«ایگور پانکروتینکو» کار‌شناس سیاسی روس در یادداشت اختصاصی که در اختیار خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه قرار داد، دیدگاه‌های خود در خصوص آینده سیاسی ازبکستان بعد از درگذشت «اسلام کریم‌اف» را در میان گذاشت.

در این یادداشت آمده است: آنچه را که در حال حاضر و حداقل در ۳ ماه آینده (یعنی تا انتخابات ریاست جمهوری) در ازبکستان مشاهده خواهیم کرد، نبرد بین نخبگان سیاسی این کشور برای دستیابی به تاج و تخت خواهد بود. معلوم است که این نبرد از چشم عموم مردم پنهان نگاه داشته شده و به این دلیل تقسیم مجدد قدرت میان نخبگان ازبک می‌تواند با رویارویی های تمام عیار و گاهی بی رحمانه صورت گیرد.

طی این مرحله که بازیگران اصلی سیاسی ازبک وارد مرحله رقابت و چانه زنی خواهند شد، «نعمت الله یولداشف» رئیس مجلس سنای این کشور مسئولیت ریاست موقت جمهوری را بر عهده خواهد گرفت.

یولداشف به دلایلی مختلف همه بازیگران اصلی روی صحنه سیاسی ازبکستان را از خود راضی نگاه می‌دارد. یکی اینکه بنابر موقعیت فعلی و ویژگی های بیوگرافی، وی تقریبا هیچ شانسی برای تبدیل شدن به رقیب مهم برای اشغال کرسی ریاست جمهوری را ندارد.

به این دلیل مدعیان اصلی «شوکت میرزایف» نخست وزیر، «رستم عظیم اف» معاون اول نخست وزیر و «رستم عنایت اف» رئیس سازمان امنیت ملی ازبکستان به نوعی در برابر رئیس مجلس سنا احساس نگرانی نمی‌کنند.

البته ماده ۹۶ قانون اساسی ازبکستان مشخص کرده است که در صورت عدم امکان اجرای وظایف خود از سوی رئیس جمهور، مسئولیت و اختیارات وی به طور موقت به رئیس مجلس سنا واگذار و طی ۳ ماه بعدی انتخابات ریاست جمهوری برگزار می شود.

برای جانشین آینده کریم‌اف رسیدن به قدرت از راه انتخابات بسیار مهم است تا مخالفان داخلی و شرکای خارجی کشور نسبت به مشروعیت وی تردیدی نداشته باشند. این در حالی است که شاید جانشین کریم‌اف به موضوع دموکراسی و انتخابات آزاد اعتقاد زیادی هم نداشته باشد و از راه چانه زنی‌های میان گروه های نخبه سیاسی بتواند به نتیجه دست یابد.

در این صورت برگزاری انتخابات تأکید رعایت دقیق قانون اساسی خواهد بود و هم فضای به اصطلاح انتخابات رقابتی را فراهم خواهد کرد.

صحبت از نامزد اصلی هنوز زود است

در حال حاضر هیچ یک از کارشناسانی که به طور دقیق با شرایط ازبکستان آشنا می‌باشند، این جرات را نخواهد داشت که از نامزد خاصی به عنوان جانشین مطمئن کریم‌اف نام ببرند.

البته می‌توان به شانس بیشتر «شوکت میرزایف» اشاره کرد ولی این نتیجه گیری فعلا فقط روی این دلیل استوار است که مسئولیت ریاست کمیسیون برگزاری مراسم خاکسپاری کریم‌اف به نخست وزیر واگذار شده است.

بدون تردید در مورد سایر نامزدهای اصلی نیز می‌توان دلایل زیادی برای شانس موفقیتشان در انتخابات آتی ریاست جمهوری معرفی کرد اما این همه تنها پیش بینی بیش نخواهد بود، زیرا رویدادهای اساسی مربوط به قدرت در ازبکستان از امروز به بعد یعنی پس از خاکسپاری اولین رئیس جمهور ازبکستان اتفاق خواهد افتاد.

با این حال جدا از بحث به قدرت رسیدن کدام یک از نامزدهای احتمالی، می‌توان بطور مطمئن تر این پیش بینی را داشت که در ازبکستان تحت هیچ شرایطی بی ثباتی جدی کشور و تشدید فعالیت های گروه های افراطی اتفاق نخواهد افتاد. از آنجایی که پیرامون این دو سناریو، کارشناسان پیش بینی‌های متفاوتی را مطرح و رسانه‌ها نیز مطالب متعددی را منتشر کرده‌اند، پرداختن به جزئیات بیشتری ضروری خواهد بود.

حفظ امنیت کشور «خط قرمز» نخبگان ازبک

نخبگان سیاسی ازبک که در حال حاضر برای تقسیم مجدد قدرت با هم درگیر شده اند، می‌توانند در مبارزه خود از شیوه های مختلفی استفاده کنند اما همگی نیاز به یک موضوع مشترک را دارند که حفظ ثبات و فضای قابل کنترل در کشورشان می‌باشد.

دقیقا این عامل به نوعی وضعیت برتر ازبکستان در منطقه را تامین و زمینه برای دیالوگ با مهم‌ترین بازیگران خارجی نظیر واشنگتن، پکن، مسکو و همچنین آنکارا، تهران و دهلی نو در سطح یکسان را فراهم کرده است.

چنانچه هر کسی بخواهد با راه انداختن هرج و مرج داخلی و یا اتکا فقط به یک طرف خارجی از این «خط قرمز» عبور کند، همگی بلافاصله دور هم جمع شده و وی را از صحنه سیاسی خارج خواهند کرد.

اینجا بحث «میهن پرستی مختص» ازبک ها مطرح نیست اما با این وجود ایده «راه خاص ازبکی» که میراث مهم کریم‌اف دانسته شد می‌شود، زمینه برای همبستگی گروه‌های بانفوذ سیاسی و اقتصادی ازبکستان را آماده کرده است. چون همگی می‌دانند که وجود اختلافات داخلی قیمت این کشور در سطح منطقه‌ای و بین المللی را به شدت کاهش خواهد داد.

در صورت چنین یک اتفاقی نخبگان ازبکی در بازی‌های کلان منطقه‌ای به ابزار دست بیگانگان تبدیل شده و همزمان به طور جدی فرصت‌های اقتصادی خود را نیز محدود خواهند کرد. بنابراین این یک گزینه غیر قابل قبول دانسته می‌شود.

نگاه واحد نخبگان ازبک به بحث افراط گرایی

در مورد افراط گرایی نیز تاشکند نگاه همسانی دارد. سیاست‌های سختگیرانه تاشکند نسبت به افراطی‌ها و همچنین در رابطه با تامین تبعیت شخصیت های اسلامی کشور از سیاست های تاشکند ادامه خواهد کرد.

افراط گرایان بدون توجه به آنکه از چه مسیری اقدام (از مسیر کشورهای آسیای مرکزی، افغانستان و…) می‌کنند و تحت حمایت های چه طرف‌های قرار دارند، کوچک‌ترین فرصت برای شرکت در تقسیم حوزه های نفوذ در این کشور را ندارند. و در نهایت، حد توان آنها برای مبارزه با تاشکند فراتر از چند اقدام تروریستی و ایجاد هرج و مرج در محدوده خاصی نخواهد رفت.

با این حال طی ۳ ماه آینده جانشین کریم‌اف مشخص و بر این اساس جهت گیری‌های سیاست خارجی ازبکستان نیز تعیین خواهد شد. ممکن است طی این فاصله بخش‌های از رویارویی های نخبگان ازبک برای کسب قدرت به رسانه‌ها درز کند اما نتیجه گیری کلی در مورد چگونگی «ازبکستان پس از اسلام کریم‌اف» را الان نیز می‌توان پیش بینی کرد: ازبکستان با نظام ریاست جمهوری همراه با یک سری از عناصر مدیریت خودکامه باقی خواهد ماند. نظام سیاسی این کشور سکولار باقی مانده و اسلام به عنوان دین اکثریت مردم مورد توجه قرار داده خواهد شد.

این کشور همانند دو و نیم دهه استقلال به دنبال تداوم وضعیت برتر خود در منطقه خواهد گشت و همچنین در سطح رسمی فاصله خود با واشنگتن، مسکو، پکن، و دیگر بازیگران مهم را حفظ خواهد کرد.