افق نیوز/با وجود گذشت حدود ۴۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی، همچنان نتوانسته ایم از منابع گران قیمت و پرارزش انرژی کشور بخصوص نفت خام در راستای ثروت افزایی و اشتغال آفرینی به صورت حداکثری استفاده کنیم. کم توجهی به توسعه زنجیره ارزش نفت خام در داخل کشور و تلاش برای خام فروشی (صادرات) حداکثری آن، موجب شده است که یکی از موثرترین ابزارهای اعمال تحریم ها بر علیه کشورمان یعنی تحریم فروش نفت ایران یا جلوگیری از دسترسی به درآمدهای ناشی از صادرات آن به کرات وبه صورت بی رحمانه به کارگیری شود.
حال این سوال مطرح می شود که آیا راهکاری وجود دارد که کشورمان بتواند بدون نگرانی از تحریم‌های غرب از منابع عظیم نفت در راستای ثروت افزایی و اشتغال آفرینی به صورت حداکثری استفاده کند؟ پاسخ مثبت است. در صورتی که ایران به جای تلاش برای صادرات حداکثری نفت خام، به سراغ تبدیل آن به محصولات با ارزش افزوده از طریق توسعه پتروپالایشگاه‌ها برود، این امر محقق خواهد شد. به عبارت دیگر، ایران باید پتروپالایشگاه‌هایی احداث کند که ظرفیت پالایشی آنها، مجموعا ۲ میلیون بشکه نفت خام در روز باشد. قبل از آنکه به این سوال پاسخ دهیم که احداث این پتروپالایشگاه‌ها نیازمند چه میزان سرمایه گذاری است و چگونه می توان این سرمایه را تامین کرد، ضرورت دارد توضیحاتی درباره پتروپالایشگاه ها ارائه کنیم.
یکی از مدل‌های توسعه صنایع میان‌دستی و پایین‌دستی نفت و گاز در جهان، ادغام واحدهای پتروشیمی و پالایشگاهی و یا به اختصار، احداث «پتروپالایشگاه‌ها» است. پتروپالایشگاه در واقع ادغام مجموعه‌های پالایشی و پتروشیمیایی و ارتباطی از جریان مواد و انرژی، بین آنهاست که باعث هم‌افزایی این مجموعه‌ها می‌شود. در پتروپالایشگاه، بخشی از محصولات پالایشگاه به عنوان سوخت و یا سایر کارکردها از فرآیند خارج شده و مابقی تولیدات پالایشگاهی برای ایجاد ارزش افزوده بیشتر، به بخش پتروشیمیایی می‌رود. از طرف دیگر، بعضی محصولات پتروشیمیایی نیز قابل استفاده و فرآوری در بخش پالایشی خواهد بود.
این مدل در بسیاری از کشورهای جهان از جمله مالزی و هند اجرایی شده است و در حال حاضر نیز پروژه‌های مختلفی در جهان در همین راستا در حال اجرا است. به عنوان مثال، اواخر فرودین ماه امسال، شرکت آرامکو عربستان قراردادی ۵ میلیارد دلاری با شرکت توتال فرانسه بمنظور ساخت یک مجموعه پتروپالایشگاهی عظیم در «الجبیل» عربستان منعقد کرده است. البته مجموع سرمایه گذاری مورد نیاز برای احداث این پروژه ۹ میلیارد دلار است و ۴ میلیارد دلار مابقی توسط سرمایه گذاران ثالت تامین خواهد شد. قرار است این پروژه در کنار پالایشگاه «استاروپ» عربستان به بهره برداری برسد. این مجمتع پتروپالایشگاهی ظرفیت تولید سالیانه ۱.۵ میلیون تن اتلین در سال و همچنین تولید سالیانه بیش از ۲.۷ میلیون تن متریک از مواد شیمیایی با ارزش بالا دارد. مطابق با پیش بینی های شرکت آرامکو عربستان، این پروژه ۸ هزار شغل مستقیم و غیر مستقیم محلی ایجاد می کند.
مشتریان فرآورده های نفتی و محصولات پتروشیمی (تولیدات پتروپالایشگاه ها) به مراتب بیشتر و متنوع تر از مشتریان خرید نفت خام هستند و در نتیجه، مشکلات فرآیند صادرات آن برای کشور حتی در شرایط تحریم به مراتب کمتر از مشکلات فرآیند صادرات نفت خام است. این تفاوت مهم در سال های اخیر هم به خوبی مشاهده شده است.
حال باید به این سوال پاسخ دهیم که احداث پتروپالایشگاه های با ظرفیت مجموعا ۲ میلیون بشکه در روز نیازمند چه میزان سرمایه گذاری است و چگونه می توان این سرمایه را تامین کرد؟
اگر فرض کنیم سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای فرآورش هر بشکه نفت خام در این پتروپالایشگاه ها، ۲۰ هزار دلار باشد، برای احداث این پتروپالایشگاه ها با ظرفیت ۲ میلیون بشکه نفت خام در روز، نیازمند سرمایه‌گذاری معادل ۴۰ میلیارد دلار هستیم. در صورتی که مدت اجرای این پروژه را ۸ سال در نظر بگیریم، نیازمند سرمایه گذاری سالانه ۵ میلیارد دلار (معادل ۲۵ هزار میلیارد تومان) هستیم. برخلاف تصور عمومی، نیازی به بودجه دولت و منابع صندوق توسعه ملی برای تامین منابع مالی لازم با هدف احداث این پتروپالایشگاه ها نیست بلکه این منابع می تواند از طریق بازار سرمایه کشورمان و با استفاده از منابع مردمی جذب شود زیرا ابزارهای متفاوتی مانند اوراق استصناع و صندوق پروژه در این بازار وجود دارد که برای این موضوع قابل استفاده است و تجربه موفق آن در سایر پروژه‌ها وجود دارد. به عنوان مثال، در دوم شهریورماه ۹۵ شاهد فروش ثانیه ای۳۰۰ میلیارد تومان اوراق سلف موازی استاندارد پالایشگاه میعانات گازی در حال تکمیل ستاره خلیج فارس در بورس انرژی بودیم.
همچنین ۱۶ مهرماه سال گذشته شاهد بودیم ۱۰۰ میلیارد تومان از منابع مالی پروژه تبدیل نیروگاه گازی پرند به نیروگاه سیکل ترکیبی با فروش ثانیه ای اوراق صندوق پروژه در بورس انرژی صورت گرفت. قرار است ۲۵۰ میلیارد تومان دیگر از منابع این پروژه هم از همین طریق تامین شود.
در پایان لازم است خاطرنشان گردد مکان‌یابی مناسب در موفقیت پروژه احداث پتروپالایشگاه‌ها اهمیت فراوانی دارد. بررسی های صورت گرفته نشان می دهد که حاشیه سواحل جنوبی کشور، بهترین مکان برای احداث این پتروپالایشگاه‌ها است؛ زیرا هم این واحدها نیاز به آب دارند و هم صادرات محصولات آنها از طریق بنادر، صورت می گیرد.
با توجه به آنچه گفته شد، کشورمان می تواند با احداث پتروپالایشگاه ها با استفاده از منابع مردمی به جای صادرات نفت خام، از این منبع عظیم و استراتژیک انرژی در راستای ثروت افزایی و اشتغال آفرینی به صورت حداکثری استفاده کند بدون آنکه نگران تحریم‌های غرب باشد.
