مهر: تکیه نیاوران قدیمی‌ترین تکیه تهران است که هنوز پا برجاست. علم کردن این تکیه به زمان ناصرالدین شاه برمی‌گردد اما در طول این سالها تغییرات بسیاری کرده است. یکی از قدیمی های تکیه می‌گوید مرشد اکبر و حاج اسدالله خیری از مداحان معروف و ملا ابوتراب، حاج آقا دین پرور و حاج آقادربندی از منبریهای این تیکه بوده اند…
دیوارهای کاخ نیاوران که تمام می شود روبرو گنبدی سبز رنگ است که روزگاری یکی از پر رونق ترین تکیه های تهران بوده است و حالا عنوانش قدیمی ترین تکیه تهران است. نمای بیرونی اش این قدمت را نشان نمی دهد. از در چوبی و قدیمی اش که پا به داخل می گذاری می توان سفری به تاریخ کرد. جایگاهایی که پیش از این بزرگترها برآن تکیه می زدند و نخلی که نقاشی روی آن به زردی می‌زند. کنار درورودی موزه ای از وسایل قدیمی تعزیه خوانی و قوری و سماورهای قدیمی است. سقف این بنای دایره ای شکل چوبی ست و میانه آن هم ضریح بازسازی شده امام حسین علی (ع) است.
محیط طباطبایی تهران شناس درباره قدمت این بنا به مهر می گوید: تکیه نیاوران قدمتش به ۱۵۳ سال پیش بر می گردد و در زمان ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است. اوکه علاقه زیادی به برپایی مجالس تعزیه داشت و تکیه دولت ساخته‌شده به دست او زبانزد همه بود دستورساخت بنای تکیه نیاوران را به دست استاد حسن خرپاکوب داد.
او ادامه می دهد: ناصرالدین‌شاه که از ابتدای سلطنت خود به نیاوران علاقه داشت و بیشتر اوقاتش را در آنجا می‌گذراند، طی سال‌هایی که ایام محرم مصادف با تابستان می‌شد و او در کاخ صاحبقرانیه و نیاوران به سر می‌برد تصمیم گرفت تکیه‌ای نیز در آن منطقه بنا کند.
مساحت تکیه ۱۵۰۰ مترمربع و مشتمل بر صحن میانی مستطیل شکل با گوشه‌های پخ شده است که در چهار ضلع آن طاق‌نماها و غرفه‌هایی، در دو طبقه ساخته شده‌اند. فضای میانی تکیه، در اصل روباز بوده و تنها به هنگام مراسم با چادر مسقف می‌شده که حدود نیم قرن پیش، با کمک افراد خیر و استادی استاد حسن بخارا با پوشش شیروانی پوشانده شد. این تکیه در دوره پهلوی مرمت کلی و در سال ۱۳۶۱ نیز سقف آن تعمیر شده است. با وجود تعمیر هنوز هم، ساختار یک قرن و نیم پیش تکیه حفظ و از قسمت‌های سکوی دایره‌ای شکل میانی برای اجرای شبیه خوانی و ایوان تشکیل شده است.
قطر فضای دایره‌ای آجری وسط ۲۰ متر است که اطراف آن ۱۰ ستون سیمانی با پوشش چوب گردو قرار دارد. در ایوان که شرکت‌کنندگان در آن می‌نشینند و مراسم را تماشا می‌کنند، لبه‌های ایوان هنوز چوبی و دست‌نخورده باقی مانده است. روی ایوان پایین، ایوان دیگری بنا شده که طبقه دوم تکیه را تشکیل می‌دهد و جایگاه زنان است. در اصلی تکیه هم با ارتفاع بیش از سه متر و نیم و قطر ۵۰ سانتی‌متر از چوب گردو ساخته شده که همچنان پابرجاست.
حسین لاجوردی یکی از قدیمی‌های این تیکه است. بازنشسته آموزش و پرورش است و تاریخ شفاهی تکیه محسوب می شود.
او درباره تکیه می گوید: فرم تکیه در طول زمان تغییرات زیادی کرده است در آن روزگار خبری از شیروانی و خرگاه و طاق نما نبود. دور تا دور این تیکه طاق نما بوده است و هر کدام از این طاق نماها نیز مربوط به یکی از خانواده های نیاوران می شد که می آمدند در قسمت خودشان چای درست می کردند و با چراغ نفنی و پارچه سیاه به استقبال محرم می رفتند.
او ادامه می دهد: محرم ها اینجا را چادر می زدند و عزاداری می کردند. اما بعد از محرم و صفر این جا تعطیل بود و تبدیل به کاه انبار می شد. بعد ها آمدند این جا را شیروانی زدند و سرو شکلی دادند و در طول سال نیز فعال شد.
لاجوری به ضریح میانه تکیه اشاره می کند و می گوید: این را سال پیش یکی وقف تکیه کرد. هنوز هم در تیکه نیاوران تعزیه اجرا می شود و بچه های نیاوران خود تعزیه خوانی می کنند.
او می گوید: قدیم تر ها آن روبه رو (اشاره به منبر می کند) دیری بود که پله می خورد و به طبقه بالا که قسمت خانم ها بود می رفت. اما حالا جمعیت آنقدر بالا رفته است که نمی توان به شکل گذشته از اینجا استفاده کرد. آن زمان کل نیاوران و جمال آباد دوهزارو ۵۰۰ خانوار جمعیت داشت.
تعزیه خوان از قم می آوردند اما حالا خودمان تعزیه خوانی می کنیم. لاجوردی می گوید: چند روز بعد از عاشورا و آخرهای صفر تعزیه خوانی شروع می شود. او درباره روحانیونی که بالای منبر تکیه نیاوران رفته اند می گوید: ملا ابوتراب، حاج آقا دین پرور، حاج آقا دربندی، شیخ هادی نوری و حالا هم استاد منطق و فلسفه حاج آقا مصطفایی ۴۰ سالی است که بر منبر این تیکه ما را به فیض می رسانند.
لاجوردی اضافه می کند: مرشد اکبر،حاج اسدالله خیری از مداحان معروف این تیکه بوده اند.
از او درباره غرفه ای از وسایل قدیمی که در ابتدای تکیه است می پرسم که پاسخ می دهد: اینجا از ابتدا نیاوران نبوده است دهی بوده است به نام گردوی که در خصوص پیشینه او دو روایت وجود دارد. یک روایت مربوط می شود به سفر امام حسن عسکری که می گویند در سفر به مازندران از این نقطه عبور کرده است و مردم دور ایشان جمع می شدند و سوالاتشان را می پرسیدند به همین دلیل به این مکان “گرد، وی ” می گفتند.
روایت دوم مربوط می شود به مزرعه ای که برای برادر بهرام چوبین به نام “کردیه” بوده است که در طول زمان به “گرد وی” تبدیل شده است. این وسایل نیز وقف تیکه گردوی است که به این تیکه آورده شده است .
به اعتقاد او امام حسین (ع) به این مکان نظر ویِژه ای دارد و از شفاهایی که زیر نخل این تکیه گرفته شده است می گوید.
لاجوردی خاطره ای از کودکی اش که مربوط به تیکه نیاوران است نقل می کند. او که پدرش نیز مداح بوده در ایام محرم نفسش بند می آمده. مادرش پای برهنه به درب چوبی تیکه می آید وسلامت فرزندش را می خواهد. به خانه که برمی گردد کودکش شفا گرفته است.
غروب است و تکیه را آماده مراسم عزاداری شب می کنند. باید هوای تکیه گرم تر شود و بخاریها هنوز روشن نشده است…
از راهروی باریکی بالا می روم و وارد قسمت خانم ها می شود. دیوارهای این قسمت بلند شده است و دیگر لازم نیست از آن بالا مراسم پایین را نگاه کنند زیرا تلویزیون ها ال سی دی بزرگی در آنجا نصب شده است.
علی اصغر شهنازی متولی این تیکه است. او که در حال آماده کردن تیکه برای مراسم شب است می گوید: از بچگی برای عزاداری ایام محرم به تیکه نیاوران می امدم. در همین محل هم به دنیا آمده ام، دم محله قبرستانی می‌نشستیم.
او ادامه می دهد: این جا قناتی داریم به نام قنات شمالی. بچه که بودیم اوایل محرم را می رفتیم آن جاو وقتی مراسم تیکه نیاوران آغاز می شد می آمدیم اینجا.
قبل از او متولیان تکیه حاج اسماعیل نیاورانی بود و بعد از او نیز حاج محسن پدرام و گرجی و حالا هم ۵ سالی است که شهنازی متولی قدیمی ترین تکیه تهران را بر عهده دارد.
اینجا باقی مانده دوران رونق تعزیه در تهران است. در روزگاری در این شهر علاوه بر تکیه دولت نزدیک به ۵۰ تکیه دیگر وجود داشت که همه آنها در ایام سوگواری محرم با پارچه سیاه و نشان‌های مذهبی پوشیده و مراسم عزاداری سرور شهیدان در آنها برگزار می‌شد.
هر محله چندین تکیه مسقف و بی‌سقف داشت که مهم‌ترین‌شان تکیه‌های حاج میرزا آقاسی، عباس‌آباد، نیاوران، سپهسالار، سرچشمه، ولیخان، زنبورک‌خانه، نوروزخان، تکیه سیدنصرالدین، قورخانه، عودلاجان و… بود.
غروب نزدیک است و جنب و جوش نیز در تیکه بیشتر می شود. این روزها هر شب دراین جا مراسم عزاداری برپا می شود و قدیمی های نیاوران را برای عزاداری گرد هم می آورد.
