ایشان بر حمایت از تولید ملی طبقه بندی کرد. توصیه اصلی رهبر انقلاب به کارگران حاضر در مراسم، یک چیز بود:« درست، با کیفیت و با استحکام انجام دادنِ کار». طبیعتاً اگر کارگران در مسیر اقتصاد مقاومتی، وظیفه خوب کار کردن را بر عهده بگیرند، مردم نیز باید قدر کارِ خوب آنها را دانسته، به نوعی از آنان قدردانی نمایند. در غیر این صورت، نه تنها کارِ خوبِ کارگر ایرانی، مثمر ثمر نخواهد بود، که اساساً کاری باقی نخواهد ماند تا بشود بر سر خوب یا بد انجام دادن آن بحث کرد! به بیانی دیگر، اگر مردم به عنوان بخش های مصرف کننده در اقتصادِ کشور، تصمیم نگیرند با روحیه ای قدرشناسانه و میهن پرستانه روی به مصرف کالای داخلی بیاورند، کارگر ایرانی نه تنها نخواهد توانست کمکی به اقتصاد کشور خود نماید، که اساسِ زندگی زندگی و معیشت خود را نیز از دست خواهد داد. لذا رابطه کارِ خوب کارگر و قدرشناسی مردم به وسیله مصرف کالای ایرانی، رابطه ای دو سویه و مکمل یکدیگر هستند.
هر ایرانی با وجدانی باید خود را موظف بداند تا با مصرفِ متعصبانه کالای داخلی، از بازوان پر توان کارگر هموطن خود قدردانی نماید. رهبر فرزانه انقلاب بر همین اساس در متن دیدار اخیر با کارگران کشور می فرمایند:«تولید داخلى بایستى به‌عنوان یک چیز مقدّس شمرده بشود. حمایت از تولید داخلى باید یک وظیفه شناخته بشود؛ … یکى از راه‌ها این است که جنسى که مشابه داخلى دارد، مطلقاً از خارج وارد نشود؛ این را من بارها گفته‌ام…در عرصه‌هایی که تولید داخلی داریم، وارد کردن و فروش و مصرف کالاهای خارجی باید به‌عنوان یک ضدّ ارزش تبلیغ و شناخته شود.» مقدس دانستن کالای داخلی، بالاترین حدی است که می توان در ارزشگذاری نسبت به تولید ملی، تصور کرد! با این حال، این همه ماجرا نیست. عملیاتی شدن اقتصاد مقاومتی، زنجیره ای از اقدامات به هم پیوسته را طلب می کند و چنانچه یکی از حلقه های واسط این زنجیر، پاره باشد، مقصود نهایی به درستی حاصل نخواهد شد. طبیعتاً یکی از مسائل مهمی که در این زمینه به ذهن متبادر می شود، پدیده شوم «قاچاق» است. بنا بر آمار رسمی کشور، ارزش کالای قاچاق شده به ایران در سال ۹۲ بین ۲۰ تا ۲۵ میلیارد دلار بوده است. این رقم حدود نیمی از ارزش کالاهایی است که در همان سال به صورت رسمی به ایران وارد شده است. جالب اینکه این رقم، چیزی معادل دو برابر کل بودجه عمرانی کشور در سال مذکور بوده است! این آمار تکان دهنده در حالی است که حدود ۲۴ دستگاه در کل کشور از جمله قوه قضاییه، نیروهای نظامی و گمرک در ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، مسئولیت برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و نظارت بر ورود و خروج کالا در کشور را بر عهده دارند. مسئله ای که نشان می دهد عملکرد این ستاد، بسیار دور از حد انتظار و تقریباً فاجعه بار بوده است!
رهبر فرزانه انقلاب در همین زمینه اما در دیدار اخیر خود به نکته مهمی اشاره کرده، می فرمایند:«مراد من از قاچاق، فلان کوله‌بَرِ ضعیفِ بلوچستانى نیست که میرود آن‌طرف یک چیزى را برمیدارد روى کول خودش مى‌آورد این‌طرف؛ اینها که چیزى نیست، اینها اهمّیّتى ندارد؛ با آنها مبارزه هم نشود اشکالى ندارد. من قاچاقهاى سازمان‌یافته‌ى بزرگ را میگویم؛ ده‌ها کانتینر یا صدها کانتینر اجناس گوناگون قاچاق وارد کشور بشود؟ خب، باید برویم برخورد کنیم با اینها؛ ما دولتیم، ما قدرت داریم، ما میتوانیم؛ به‌طور جدّى با اینها برخورد کنیم…. قاچاق بلاى بزرگى است براى کشور؛ قاچاق از واردات دولتى و گمرکى بسیار بدتر است!» باید از ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، دستگاه اطلاعاتی و انتظامی پرسید که به راستی آنها در این وانفسای شرایط اقتصادی، در کجای مسئله مبارزه با قاچاق هستند؟ آیا زمان آن نرسیده است تا برای اجرایی شدن پیام هشت ماده ای رهبر انقلاب در زمینه مبارزه با فساد اقتصادی و قاچاق یک گام انقلابی برداشته شود؟ آن هم در حالی که اقتصاد کشور از چنین رکود سنگینی رنج می برد؟ جواب این پرسش را باید در گفتگویی رو در رو با مسئولین امر جویا شد، با این وجود، تاکید بر اجرایی شدن آن توسط رسانه ها، کمترین اقدام ممکن در این زمینه خواهد بود!
موضوع واردات کالای خارجی اما یکی دیگر از مهمترین عوامل ضربه زننده به اقتصاد مقاومتی به حساب می آید. این موضوع طی سه سال اخیر مکرراً از سوی رهبر انقلاب مورد اعتراض قرار گرفته است. معظم له اسفندماه ۹۳ در جریان مسئولین بزرگداشت روز ملی مهندسی می فرمایند:« امروز فشار واردات، کشور را دارد از پا درمی‌آورد!» تقریباً همزمان با این بیانات رهبر انقلاب، گزارشی از عملکرد گمرک در عرصه واردات در رسانه های کشور منتشر می شود. بر اساس آمار مذکور، در ۸ ماه نخست سال ۹۳ تنوع کالاهای وارداتی به کشور نسبت به سال گذشته به ۵۹۱ نوع کالا افزایش یافته است! این درحالی است که واردات از چین در ۸ ماه نخست همان سال ۴۳ درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته و به ۷ میلیارد و ۸۷۴ میلیون دلار رسیده است. چندی پیش از آن نیز، با ارائه لایحه بودجه سال ۹۴ در آذرماه ۹۳ از سوی دولت، مشخص شده بود که در لایحه پیشنهادی، دولت برای سال ۹۴، بر روی درآمدهای گمرکی یک حساب سیزده هزارمیلیارد و ششصد میلیون تومانی(۱۳۶۰۰۰۰۰۰۰۰۰ ریال) باز کرده است. این مسئله نشان دهنده ادامه حاکمیت سیاست افزایش واردات در سال ۹۴ بود.
با این حساب، شاید نام نهادن دولت واردات بر دولت یازدهم، چندان دور از انصاف نباشد! حالا رهبر انقلاب باز هم از ادامه همین سیاست گلایه کرده، طی دیدار اخیر می فرمایند:«من نمیدانم این قضیّه‌ى واردات خودروهاى آمریکایى چیست که حالا سر زبانها افتاده و بعضى‌ها میگویند. خودروهاى آمریکایى را خود آمریکایى‌ها مصرف نمیکردند؛ این در مطبوعات آمریکایى‌ها منعکس شد و ما دیدیم؛ میگفتند مصرفش زیاد است، سنگین است. مثلاً فرض کنید ما، از [محصول] فلان کارخانه‌ى خودروسازىِ رو به ورشکستگىِ آمریکا استفاده کنیم؛ آن‌هم آمریکا!» ادامه این رویه غلط، اثبات این فرضیه تلخ است که دولت، بنا بر پیش فرض های تئوریک خود در حوزه اقتصاد، اصولاً اعتقادی به در پیش گرفتن سیاست های اقتصاد مقاومتی ندارد. بخش دیگری از بیانات رهبر فرزانه انقلاب در دیدار اخیر، به مسئله اعتماد به نفس ملی و تکیه بر توان داخلی برای رفع مشکلات اقتصادی اختصاص یافته است. این رویکرد، دقیقاً در نقطه مقابل نگاهِ افرادی همچون جناب ترکان و دیگر مشاوران رئیس جمهور قرار گرفته است.
معظم له در همین زمینه با تقبیح بی اعتمادی به نیروی داخلی می فرمایند:« گاهى ما میگوییم که چرا فلان جنس را و فلان کالا را وارد میکنید درحالى‌که تولید داخلى هست، میگویند فنّاورىِ تولیدِ داخلىِ ما قدیمى است، امروز دنیا تحوّل پیدا کرده است، کارهاى جدیدى آمده، فنّاورى‌هاى جدیدى آمده که ناچاریم از خارج وارد کنیم. من جواب دارم براى این حرف… هرجا کم مى‌آورند میگویند فنّاورىِ تولیدِ داخلى عقب‌افتاده است؛ خب ما این‌همه ذهن فعّال در کشور داریم، ذهنى که میتواند یک موشک درست کند که این موشک دو هزار کیلومتر طى میکند و با کمتر از ده متر خطا به هدف میرسد؛ این چیز کوچکى است؟ (بنده [فقط] خواستم مثال بزنم؛ حالا اسم موشک آمد و جوانها به هیجان آمدند.) من میگویم آن مغزى که میتواند یک چنین موشکى را تولید بکند که دشمنان ما اعتراف میکنند به اهمّیّت این کار، آیا این مغز نمیتواند خودرویى را که فرض بفرمایید مصرفش سیزده لیتر در صد کیلومتر است، برساند به پنج لیتر در صد کیلومتر؟ نمیتواند بکند؟ این مغز عاجز است از این کار؟ چرا به جوانها مراجعه نمیکنید؟ چرا به این ذهنهاى خلّاق مراجعه نمیکنید؟ چرا از اینها کمک نمیگیرید؟»
ایشان در ادامه پا را فراتر گذاشته، ضمن اشاره به یک واقعیتِ ملموس و جذاب در زمینه موقعیت جمهوری اسلامی و فشارهای وارد بر آن می فرمایند:«مسئولین توجّه کنند -هم مسئولین دولتى و قوّه‌ى مجریّه توجّه کنند، هم مجلس شوراى اسلامى توجّه کند، هم مسئولین قضائى توجّه کنند، هم نهادهاى انقلابى، هم آحاد مردم- ما مظلومیم امّا قوى هستیم؛ مثل مولایمان امیرالمؤمنین. امیرالمؤمنین مظلوم‌ترین بود امّا قوى‌ترین بود. ما اگر قدر خودمان را بدانیم، قدرت خودمان را بشناسیم، از این قدرت به بهترین شکل و انسانى‌ترین و اسلامى‌ترین شکل استفاده بکنیم، بر همه‌ى این موانع فائق خواهیم آمد.» به نظر می رسد مسئله و مشکلِ اصلی در راه اجرایی شدن اقتصاد مقاومتی، تنها در همین باور کردن توانایی و قدرت داخلی توسط مسئولین دولتی است. اعتماد بیش از حد دولت به وعده های غرب و گره زدن حل تمامی مشکلات اقتصادی-حتی آب خوردن مردم!- نه تنها هیچ تناسبی با سیاست های ابلاغی اقتصاد مقاومتی ندارد، که مصداقِ به کامِ دره بردن اقتصاد کشور است.
آمریکا و غرب پس از اجرایی شدن برجام، در حالی از ناامن بودن فضای ایران برای سرمایه گذاری می گویند که ایران در مقایسه با کشورهای غربی، از امنیت به مراتب بالاتری برخوردار است. با گذشت سه ماه از اجرایی شدن برجام، هنوز اتفاق خاصی در حوزه اقتصادی نیفتاده است و آنگونه که آقای سیف در واشنگتن گفته است، اگر آمریکا به وعده های نسیه خود در زمینه برجام عمل نکند-که به احتمال قریب به یقین عمل نخواهد کرد- قرار هم نیست اتفاقی بیفتد! با این وجود؛ باید دید بالاخره مسئولین دولتی به سمت و سوی اجرایی کردن سیاست های اقتصاد مقاومتی خواهند رفت یا تمام عمر دولت یازدهم را در انتظارِ برجامی و «تقریباً هیچ» سپری خواهند کرد؟
منبع: شما نیوز
