بر اساس این تعریف مفهوم ازکارافتادگــی محدود به بروز نقص یا بیماری در فرد بیمه شــده نمی شود، بلکه هرگونه فرایندی که موجب ناتوانی فرد برای انجام کار شود، می تواند در این چارچوب قرار بگیرد. از این منظر چنانچه فردی در سن بالا و به دلیل کهولت سن قادر به فعالیت و کار نباشد و شرایط بازنشستگی را نیز نداشته باشد، می تواند از این طریق از ا دامه کار معاف شود و از مستمری ازکارافتادگی بهره مند شود.
اما منشا و دلایل کاهش قدرت کار بیمه شده چیست و چه عواملی در بروز آن نقش دارد و شرایط لازم برای دریافت مستمری برای هرکدام از آن ها چگونه است؟
ازکارافتادگی به دو دسته ازکارافتادگی کلی و از کارافتادگی جزئی تقسیم می شود.
۱- ازکارافتادگی کلی عبارت است از کاهش قدرت کار بیمه شده به نحوی که نتواند با اشتغال به کار سابق یا کار دیگری بیش از یک سوم درآمد قبلی خود را به دست آورد.
ازکارافتادگی کلی خود به دو دسته ازکارافتادگی کلی ناشی از کار و ازکارافتادگی کلی غیرناشی از کار تفکیک می شــود.
در مورد اول خدمات سازمان تامین اجتماعی (بازنشستگی و خدمات درمانی) بدون توجه به سن و سابقه فرد ارائه می شود ولی در مورد ازکارافتادگی غیرناشی از کار شرایط خاصی لازم است که در ادامه آن ها را توضیح خواهیم داد.
۲- ازکارافتادگی جزئی عبارت است از کاهش قدرت کار بیمه شده به نحوی که با اشتغال به کار سابق یا کار دیگر فقط قسمتی از درآمد خود را به دست آورد.این نوع ا زکارافتادگی فقط مربوط به حوادث ناشی از کار و بیماری های حرفه ای اســت و بیماری های عادی را شامل نمی شــود.
در ازکارافتادگی جزئی مبلغی به عنوان کمک پرداخت می شود و فرد می تواند به کار نیز اشتغال یابد. دوره دریافت مستمری ازکارافتادگی جزو ســابقه منظور نمی شود و فرد باید با اشتغال مجدد خود را بیمه کند.
منشا از کار افتادگی و شرایط بازنشستگی
وقوع حادثه یکی از عوامل اصلی ازکارافتادگی اســت. میزان از کارافتادگی ناشــی از حوادث شــغلی در ایران در مقایســه با استانداردهای جهانی بسیار بالاست. با توجه به اینکه احتمال بروز حادثه برای تمام کسانی که در کارگاه مشغول به کارند وجود دارد، از این رو شرایط مربوط به سابقه و سن جهت برخورداری از مستمری برای چنین مواردی بســیار سهل اســت. به طوری که به صرف داشتن ارتباط کاری بین کارگر و کارفرما و تایید اشتغال بر اساس قانون کار، کارگر حادثه دیده می تواند از مزایای مربوط به مستمری ازکارافتادگی و درمان بهره مند شود.
بنابراین در ازکارافتادگی ناشی از کار در صورت تایید حادثه توسط مراجع قانونی (اداره کار محل و سازمان تامین اجتماعی) بیمه شــده بدون توجه به سابقه و سن می تواندا ز مستمری ا زکارافتادگی ا ستفاده کند.
بیماریهای حرفه ای
این نوع از کارافتادگی مرتبط با کار است و بیمه شده و کارگر در پی ارتباط مستمر با مواد و ابزارهای بیماری زا، قدرت کار را از دست می دهند. در صورت اثبات ا رتباط ازکارافتادگی با کار، این ا زکارافتادگی نیز ناشــی از کار تلقی می شود و فرد با هر سابقه و سنی می تواند از مزایای بازنشستگی و درمان برخوردار شود.
بیماریهای عادی
برخی از بیماری ها فرد را از پا می اندازد و بیماریهای ادامه کار را برای وی غیرممکن می سازد. در این نوع از کارافتادگی، منشا شغلی دخالت ندارد و بیمه شده در پی استمرار و تداوم بیماری یا حوادث غیرشغلی قدرت کار را از دست می دهد.
شرایط دریافت مستمری ازکارافتادگی
درا ین مورد، داشتن حداقل یک سال سابقه در ده سال قبلا ز تاریخ از کارافتادگی است، مشروط برا ینکه ۹۰ روز مذکور (سه ماه) از سابقه مذکور ظرف یک سال آخر باشد. می تواند در اول سال یا اواسط سال یا پایان سال باشد.
کهولت سن و افزایش سن به طور طبیعی باعث کاهش قدرت بیمه شده می شود و او را از ادامه فعالیت بازمی دارد. از این رو قانون گذار برای چنین وضعیتی بازنشســتگی را پیش بینی کرده است.
احراز بازنشســتگی منوط به تحقق شرایط سنی و سابقه مقرر در قانون است. اما اگر چنین شرایطی همزمان برای یک فرد وجود نداشت راهی که باقی می ماند اســتفاده از مزایای ازکارافتادگی و دریافت مستمری ازکارافتادگی است.
تفاوت بازنشستگی با ازکارافتادگی کلی نیز به همین شرایط مربوط می شود.بنابراین برای ازکارافتادگی شرط سنی لحاظ نمی شود و در خصوص سابقه نیز شرایط سهل تری به نسبت بازنشستگی اعمال می شود.
شرایط ازکارافتادگی در این مورد نیز همانند بند قبلی داشتن یک سال سابقه در ده سال قبل از از کار افتادگی است که ۹۰ روز آن سال آخر باشد.
میزان مستمری از کار افتادگی و نحوه محاسبه آن
میزان مستمری ماهانه از کارافتادگی کلی عبارت است از یک سی ام مزد یا حقوق متوسط بیمه شده ضرب در سنوات پرداخت حق بیمه، مشروط برا ینکه ا ین مبلغ ا ز ۵۰ درصد مزد یا حقوق متوسط ماهانه او کمتر و ا ز صد درصد آن بیشتر نباشد.
در مورد بیمه شدگانی که دارای همسر هستند یا فرزند یا پدر یا مادر تحت تکفل دارند و مستمری آنها از ۶۰ درصد مزد یا حقوق متوسط آن ها کمترا ست، علاوه بر آن از ۱۰ درصد مستمری ا ستحقاقی به عنوان کمک، مشروط بر آنکه جمع مستمری و کمک از از ۶۰ درصد تجاوز نکند، پرداخت خواهد شد. متوسط مزد یا حقوق ماهانه بیمه شده از جمع کل مزد یا حقوق دریافتی که به ماخذ آن حق بیمه اخذشده ظرف ۷۲۰ روز قبل از وقوع حادثه ناشی از کار یا شروع بیماری حرفه ای که منجر به ا زکارافتادگی شد ه ا ست، تقسیم به روزهای کار، ضرب در ۳۰ به دســت می آید. پرداخت مستمری ازکارافتادگی کلی در ماده۱۱۱ قانون تامین اجتماعی نیز اجرا می شود و برا ساس آن نباید مستمری از حداقل حقوق سال مربوطه کمتر باشد.
