پیروزی ارتش و نیروهای مقاومت بر داعش در عراق و سوریه و برچیده شدن خلافت خودخوانده این گروه تروریستی از منطقه غرب آسیا!
بیستم خرداد ١٣٩٣ بود که دومین شهر بزرگ عراق با جمعیت حدود دو میلیون نفر، به دست گروهی افتاد که آن زمان خود را دولت اسلامی در عراق و شام معرفی می‌کرد. با گذشت تنها دوماه، داعش، دوباره دست به پیشروی زد و مناطق وسیعی از شمال عراق که تحت کنترل نیروهای کرد بود را تصرف کرد. از جمله این مناطق، شهر سنجار بود که بیشتر ساکنانش ایزدی بودند.
یک اقلیت مذهبی تاریخی که داعش آنان را کافر می‌دانست. صدها مرد ایزدی که موفق به فرار نشده بودند، توسط نیروهای داعش به قتل رسیدند و زنان و کودکان آنها به غنیمت گرفته شدند تا به عنوان برده جنسی خرید و فروش شوند. جنایاتی از این دست فقط شامل حال ایزدی ها نشد و بسیاری از اهل سنت، شیعیان و مسیحیان جهان را در برگرفت. بدین ترتیب، این گروه در حدود چهار سال موجودیتش، ابعاد تازه‌ای برای ایجاد وحشت، خونریزی و بی‌رحمی در تاریخ ترسیم کرد.
تیرماه امسال و با نقش آفرینی مرجعیت دینی عراق در بسیج مردمی ، محور مقاومت توانست موصل را آزاد کند و داعش در عراق برای همیشه پایان یافت. حال داعش که با خلافت خود خوانده‌اش سودای تشکیل یک امپراتوری به ظاهر اسلامی را داشت، دچار زوال شده است و اعضایش در تمام کشورهای دنیا تحت تعقیبند. این خبر برای همه مردم خاورمیانه مایه شادمانی است؛ اما در عین حال پیامها و هشدارهای خاصی نیز در درون آن نهفته است.
اولین نکته و هشداری که باید در خصوص سقوط داعش به آن توجه کرد این است که این گروه تروریستی در سابقه تیره و وحشتناک خود نشان داده است که هر گاه در جبهه های نبرد مستقیم شکست می خورد، به حملات غیر نظامی کور روی می اورد تا با ایجاد وحشت و آشوب به نوعی ادامه موجودیت خود را اثبات کند. بنابراین حال که این گروه تروریستی ضربه سختی از نیروهای مقاومت خورده و پایگاههای خود را در منطقه از دست داده است، احتمال روی آوردن ان به حملات تروریستی و انتحاری کور بسیار زیاد است و این امر مراقبت و افزایش تدابیر امنیتی کشورهای منطقه و جهان را می طلبد.
نکته و درس مهم دیگری که باید از ظهور و سقوط داعش گرفت این است که اختلاف و پراکندگی کشورهای منطقه، رقابتهای نا سالم سیاسی و همدستی با قدرتهای فرا منطقه ای به جای همکاری های منطقه ای برای ایجاد یک نظم سیستماتیک درون منطقه ای، هیچ نتیجه ای جز جنگ، ویرانی، اشغال و هدر رفت سرمایه های مشترک همه کشورهای منطقه نخواهد داشت. گروهک تروریستی داعش که چهارسال به کابوس همه مردم منطقه و حتی سایر کشورهای جهان تبدیل شده بود، در ابتدا با حمایت های غربی ـ عربی و به منظور کنترل و رقابت با برخی قدرتهای منطقه ای خصوصاً ایران ایجاد شد و تقویت گردید؛ اما در مراحل بعد از کنترل حامیان و ایجاد کنندگانش خارج شد و به بلای جان همگی آنها تبدیل گردید. ایالات متحده آمریکا که به اعتراف خود مقامات آمریکایی در انتخابات ریاست جمهوری اخیر این کشور، از بانیان اصلی داعش در خاورمیانه بوده است، طبق گزارش سال ۲۰۱۶ پایگاه گلوبال ریسرچ، روزانه بطور متوسط۵/ ۱۱ میلیون دلار هزینه عملیات علیه داعش کرده که این پول از جیب مالیات دهندگان آمریکایی خرج شده است.
چنین هزینه هایی که البته با ریاکاری و سیاست «یکی به میخ و یکی به نعل»، از سوی دولت آمریکا پرداخت می شود، سوای از هزینه های کشورها و ملتهای منطقه است که برای حفظ تاریخ و هویت و فرهنگ و البته مرزهای سرزمینی خویش، با چنگ و دندان با این گروه تروریستی جنگیدند؛ مرد و زن، نظامی و غیر نظامیشان به دست این گروه تروریستی به شهادت رسید، خانه ها، شهرها و آثار باستانیشان نابود شد و زیر ساختها و مسیر توسعه صنعت و کشاورزیشان تباهی گردید. همه این هزینه ها تنها و تنها به این دلیل بر منطقه خاورمیانه تحمیل شد که برخی از آنها به دنبال تأمین امنیت خود و رسیدن به قدرت و نفوذ در منطقه، با کمک قدرتهای فرامنطقه ای و استفاده از ابزارهای نامشروعی همچون گروههای تروریستی، بودند.
بنابراین هر چند سقوط داعش و آزاد شدن خاک کشورهای عراق و سوریه، نوید بخش خاورمیانه ای امن تر و باثبات تر است؛ اما به نظر می رسد بدون تغییر در رویه و سیاستهای کشورهای منطقه، صلح و امنیت پایدار ایجاد نخواهد شد. یک طرف این منازعات ایران است که باید گفت هر چند سقوط داعش به افزایش قدرت و حوزه نفوذ آن در عرصه منطقه ای کمک شایانی کرده است، اما مقامات کشورمان بویژه در دوران دولت تدبیر و امید همواره اعلام کرده اند که دنبال تعامل و همکاری با کشورهای منطقه و طراحی نظم امنیتی درون منطقه ای با حضور و نقش آفرینی همه کشورهای این منطقه هستند و مسلم است که در دوران پسا داعش نیز همین رویه را ادامه خواهند داد.
اما در طرف دیگر، جبهه کشورهای عربی به رهبری عربستان سعودی قرار دارند که امید می رود با استفاده از تجربه تلخ ظهور و سقوط داعش، از اشتباهات گذشته درس بگیرند و به جای رقابتهای تسلیحاتی، تکیه بر قدرتهای فرا منطقه ای و کوبیدن بر طبل جنگ، به فکر همکاری با ایران برای ایجاد خاورمیانه ای امن در دوران پسا داعش باشند.
*استاد دانشگاه