سعید زیباکلام استاد دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه احزاب خبرگزاری فارس، با اشاره به اظهارات مسئولان ارشد اجرایی کشور، که زبان انگلیسی را عامل اصلی پیشرفت هند می‌دانند، اظهار داشت: متحیرم که چطور ممکن است فردی از سر دانایی و اطلاع از توانمندی زبان خاصی اعم از فرانسه، چینی، عربی یا روسی، اعتلای اقتصادی و صنعتی و فرهنگی یک کشور را به سیطره یک زبان خارجی نسبت دهد.
* ژاپن کشور پیشرفته است اما زبان انگلیسی در آن رواج ندارد
زیباکلام ادامه داد: شواهد نقیض این سخن فراوان است، مثلاً درباره کشوری مثل ژاپن نمی‌توانیم قائل باشیم که زبان انگلیسی سایه به سایه زبان ژاپنی ترویج می‌شود یا گفت‌وگوی مکاتبات اداری-سیاسی در ژاپن به زبان انگلیسی انجام می‌شود.
این استاد دانشگاه با اشاره به کشور سوئیس و مختصات فرهنگی و جغرافیایی و دیپلماتیک و مالی و بانکی این کشور خاطرنشان کرد: کشور سوئیس از لحاظ جغرافیایی کشور کوچک و کم جمعیتی است و در قلب اروپای غربی واقع شده است. این کشور به لحاظ اقتصادی نیز کشوری موفق محسوب می‌شود و در حوزه داروسازی، ابزار تولیدی و پتروشیمی صنعت قابل توجهی دارد.
وی با بیان اینکه این کشور اروپایی که از لحاظ اقتصاد در مقایسه با سایر کشورهای اروپایی وضعیت قابل قبولی دارد، سه زبان در این کشور زبان رسمی محسوب می‌شود، گفت: با توجه به این که سوئیس سه منطقه زبانی و فرهنگی دارد و به سه منطقه سوئیس آلمانی، سوئیس فرانسوی و سوئیس ایتالیایی تقسیم می‌شود، دارای سه زبان رسمی فرانسوی، آلمانی، و ایتالیایی است.
* سوئیس نقطه کانونی ارتباطات اروپاست اما یک تابلوی انگلیسی در آن دیده نمی‌شود
زیباکلام ادامه داد: جدا از اینکه سوئیس از سه زبان مطرح اروپایی برخوردار است، مقر دوم سازمان ملل در ژنو سوئیس قرار دارد و تعاملات مالی و بانکی در این کشور بسیار مهم بوده و بسیاری از سرمایه‌داران و گاه حاکمان و شاهان و سلاطین فاسد و فراری و تبهکار برخی کشورها به دلیل امنیت، پول خود را در بانک‌های این کشور ذخیره میکنند و سالانه جهانگردهای بسیاری از نقاط مختلف حتی سایر کشورهای اروپایی به سوئیس می‌آیند و شرایط پروازی و ارتباطی مطلوبی در این کشور وجود دارد و در واقع فرودگاه‌های سوئیس از شرایط خاصی برخوردار هستند اما نکته حائز اهمیت این است که به ندرت میتوانید تابلویی به انگلیسی در جایی پیدا کنید، حتی در ژنو. و با کمتر کسی برخورد میکنید که ولعی برای تکلم به زبان انگلیسی داشته باشد.
این استاد دانشگاه با اشاره به موقعیت بین‌المللی، مالی، بانکی و گردشگری کشور سوئیس تأکید کرد: در کشوری که به شاهراه و نقطه کانونی انواع ارتباطات در اروپا بدل شده است، تابلویی نمی‌بینید که اسم خیابان‌ها به انگلیسی بر روی آن درج شده باشد، در حالی که در ایران، نام دورافتاده‌ترین روستاها و آبادی‌ها ما، و حتی نام بسیاری از کوی و برزن‌های آن آبادی‌ها به زبان انگلیسی است چه رسد به نام شهرها و به ویژه شهرهایی که دارای برخی جاذبه‌های گردشگری هستند؛ این مایه شرمندگی است و این وضع حقیقتا بیانگر چیزی جز نوعی احساس حقارت به زحمت استتار شده نیست.
وی در ادامه تشریح کرد: بنده به اقتضای مسئولیتی که مدتی در عرصه سازمان‌های بین‌المللی داشته‌ام و لازم می‌شد سفرهای زیادی به کشورهای مختلف کنم و هم به اقتضای سفرهایی که در دوران دانشجویی به کشورهای مختلفی داشته‌ام باید با کمال سرافکندگی اذعان کنم ما ایرانیان در تقلید و الگوبرداری‌های سطحی و خام، بویژه از کشورهای غربی، گوی سبقت را از اغلب ملل جهان ربوده‌ایم.
* تقلید در عرصه یادگیری زبان انگلیسی و نمایش آن وضعیت خجالت‌آوری دارد
زیباکلام تصریح کرد: یکی از این عرصه‌ها که تقلید در آن در حد تهوع‌آوری بروز و ظهور خجالت‌آوری پیدا کرده، عرصه یادگیری زبان انگلیسی و نمایش آن است. میدانم آه و فغانی از سر غیرت و عزت از دل کثیری از هموطنانم برخواهد خاست که ابدا چنین نیست و اگر هم قدری چنین باشد چرا باید به زبان آورده شود. اما همچون همیشه دردها را باید گفت، دردها را باید دید و شنید، دردها را باید نعره کشید، اختفای دردها منجر به انحطاط و احتضار و مرگ خواهد شد.
*باید گوینده این سخنان را مورد بررسی قرار دهیم نه سخنان او را
وی درباره صحبت رئیس‌جمهور مبنی بر پیشرفت هند به دلیل تسلط بر زبان انگلیسی، تأکید کرد: ما باید گوینده این سخنان را مورد بررسی قرار دهیم نه خود این سخنان را؛ یعنی چه که زبان برای یک کشور پیشرفت می‌آورد؟ چطور ممکن است ترویج و تداول و شیوع عمومی یک زبان فی نفسه باعث پیشرفت و توسعه و تحولات مثبت در کشوری شود؟ به نظرم این قبیل نظریه‌پردازی‌های بدیع و بی‌نظیر تاریخی را باید مورد بررسی همه جانبه و بویژه مورد بررسی روان‌جامعه شناختی قرار داد.
* آیا میتوان فیلیپین و پاکستان را به دلیل رواج زبان انگلیسی پیشرفته دانست
«فیلیپین کشوری است که زبان اداری و سیاسی رسمی آن انگلیسی است و ایضا همسایه‌مان پاکستان. آیا براستی این کشورها را میتوان توسعه‌یافته نامید؟ از این گذشته، برخی کشورها را نه به معنایی عام و جهانشمول و مطلق، بلکه به معنایی خاص از توسعه‌یافتگی، میتوان توسعه‌یافته دانست، از قبیل ژاپن، کره جنوبی، هلند و بلژیک و فرانسه و آلمان و اتریش و سوئد. اینک از خود سوال کنیم آیا آن نوع توسعه‌یافتگی معلول و محصول عدم شیوع و عدم رواج عمومی زبان انگلیسی در ارکان ارتباطی رسمی در این کشورهاست؟»
*باید از پروازهای صعودی در استنتاجات خود پرهیز کنیم
این استاد جامعه‌شناسی خاطرنشان کرد: همانطور که می‌دانیم زبان انگلیسی در هیچیک از این کشورها نه زبان رسمی که حتی زبان دوم رایج و رسمی آن کشور هم نیست. درست نقطه مقابل، زبان انگلیسی زبان رسمی و اداری اول و یا دست کم زبان دوم رسمی اداری در کشورهایی نظیر فیلیپین و پاکستان و بنگلادش است. حال از خود سوال کنیم آیا توسعه‌نیافتگی این کشورها محصول و معلول شیوع و رواج عمومی زبان انگلیسی است؟ هیچیک از این برداشتهای صوری قابل دفاع نیست. نه میتوان توسعه‌یافتگی آن کشورها را محصول و معلول عدم رواج زبان انگلیسی دانست و نه میتوان گفت عدم توسعه‌یافتگی این دسته دوم معلول رواج رسمی زبان انگلیسی است. باید یاد بگیریم از این قبیل پروازهای صعودی در استنتاجات خود بشدت پرهیز کنیم.
*هیچ فیلسوفی تا پیش از این ادعا نکرده بود زبان انگلیسی فی‌النفسه باعث پیشرفت می‌شود
وی با بیان اینکه هیچ فیلسوفی، هیچ زبان‌شناسی، و هیچ جامعه‌شناسی، تا آنجا که بنده شنیده و خوانده‌ام، ادعا نکرده که زبان انگلیسی دارای یک جوهره یا ذات یا سرشتی است که اگر ملتی به آن مجهز شود پله‌های رشد و توسعه را لاجرم خواهد پیمود، ادامه داد: این قبیل حرفها متاسفانه اغلب از عقولی تراوش می‌شود که نوعا به درد سخنرانی و خطابه‌های مشعشع می‌خورد.
این استاد دانشگاه تهران تاکید کرد: چقدر شایسته بود آقای رئیس جمهور به عوض توسل به این قبیل اظهارات دهان پرکن اما پوچ، به دردهای قدیمی و نواقص و نابسامانی‌های ساختاری کشور مشغول شوند و سعی کنند در این فرصت خارق‌العاده‌ای که برای‌شان فراهم شده دردی از دردها را دوا کنند و توشه آخرتی برای خود تدارک کنند.
زیباکلام تصریح کرد: من معتقدم افرادی که درباره این مسائل قائل به این تز خارق‌العاده و حقارت‌انگیز هستند یا درباره این مباحث فکر نکرده‌اند یا این حرف آنها بازگوکننده شیفتگی و مفتونیت این افراد به غرب و بویژه به آمریکا است.
*رساله تخصصی دانشجویانم باید مبتنی بر منابع لاتین باشد
این استاد فلسفه در عین حال به اهمیت زبان انگلیسی در برخی از حوزه‌های تخصصی آکادمیک پرداخت و گفت: من در حوزه تخصصی خود در دانشگاه دانشجویانم را موظف می‌کنم که رساله‌های خود را مبتنی بر منابع لاتین ارائه دهند چرا که مطلقا منابع بومی را در این حوزه‌های تخصصی نمی‌پذیرم، چون در این حوزه مطالب بومی جدی نداریم و آنچه که به فارسی ترجمه شده توسط اهل فن نبوده است و از این روی واجد اعتباری نیستند.
وی بر همین اساس افزود: البته اگر دانشجویان من در متن رساله خود کلمات انگلیسی بیاورند، من قطعاً ناراحت می‌شوم چرا که اینکار موضوعیتی ندارد. جایی که لازم است افرادی دقیق و عمیق به یک زبان اروپایی تسلط داشته باشند، در باب تخصص است و در آن جای هیچ بحث و تعارفی وجود ندارد.
زیباکلام تصریح کرد: دانشجویان ما به ویژه در مقاطع تحصیلات تکمیلی باید با توجه به حوزه تخصصی خود به زبان خاصی تسلط یابند نه آشنایی صوری و نمایشی. اما چه لزومی دارد که در کوچه و بازار ما و فرهنگ عمومی ما علی‌الدوام زبان انگلیسی استفاده شود؟ چه توجیهی دارد که مجریان صدا و سیما مدام از کلمات انگلیسی استفاده میکنند؟ چرا دستگاههای نظارتی فرهنگ عمومی ما در اینجا ساکت‌اند؟ شورایعالی انقلاب فرهنگی در این زمینه چه کرده و چه تدبیر کرده است؟ مجلس شورای اسلامی در زمینه حفظ و حراست از فرهنگ بومی و زبان فارسی چه تدبیر و تقنین کرده است؟ و همینطور سایر شوراها و دستگاههای مربوط؟
*اینکه زبان علم زبان انگلیسی است حرف شاهان قاجاری و میرزاملکم‌خان هاست
این استاد دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: این حرف که صرفا زبان انگلیسی زبان علم است را اگر به دانشجویان آلمانی، فرانسوی و یا حتی روسی بگویید به شما می‌خندند و این حرف به هیچ عنوان آکادمیک نبوده و از آن حرف‌های قلابی است که نظیر آن را بیشتر در میان شاهان قاجار سراغ داریم و غربزده‌های تابلویی چون میرزا ملکم خان، تقی‌زاده و آخوندزاده.
وی ادامه داد: اصلا مهم نیست که این حرف را چه کسی زده است؛ مهم این است که این اظهار نظر بسیار پوک و توخالی است. من در این باره یک تجربه شخصی دارم و بعید میدانم که تجربه منحصر به فرد باشد. شما در کشوری مثل آلمان و به طور مثال در شهر مونیخ اگر به انگلیسی از عابران اطراف خود آدرسی را بپرسید آن شخص قطعا به زبان آلمانی به شما پاسخ می‌دهد. اما ما و بویژه حاکمان و عالمان ما با زبان و میراث فرهنگی ما چه کردهاند و چه میکنند؟
زیباکلام با انتقاد از استفاده از کلمات انگلیسی در گفت‌وگوهای روزمره تصریح کرد: ما با این وضعیت به کجا می‌رویم؟ متأسفانه برخی رجال غربزده ما نیز به این موضوع دامن می‌زنند در حالی که باید فرهنگ و زبان فارسی تقویت و غنی‌سازی شود در این زمینه عقب‌نشینی کرده‌ایم و حتی در این حوزه برخوردهای سیاسی صورت می‌گیرد.
این استاد دانشگاه تهران با اشاره به مثال دیگری در حوزه توجه به زبان بومی آن کشور به جهانگردی مسکو اشاره کرد و یادآور شد: مسکو از جنبه جهانگردی فوق‌العاده‌ای برخوردار است اما با این حال مطلقا تابلوهایی به زبان انگلیسی در این شهر پیدا نمی‌کنید و حتی مساجد قدیمی و کاخ کرملین هم که محل بازدید بسیاری از جهانگردان است، هیچ تابلوی انگلیسی در آن وجود ندارد.
*مایه شرمساری است که یکی از مستندسازان آمریکایی به راحتی به مراکز هسته‌ای ما دسترسی دارد
وی تصریح کرد: مایه شرمساری نیست که یکی از مستندسازان و خبرنگاران آمریکایی به ایران میآید تا ماجرای برنامه هسته‌ای ایران را مورد بررسی قرار دهد. آنچه اتفاق افتاد سراپا مایه خجلت و خفت ما شد چرا که او در سطوح بالا به افراد و مسئولان کشورمان از جمله معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی دسترسی پیدا کرد و حتی بعد از بازدید از برخی مراکز هسته‌ای، رئیس سازمان به زبان انگلیسی به او توضیحاتی تخصصی داد. اما کدام ایرانی و در چه مقامی می‌تواند جرات کند حتی از ۵۰ کیلومتری یک سایت هسته‌ای در آمریکا یا انگلستان عبور کند پیشکش که مسئولان آنجا به زبان فارسی به او توضیح دهند؟!
زیباکلام در پایان خاطرنشان کرد: البته الان که صنعت هسته‌ای ما صرفا نمایشی شده و همه را به کدخدا داده‌ایم تا دارایی‌های ارزی ایران آزاد شود و البته در این مسیر نیز دچار مصیبت و مشکلاتی هستیم؛ شرح این ذلت و این خواری وطن را به تفصیل در جای دیگری مستند کرده‌ام.
