مقام حضرت زهرا بالاتر است یا حضرت مریم؟

به گزارش افق نیوز/ در این که مریم از زنان برگزیده خدا می باشد، شکی نیست. اما سخن این است که آیا قرآن دلالت دارد که حضرت مریم برگزیده ترین زن جهان برای همیشه است یا این که برگزیده بودن و برتری او بر همه زنان تا زمان نزول قرآن را اثبات میکند و برای این که بدانیم آیا بعد از نزول قرآن و از زمان پیامبر تا قیام قیامت بانویی در رتبه ایشان یا برتر از ایشان خواهد آمد یا نه؟ باید از خدا و پیامبر خدا که به امر و اراده خدا بر غیب اشراف دارد، جویا شد.

پس باید پیام قرآن کریم درباره برتری مریم روشن شود. در قرآن آمده: وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِکَهُ یا مَرْیَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلی‌ نِساءِ الْعالَمِینَ (۱) و (به یاد آورید) هنگامی را که فرشتگان گفتند: “ای مریم! خدا تو را برگزیده و پاک ساخته و بر تمام زنان جهان، برتری داده است.

باید توجه داشت که منظور از برتری و فضیلت حضرت مریم(س) در آیه مذکور این نیست که ایشان در تمام فضائل و کمالات و جهات انسانی بر همه زنان عالم حتی فاطمه زهرا برتری دارد. بلکه منظور از این برتری جهت خاصی است که حضرت مریم(س) را از سائر زنان ممتاز کرده است.

برای روشن شدن این مطلب از خود آیه شریفه کمک می‌گیریم. در آیه یاد شده کلمه اصطفاء دو بار تکرار شده است.

در فراز (( إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ )) به یک نوع انتخاب اشاره می‌کند بدون اینکه مسئله برتری آن حضرت را مطرح نماید. و این قسمت از آیه صرفا اصطفاء و انتخاب نفس خود مریم(س) را در فضائل و تقوا بیان می‌کند، و برتری ایشان نسبت به سائر زنان لحاظ نگردیده است.

ودر فراز (( وَ اصْطَفاکِ عَلی‌ نِساءِ الْعالَمِینَ))، گرچه برتری حضرت مریم نسبت به سائر زنان عالم آمده است؛ حال باید روشن شود منظور از این برتری چیست؟آیا برتری ایشان بر زنان عالم بهصورت مطلق است یا مقیّد می‌باشد، با این معنا که در چه جهت برتری دارد در تمام جهات و فضائل انسانی یا در یک جهت خاص که مخصوص ایشان می‌باشد. آنچه می‌توان گفت این است که حضرت مریم در یک جهت خاص نسبت به تمام زنان عالم برتری دارد. و آن جهت برتری این است که ایشان بدون داشتن همسر به طور معجزه‌ آسا و خرق عادت فرزند آورد. پس برتری ایشان در قسمت اخیر آیه نسبی است و به طور مطلق نمی ‌باشد.

و از نظر دستور زبان عرب نیز اگر کلمه اصطفا با “علی” متعددی شود معنای تقدم را می‌دهد نه مطلق اصطفاء و برتری، (۲) یعنی حضرت مریم به خاطر صلاحیت‌ها و ویژگی‌هائی که داشته است این برتری و تقدم را بر زنان عصر و زمانه‌اش پیدا کرده که او به عنوان مادر حضرت عیسی برگزیده شده است.

بعد از روشن شدن معنای برتری حضرت مریم نسبت به سائر زنان عالم، حال باید گفت زنی که در فضائل و کمالات معنوی و طهارت و تقوا، یگانه زنان است و نسبت به همه زنان عالم از اولین و آخرین برتری دارد عصمت کبری فاطمه زهرا(ع) است.(۳)

و از امام صادق(ع) در مورد فرمایش رسول خدا سؤال شده که “فاطمه سرآمد زنان عالم است یا سرآمد زنان عصر خویش می‌باشد؛ آن حضرت پاسخ دادند آنکه سرآمد زنان عصر خویش بود مریم(س) بود. اما فاطمه(س) سرآمد همه زنان عالم از اولین تا آخرین است، (۴)

بنابر این مسئله برتری حضرت فاطمه(س) نسبت به زنان عالم وحتی مریم(س) مستند به روایات متعدد است که در احادیث رسول گرامی(ص) و ائمه(ع) آمده است. حضرت زهرا کسی است که خداوند در شأن او، پدر، شوهر و فرزندانش آیه تطهیر را نازل کرده و او را در آیه مباهله شریک در رسالت شمرده و تنها مصداق “نسائنا” معرفی کرده و پیامبر هم در تفسیر این آیات، او را از خود و پاره تن خود خوانده است. پس همان طور که خود رسول خدا افضل برگزیدگان به طور مطلق است، پاره تنش نیز که با او در تطهیر و مباهله و… شریک است، افضل برگزیدگان می باشد.

پس افضل بودن حضرت زهرا با استناد به خود آیات قرآن و روایات مؤید آیات است.

روایات هم در مقام بیان و تفسیر آیات است. روایات پیامبر بر افضلیت حضرت زهرا هم فراوان است و در کتب معتبر شیعه و سنی وارد شده و عالمان معتبر بدانها استناد کرده اند. از جمله این روایات: “فاطمه بضعه منی؛ (۵) فاطمه پاره تن من است”. رسول خدا خطاب به ایشان فرمود:”یا فاطمه إما ترضین ان تکونی سیده نساء العالمین؛(۶) وقتی حضرت پرسید پس مریم چه می شود؟ جواب داد: او سید زنان عالم خودش (امت های قبل از اسلام) بود”.

امام علی هم بر بالای مزار فاطمه خطاب به رسول خدا فرمود:

“قل یا رسول الله عن صفیتک صبری وعفا عن سیده نساء العالمین تجلدی؛(۷) ای رسول خدا! از تحمل فراق برگزیده ات صبرم کم شده و چشم پوشیدن از فقدان سیده زنان دو جهان برایم مقدور نیست!”.

روایات در اثبات برتری مطلق حضرت زهرا از زنان جهان در دنیا و آخرت بسیار است که به بیان های مختلف در کتب معتبر شیعه و سنی وارد شده و با توجه به آنها همه عالمان شیعه و کثیری از عالمان اهل سنت، ایشان را برگزیده زنان جهان و افضل از زهرای بتول می دانند.

آلوسی بغدادی از مفسران به نام اهل سنت می نویسد:

عقیده من این است که فاطمه بتول افضل زنان گذشته و آینده است؛ زیرا علاوه بر جهات دیگر، او پاره تن رسول خداست. (۸)

لازم به توجه است که آیات قرآنی بدون در نظر گرفتن توضیح و تبیین رسول خدا(ص) نه تنها هدایتگر نخواهند بود بلکه ممکن است گمراه کننده باشند. از این جا است که حکمت وجود انبیاء و پیامبر(ص) مشخص شده و دقیقا این موضوع  یکی از موضوعات اختلافی میان صحابه بوده است. چه اینکه برخی در مقابل سخنان پیامبر(ص) شعار «کفانا کتاب الله» را سر داده و مانع از بیان مواضع و سخنان پیامبر(ص) شدند.

پی نوشت:

۱. آل عمران(۳) آیه ۴۲.

۲. علامه طباطبایی، المیزان، نشر جامعه مدرسین قم، ج ۳، ص ۲۰۵.

۳. طبری، دلایل الامامه، نشر موسسه البعثه تهران، ۱۴۱۳ش، ص۸۱.

۴. مجلسی، بحارالانوار، انتشارات المکتبه الاسلامیه، ج ۴۳، ص۲۱.

۵. الخزاز القمی، کفایه الاثر، قم: خیام، ۱۴۰۱ ق، ص ۳۷-۳۸؛ احمد بن حنبل، مسند، بیروت: دار صادر، بی تا، ج ۴، ص ۵ و….

۶. ابی داود، مسند، بیروت: دار المعرفه، بی تا، ص ۱۹۷.

۷. کلینی، کافی، تهران: اسلامیه، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص ۴۵۹.

۸. آلوسی بغدادی، روح المعانی، بیروت: دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ ق، ج۲، ص ۱۵۰.