افق، وحید حاجی پور در یادداشت روزنامه جوان نوشت:
روند بررسی تجارت گاز توسط جمهوری اسلامی ایران، یک ورودی و یک خروجی دارد. صادرات گاز به ترکیه و کسب درآمد از این طریق ورودی و خرید گاز از ترکمنستان خروجی این تجارت از نظر درآمدی و هزینه است. ایران روزانه ۳۰ میلیون مترمکعب گاز به کشور ترکیه گاز صادر و بین ۳۰ تا ۴۰ میلیون متر مکعب گاز از ترکمنستان وارد می‌کند. پرداخت بهای گاز ترکمنستان هم از درآمد گازی ایران کسب می‌شود که از طریق هالک بانک ترکیه به حساب شرکت ترکمن گاز واریز می‌شود.
با توجه به فاصله بیش از ۱۰ سنتی گاز صادراتی ایران و گاز صادراتی ترکمنستان، ایران به سود خوبی دست می‌یابد که پس از واریز سهم صندوق توسعه ملی، مابقی درآمد به شرکت ملی گاز ایران تعلق می‌یابد که برای امور این شرکت از جمله گازرسانی اختصاص می‌یابد.
با شدت گرفتن تحریم‌ها و دسترسی نداشتن ایران به شبکه جهانی بانکی، شرایط برداشت یا واریز پول به حساب ترکمنستان سخت شد اما به هر شکل مشکلی بابت واریز نشدن پول گاز ترکمنستان پیش نیامد و بر اساس گفته منابع آگاه، میزان بدهی ایران به ترکمنستان کمتر از ۶۰۰ میلیون دلار بود. دولت یازدهم که بر رأس کار آمد در پرداخت هزینه گازی که از ترکمنستان وارد می‌کرد دچار مشکل شد و در نهایت کار به قطع صادرات گاز به ایران رسید. گرچه ایران، ترکمنستان را محکوم به بدعهدی کرد، اما میزان بدهی ۲ میلیاردی ایران به این کشور باعث شد تا شرکت ترکمن گاز دست به این اقدام بزند.
این اختلاف تجاری که آگاهان بر ماهیت و چرایی آن احاطه دارند، وزیر نفت را به این موضع رساند که بگوید این یک اختلاف تجاری میان شرکت ملی گاز ایران و شرکت ترکمن گاز است و باید بین خود آن را برطرف کنند. سؤال اساسی که در اینجا مطرح است آن است که دلیل افزایش بدهی ایران به ترکمنستان چیست و چرا بدهی ۶۰۰ میلیون دلاری طی سه سال به دو میلیارد دلار رسید؟
وزیر نفت گفته است ما بابت پرداخت نشدن یا تأخیر در پرداخت به ترکمنستان جریمه می‌دهیم که این جریمه روزانه ۲۴۰ هزار دلار در روز است. سود ۵ درصدی به ترکمنستان بابت سود بدهی بر چه اساسی، در چه تاریخی و توسط چه کسی تعهد داده شده است که اگر ایران نتوانست بدهی خود را پرداخت کند سود بدهی به آن تعلق بگیرد؟
اکنون که به دلیل دفاع ضعیف ایران در داوری و کاهش قیمت گاز ایران به ۱۶/۷ سنت به ازای هر متر مکعب از یک سو و صادرات روزانه ۳۰ میلیون متر مکعب در روز طی ۱۴ ماه از سوی دیگر، منبعی را برای تسویه بدهی با ترکمنستان نمی‌گذارد، سود این بدهی و عدم پرداخت از کجا قرار است پرداخت شود؟
مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران می‌گوید برای فرار از این موضوع به یکی از خبرگزاری‌ها گفته است اگر ترکمنستان قیمت را کاهش ندهد، واردات را متوقف می‌کنیم در حالی که این عدم واردات نه به دلیل موضع برتر ایران بلکه به دلیل آن است که ایران نه پولی برای پرداخت پول گاز و نه توانی برای دفاع دارد. مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران برای پوشش دادن این ضعف خود مدام از رجوع به داوری بین‌المللی می‌گوید، ولی نمی‌گوید که ترکمنستان بر اساس چه‌بندی از قرارداد صادرات گاز به ایران را قطع کرد! گرچه اقدام این کشور برای غرور ملی ایران آزاردهنده بود و قابل قبول نیست اما اگر قرار باشد بر اساس منطقی که وزارت نفت بارها روی آن – اصول اختلاف تجاری – تأکید کرده، متمرکز شویم باید بگوییم ایران به تعهدات خود در قبال قراردادش عمل نکرده است.
این در حالی است که عراقی، مدیرعامل شرکت ملی گاز گفته است برای پرداخت پول گاز دیگر با چمدان و از طریق دلال‌ها پول ترکمنستان را پرداخت نمی‌کنیم و با برجام توانسته‌ایم به این حواشی فائق بیابیم. اگر چنین اتفاق مهمی رخ می‌داد پس دلیل قطع گاز ایران و تحمیل سود بدهی به میزان ۲۴۰ هزار دلار در روز چیست؟
آیا وزارت نفت به این حد از توانایی خود اطمینان داشت که چنین تعهدی را قبول کرد و به راحتی توانست به ترکمنستان درآمد شیرینی را هدیه دهد؟ حالا که خبری از درآمدهای صادراتی گاز نیست و روزی ۳۰ میلیون متر مکعب گاز به ترکیه هدیه می‌شود، بدهی ایران به ترکمنستان چگونه تسویه می‌شود؟ توجه داشته باشید به این بدهی که بخشی از آن از محل سودبدهی است، باز هم سود بدهی تعلق می‌گیرد. به بیان ساده‌تر، بدهی ایران به ترکمنستان انباشته می‌شود؛ بحران خاموشی که اگر به آن رسیدگی نشود ضررهای بزرگ‌تری را به کشور تحمیل خواهد کرد.
