عبور از پارادایم سنتی به نسل سوم گردشگری در جهان

مهندس ولی آذروش – مدیرعامل هلدینگ آتیه صبا

در دنیای امروز صنعت گردشگری به ویژه گردشگری نسل سوم یا گردشگری خلاق به عنوان یکی از زیرساخت‌های اصلی توسعه اقتصادی و توسعه پایدار به عنوان صنعتی در خور توجه در سطح جهانی مطرح شده است. گردشگری نسل سوم یا گردشگری خلاق پس از نسل اول یعنی گردشگری تفریحی و نسل دوم یعنی گردشگری فرهنگی و در مقایسه با نسل‌های گذشته و با ایجاد سرمایه فرهنگی غنی و ایجاد حس تعلق خاطر می‌تواند نقشی بسپار بررنگ و تاثیر‌گذاری در روند توسعه‌ای کشور ایفا کند. در گردشگری خلاق و نسل سومی، گردشگران با تعاریفی متفاوت از تعاریف سنتی از مفهوم گردشگری، به دنبال پیدا کردن درک و نگاه عمیق از جامعه مقصد بوده و تنها مشاهده‌گر نیستند. عدم توزیع فصلی گردشگری، رشد فعالیت‌های اقتصادی، ایجاد اشتغال و سودآوری، تاثیرات مثبت بر اعتماد به نفس ساکنان محلی درگیری فعال گردشگران در فرهنگ محلی و ایجاد تجربه منحصر به فرد برای آنان، تبادل فرهنگی موثرتر و در نتیجه تاثیر مثبت بر زیرساخت‌های فرهنگی از جمله مزایای گردشگری خلاق نسبت به نسل‌های گذشته گردشگری است. به زبان ساده‌تر صنعت گردشگری در عصر کنونی با پارادایم متفاوتی به عرصه معادلات اقتصادی کشورها پا گذاشته است که در این رهگذر ایران برای این تغییر، از پتانسیل‌های بی‌بدیلی برخوردار است. گردشگران نسل جدید با دور شدن از ویژگی مشاهده‌گری صرف، به میزان بیشتری نسبت به قبل به دنبال افزایش آگاهی و سرمایه‌های فرهنگی خود هستند. در گردشگری خلاق، گردشگر با ایفای نقش مشارکتی خود در تعامل و ارتباط تنگاتنگ با محیط قرار گرفته و در این تعامل می‌تواند در جریان تولیدات فرهنگی، هنری، آداب و رسوم و سنن جامعه هدف قرار گرفته و نفش آفرینی کند.

گردشگر نسل سوم با درگیر شدن و یکی شدن در فرهنگ بومی، به عنوان کنش‌گر اجتماعی «با کسب» سرمایه‌های فرهنگی و تقویت آن می‌تواند نقش بسزایی در توسعه اقتصادی جامعه هدف ایفا نماید. از طرفی باید گفت هر کشوری مبتنی بر نظریه این نوع از گردشگری سعی در استفاده از ظرفیت‌های خود در جذب گردشگر دارد. برخی مقاصد، کسب و کارهای گردشگری خلاق خود را مبتنی بر ویژگی‌های برجسته فرهنگی خود توسعه می‌دهند. برای مثال، پاریس کسب و کارهای گردشگری خلاق خود را مبتنی بر صنایع دستی و هنرهای زیبا، هنرهای نمایشی و موسیقی، هنرهای آشپزی، نویسندگی و… طبقه بندی می‌کند که این به شناخت دقیق سیاست گذاران و البته معرفی و بازاریابی مناسب آنها باز‌می‌گردد. سرمایه فرهنگی گردشگران که در نتیجه حس تعلق خاطر و احساس یکی شدن با جامعه و فرهنگ شکل می‌گیرد گردشگران را به سمت گردشگری خرید که یکی از شاخص‌های مهم گردشگری است سوق داده و آنها را بر آن می‌دارد تا تمایل بیشتری برای خرید و استفاده از محصولات فرهنگی، هنری و… داشته باشند و علاوه بر این گردشگر در بسیاری از موارد تنها مصرف کننده و خریدار نبوده و با مشارکت در جریان تولید و افزایش میزان تولیدات محصولات و کالاهای محلی، می‌تواند در توسعه اقتصاد کشورها و جوامع محلی تاثیر بسزایی داشته باشد. از سوی دیگر گردشگرانی که در تعامل عمیق با سبک زندگی جامعه مقصد به تقویت سرمایه فرهنگی خود به ویژه در ارتباط با آن جامعه و فرهنگ پرداخته‌اند، می‌توانند مبلغان بسیار تاثیر گذاری بوده و به عنوان سفیران گردشگری با تبلیغات گسترده خود زمینه حضور گردشگران بسیاری را در کشور مقصد فراهم نمایند. از این طریق نیز گردشگری خلاق با ایجاد سرمایه فرهنگی می‌تواند به عنوان شالوده و تقویت کننده نظام اقتصادی محسوب شود، چرا که حضور گردشگران بیشتر به معنی رشد صنعت پول ساز گردشگری و تقویت و استحکام پایه‌های اقتصادی است در یک جمع بندی کلی می‌توانیم بگوییم که در گردشگری خلاق، «مشارکت در تولید» و مشارکت در فرهنگ زمینه‌ساز تقویت سرمایه فرهنگی در میان گردشگران بوده و بنابر این آنچه حائز اهمیت است استفاده از پتانسیل‌های نسل سوم گردشگری و توجه به اهمیت مقوله سرمایه فرهنگی در این نسل از گردشگری است. کارشناسان معتقد‌ند پس از گرد‌شگری ساحل و گرد‌شگری فرهنگی که نسل‌های اول و د‌وم صنعت توریسم را شکل د‌اد‌ه‌اند‌، گرد‌شگری خلاق نسل سوم توریسم است.

این نوع از توریسم با شعار «موزه‌های کمتر، مید‌ان‌های بیشتر» شکل گرفته است و گرد‌شگر را به انجام فعالیت‌های تجربی و روابط عمیق با زند‌گی واقعی مرد‌م جامعه مقصد د‌عوت می‌کند. در این بین ایران نیز به عنوان یکی از مقاصد مهم گردشگری با دارا بودن تنوع فرهنگی، هنری و قومی خود، از ظرفیت‌های بالایی در گردشگری خلاق برخوردار است که باید با برنامه‌ریزی دقیق از این فرصت جدید بهره‌مند گردد. راه توسعه اقتصادی کشور با استفاده از این صنعت تاثیرگذار زمانی هموار می‌شود که ایران با توجه به اهمیت نسل سوم گردشگری و با سیاست گذاری‌های دقیق و شناخت پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های نوین در راستای ارتقا و تقویت سرمایه فرهنگی، گردشگرانی که ایران را به عنوان مقصد هدف خود انتخاب می‌کنند، بتواند همسو و هم پای گردشگری خلاق حرکت کنند و سرآمد این عرصه نوظهور در گردشگری جهان باشند. همچنین باید در نظر داشت که راهبردها و خط مشی‌های شورای جهانی گردشگری در خصوص گردشگری خلاق و پایدار از جمله برنامه‌ریزی دقیق به حداکثر رساندن منافع اجتماعی و اقتصادی جامعه محلی، ارتقای میراث فرهنگی و کاستن از تاثیرات مخرب زیست محیطی همواره باید به عنوان اصلی‌ترین معیارهای موجود در این راه مدنظر قرار گیرد.