رفتار دیپلماتیک لازمه رابطه ایران و عربستان

محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران ملاقات نه چندان عادی خود با عادل جبیر وزیر خارجه عربستان در استانبول را امری معمول در دیپلماسی توصیف کرده است. ظریف ابتدای ماه جاری در حاشیه نشست فوق العاده کشورهای اسلامی در ترکیه، ظاهرا با برخورد نسبتا گرم جبیر مواجه و او نیز با خنده از همتای عرب خود استقبال کرده است. برخی دیپلمات‌های عرب و یک مقام وزارت خارجه ترکیه این برخورد را «مصافحه و اتفاقی خوب» توصیف کرده که چندان هم غیر منتظره نبوده است. مقام دیپلماتیک ترک در پاسخ به این سوال که آیا دولت متبوعش درشکل گیری این اتفاق نقش داشته یا خیر؟ می گوید:« نمی دانم! اما هیچ چیز غیر ممکن نیست.ما با هردو کشور مناسبات خوبی داریم».به باور من برخورد استانبولی اول اگوست وزرای خارجه ایران و عربستان رابه‌صورت منطقی باید چیزی فراتر از به قول محمد جواد ظریف « یک برخورد عادی » دانست.بیشتر به این دلیل که وزیر خارجه ایران آشکارا همتای سعودی اش را یک دوست قدیمی توصیف کرده، اما توضیح نداده منظور او از این عبارت چیست!؟ این دیدار هر چه هست نشانی از یک اتفاق پنهان باید قلمداد شود . «عبدالباری عطوان» تحلیلگر ارشد جهان عرب درشماره چهارشنبه گذشته روزنامه عرب زبان «رای الیوم» چاپ لندن می‌نویسد «به‌طورحتم عادل جبیر و جواد ظریف، تنها در مقابل دوربین ها دست نداده اند. بلکه چراغ سبز آن توسط مسئولان سعودی نشان داده شده است».در نگاه واقع گرایانه و نه چندان ایده‌آلیست، برخورد عاطفی اول اگوست استانبول، به خودی خود نمی تواند اتفاقی خاص توصیف شود، اگر نتوان از آن فرمولی برای حل اختلافات دو کشور و معضلات خاورمیانه پیدا کرد.درست یا غلط ! منطقه عربی وکشور های حوزه خلیج فارس قادر به مصون نگه داشتن خود از عواقب مناسبات دو کشور ایران و عربستان نیستند اگر نتوانند جهت منفی آن رامعکوس کنند. قدرت نفوذ موثر، تعریف و نشانه گذاری های متفاوت محدوده فلات امنیتی دو کشور در خاورمیانه از خلیج فارس گرفته تا دامنه های مدیترانه شرقی و آفریقای عربی، تلاش در جهت معکوس کردن و یا برهم زدن معادلات هژمونیک منطقه به نفع خود و البته علیه دیگری و از همه مهم‌تر فضای محدود ونیمکت کوچک منطقه ، تنها گوشه‌هایی از زمینه های زور آزمایی به شمار می‌روند که این دو کشور را از گذشته (حتی پیش از انقلاب ۱۹۷۹ ایران)رودر روی هم قرار داده، اما امروز آن‌ها را به یک مصاف تمام عیارکشانده است.یک مقام ارشد دیپلماتیک عمان نزدیک به بن علوی وزیر خارجه این کشور می گوید«همه نگران و درگیر وضع بغرنجی شده ایم، اما مسقط به تلاش های مثبت خود ادامه خواهد داد». البته با توجه به زیاده روی های کلامی و تنش‌آلود افرادی مانند شاهزاده محمد بن سلمان ،شاید برای نتیجه گیری نهایی از تحولات جاری قدری زود باشد . اما محافل سیاسی – امنیتی مقیم منطقه معتقدند برداشته شدن بخشی از موانع در روابط ویران شده دو کشور، احتمالا زمینه ای برای تغییر نگراش طرفین نسبت به یکدیگر فراهم کرده است . برداشته شدن سد اعزام زائران ایرانی به حج واجب ، همکاری سعودی ها در پذیرش هیات دیپلماتیک ایران در جده، موافقت تهران با اعزام هیات سعودی برای بررسی چگونگی و بررسی حمله به اماکن دیپلماتیک عربستان در تهران و مشهد ، صدور بعضی احکام مربوط به محکومیت مهاجمان به سفارت عربستان، اظهارات تا حدی پس و پیش شده عادل جبیر مبنی بر عدم اصرار به کناره‌گیری اسد در سوریه و اعلام آمادگی شاه سلمان برای مذاکره با رهبران حوثی یمن ،مواردی هستند که توافق و تمرکزحداقلی روی هر یک از آن‌ها، می تواند مستقلا به کاهش سطح تنش ها میان دو کشور کمک کند. «عطوان» معتقد است نباید در مورد دست دادن وزرای خارجه ایران و عربستان و نتایج احتمالی آن چندان مبالغه کرد. اما در موضوع حج مشخص بود که مسئولان سعودی به طریقی خواهان گشایش در روابط با ایران هستند. به هر حال نه از موضعی خاورمیانه ای و محلی ،حتی با نگاه معطوف به ثبات و امنیت بین المللی نیز،تداوم شرایط مخاطره آمیز بحران سیاسی میان ایران و عربستان دیگر نه امکان پذیراست ونه منطقی. ازاین جنبه نحوه برخورد دیپلماتیک وزیر خارجه ایران قابل درک است. تغییر وضع موجود ضرورت دارد،اما نه فقط به علت اهمیت تهران و ریاض،بلکه بیشتر به این دلیل که مناسبات دو کشور با حفظ امنیت وتامین ثبات در منطقه گره خورده،بهتر است تعارف در این زمینه را کنار بگذاریم.روزنامه رای الیوم می نویسد:« آنچه روی داده تحولی مهم است که باعث می شود تا وقوع گشایش هایی در روابط بین ایران و عربستان در آینده نزدیک را بعید ندانیم .چه بسا این اقدام در جنگ سوریه نیز انعکاس داشته باشد. دو طرف در یافته اند گفت‌وگو و دست یافتن به تفاهمات، کم هزینه تر و کم ضررتر از هر اقدام دیگری است.

متین مسلم/ تحلیلگر روابط بین الملل