افق نیوز/شاید شما هم مثل من از خودتان بپرسید، چرا اکثر افراد مسن در کشور ما از مشکلات استخوانی و اسکلتی و بویژه پوکی استخوان رنج می‌برند؟ و این که آیا لزوما افزایش سن با تخریب قوا و استحکام استخوانی همراه است و نمی‌شود با روش‌هایی حتی در سن بالا از سلامت استخوانی و اسکلتی برخوردار بود؟
متاسفانه در سال‌های اخیر، شیوع پوکی استخوان در ایران رو به افزایش گذاشته و باتوجه به افزایش امید به زندگی و طول عمر به نظر می‌رسد پوکی استخوان در آینده‌ای نه‌چندان دور به عنوان معضل جدی سیستم سلامت عمومی و بهداشت سالمندان مطرح شود.
دکتر سیداحمد رئیسالسادات، متخصص طب فیزیکی وعضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‌گوید: مطالعات انجام شده نشان می‌دهد، از هر پنج خانم یائسه یکی مبتلا به پوکی استخوان است، بویژه ساکنان مناطق شمالی کشور (گلستان، مازندران و حتی آذربایجان) و نیز استان تهران به طور قابل توجهی بیش از استان‌های جنوبی (بوشهر و شیراز) به پوکی استخوان مبتلا هستند که به نظر می‌رسد به‌دلیل کمتر قرار گرفتن در معرض آفتاب، تغذیه نادرست یا کمیت و کیفیت فعالیت فیزیکی باشد.
پوکی استخوان و افزایش سن
پوکی استخوان بر اثر افزایش سن، یائسگی و عادات مربوط به شیوه زندگی مانند مصرف سیگار، الکل، رژیم غذایی غلط و فعالیت فیزیکی ناکافی یا در اثر بیماری‌های مختلف (دیابت، پرکاری تیروئید و پاراتیروئید، کاهش هورمون‌های رشد و برخی سرطان‌ها) یا استفاده از دارو ازجمله داروهای استروئیدی (کورتون) و ضدتشنجی و داروهای مورد استفاده در درمان بیمارهای تیروئیدی ایجاد می‌شود .
به گفته دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران، تراکم استخوان در انسان بعد از جهش رشدی در دوران بلوغ افزایش می‌یابد و در ۲۵ تا ۳۵ سالگی به حداکثر مقدار خود می‌رسد اما حدودا بعد از ۴۰ سالگی، تراکم استخوان‌ها مرتبا کم می‌شود و این کاهش تا پایان عمر ادامه می‌یابد.
این متخصص می‌افزاید: اثر هورمون‌های جنسی بر فرآیند استخوان‌سازی و بروز پدیده یائسگی (منوپاز) سبب می‌شود روند کاهش تراکم استخوان در خانم‌ها سرعت بیشتری داشته باشد، به طوری که شیوع پوکی استخوان زنان در سنین یائسگی حدودا پنج برابر مردان است. البته در مردان مسن نیز کاهش تدریجی هورمون‌های مردانه باعث ایجاد حالتی شبیه یائسگی در آقایان می‌شود. بی‌شک هر چه میزان حداکثر تراکم اولیه استخوان در دوران جوانی بیشتر باشد، احتمال ابتلا به پوکی استخوان در سنین بالاتر کمتر خواهد شد.
استعداد استخوان‌ها برای پوکی !
دکتر رئیسالسادات در پاسخ این پرسش که چه چیز سبب افزایش تراکم استخوان می‌شود، می‌گوید: اگرچه عامل ژنتیک و وراثت، مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده تراکم استخوان به شمار می‌رود؛ ولی تغذیه مناسب در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی و نیز دوران بارداری و شیر‌دهی در کنار فعالیت فیزیکی مناسب و پرهیز از عادات غلط مانند کشیدن سیگار و الکل از مهم‌ترین عوامل قابل اصلاح و پیشگیری‌کننده از کاهش تراکم استخوان است.
عضو هیات علمی بیمارستان مدرس می‌افزاید: مصرف فرآورده‌های لبنی (شیر، ماست، کشک و دوغ کم نمک)، سبزیجات، حبوبات و میوه‌های تازه و استفاده متعادل از مواد غذایی پروتئینی مانند ماهی و تخم‌مرغ و همچنین پرهیز از استفاده بی‌رویه از نوشابه‌های گازدار و قهوه ازجمله توصیه‌های غذایی مناسب در پیشگیری از پوکی استخوان است. همچنین استفاده مناسب از مکمل‌ها و ویتامین‌ها از جمله ترکیبات حاوی کلسیم و ویتامین د اگرچه می‌تواند نقش مفیدی داشته باشد، اما به‌هیچ‌وجه جایگزین تغذیه طبیعی و فعالیت فیزیکی نخواهد بود.
پوکی با شکستگی استخوان بروز می‌کند
استئوپروز یک بیماری خاموش است، چرا که تا وقتی شکستگی در استخوان اتفاق نیفتاده باشد، درد و شکایت جدی ایجاد نمی‌کند و نمی‌توان به وجود آن پی‌برد.
دکتر رئیسالسادات با اشاره به این که شایع‌ترین محل‌های شکستگی ناشی از استئوپروز، ستون فقرات پشتی و کمری، انتهای ساعد و استخوان لگن است، اظهار می‌کند: شکستگی فشاری مهره به دنبال یک فشار جزئی نظیر عطسه کردن، خم‌شدن یا جابه‌جا کردن اشیای نسبتا سنگین ایجاد می‌شود. درد پشت معمولا به طور حاد آغاز می‌شود و به پهلوها و جلو انتشار می‌یابد.درد بتدریج با گذشت چندهفته تا یک ماه برطرف می‌شود و با وقوع شکستگی جدید دوباره ایجاد می‌شود.
تشخیص پوکی با سنجش تراکم استخوان
دکتر رئیسالسادات در پاسخ این پرسش که سنجش تراکم استخوان برای چه افرادی توصیه می‌شود، می‌گوید: سنجش تراکم استخوان در زنان بالای ۶۵ سال، زنانی که در سن کمتر از ۴۵ سال یائسه شده‌اند، زنان یائسه‌ای که به دنبال ضربات خفیف دچار شکستگی می‌شوند یا به دلایل دیگر در معرض خطر پوکی استخوان هستند و در مردان بالای ۷۰ سال و افرادی که سابقه بیش از سه ماه مصرف داروهای استروئیدی کورتون دارند، توصیه می‌شود.
وی تاکید می‌کند: سابقه فامیلی پوکی استخوان، بیماری‌های تیروئید و پاراتیروئید، کلیه، کبد و سوءجذب و مصرف طولانی‌مدت داروهای ضدتشنج از جمله مواردی است که احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد و باید از نظر تراکم استخوان مورد سنجش قرار بگیرد.
توصیه‌هایی برای سالمندان مبتلا به پوکی استخوان
پوکی استخوان باعث شکستگی ستون مهره‌ها می‌شود. کاهش تراکم مهره‌ها و تغییر شکل آنها می‌تواند سبب افزایش خمیدگی (قوز) پشتی شود. استفاده از قوز‌بند و انجام ورزش‌های تقویتی عضلات راست‌کننده ستون فقرات پشتی، ضمن کمک به کاهش خمیدگی پشت، سبب بهبود تعادل و کاهش خطر زمین خوردن و افزایش کیفیت زندگی مبتلایان پوکی استخوان می‌شود.
تنظیم ارتفاع مناسب تخت و نیز استفاده از صندلی‌های دسته دار و همچنین تعبیه دستگیره‌های مناسب در دیواره‌ها و پرهیز از ایجاد محیط لغزنده در کف دستشویی و حمام از جمله مواردی است که سبب کاهش خطر زمین خوردن در سالمندان می‌شود.
نور مناسب بویژه در شب‌ها و نیز استفاده نکردن از قالیچه‌های سبک و لغزنده در مسیر تردد سالمندان از مواردی است که برای پیشگیری از سقوط باید در نظر گرفته شود.
ورزش‌های هوازی، رهایی از پوکی استخوان
پیاده‌روی بخصوص در سطوح غیر‌شیبدار ساده‌ترین و مفید‌ترین ورزش برای مبتلایان به پوکی استخوان به شمار می‌رود. البته کسانی که زانو درد ندارند، می‌توانند از تردمیل استفاده کنند. استفاده از دوچرخه ثابت نیز در افزایش تراکم استخوانی بسیار مفید است .
همچنین ورزش تای‌چی که ریشه در ورزش‌های رزمی سنتی چینی دارد، ورزشی مفید برای سالمندان شناخته شده است. این ورزش علاوه بر افزایش تراکم استخوان، اثرات مفیدی در بهبود تعادل و پیشگیری از خطر زمین خوردن دارد. البته ورزش رزمی و ورزش پر برخورد مانند فوتبال و دویدن سریع در سالمندان مبتلا به پوکی استخوان شدید توصیه نمی‌شود. این ورزش‌ها ممکن است منجر به زمین خوردن و شکستگی ناشی از آن شود.
منبع: جام جم
