مسئله برابری حقوق زن و مرد در کشور “عربستان” یکی از مسائلی است که در سال های اخیر توجه رسانه های بین المللی را به خود جلب کرده و باعث شده تا گزارش های زیادی از وضعیت زنان این کشور منتشر شود. بویژه با رشد دسترسی به اینترنت، اکنون زنان عربستانی دنیای متفاوت از جامعه بسته و سنتی خود مشاهده می‌کنند. همین مسئله باعث شده تا مسئله “حق رای” و “اعطای حق رانندگی” به یکی از چالش های اساسی مسئله حقوق زنان در عربستان تبدیل شود. در سال جاری “کمیته حذف تبعیض علیه زنان سازمان ملل متحد” گزارشی را منتشر کرد.
در آن گزارش از دولت عربستان خواسته شده تا هرچه سریعتر به مسئله قیمومیت مردان در این کشور خاتمه دهد و در راه برابری حقوق زنان و مردان بکوشد. این در حالی است که عربستان در سال ۲۰۰۰ به معاهده بین المللی حذف تبعیض علیه زنان پیوسته و “سازمان ملل” برای بررسی وضعیت زنان در این کشور هر ساله نمایندگانی به این کشور می‌فرستد.
با این همه به نظر می رسد که زنان عربستانی با مشکلات بسیاری برای رفع تبعیض و حقوق برابر با مردان رو به رو هستند. چرا که جامعه عربستان همچنان یک نظام طایفه ای و متکی به ثروتمندان و سرمایه دارانی از جنس مذکر است. به همین دلیل تفاوت چندانی بین شهرهای “مدینه” و “مکه” با دیگر شهرهای عربستان نظیر “طائف”، “جده”، “ظهران” و “ریاض” مشاهده نمی‌شود و در همه این شهرها وضعیت حقوق زنان و برابری جنسیتی بر طبق گزارش سازمان ملل متحد در سطح نازلی قرار دارد.
:: سیاه، رنگی که زنان عربستانی با آن بزرگ می شوند
زنان یکسره سیاه پوشند، درگرمای هوای عربستان از فرق سر تا انگشتان پا در چادرهایی سیاه رنگ پیچیده شده اند. چادرهای عربی یکسره و آستین دار است. بنابراین هنگامی که زن عرب این چادر را به تن می کند تنها چشمان سرمه کشیده اش از زیر چادر سیاه پیدا می شود. تازه همان یک جفت چشم با سه نوع لایه روبنده پنهان می شود. یک لایه از این روبنده، توری نازکی است. لایه بعدی پارچه نخی نازک است و لایه سوم پارچه ای ضخیم است. هر کدام از این لایه های روبنده در جایی کاربرد دارد.
در فروشگاه ها زنانی را می بینید که روبنده خود را بالا زده اند و مشغول خرید پارچه های زربافت توری هستند. در برخی فروشگاه ها نیز زنان با لایه سوم که ضخیم ترین روبنده است، صورت خود را پنهان کرده اند و مشغول خرید لباس های کوتاه و بدن نما هستند. لباس های نازک و بدن نما، دامن هایی کوتاه و براق که پنداری مورد پسند شوهرانشان است. بهترین تفریح زنان عربستانی پرسه زدن در فروشگاه های لباس و زیورآلات است که اغلب تا ساعت ده شب باز هستند. این فروشگاه ها البته کیفیت های مختلفی از منسوجات را عرض می کنند.
فروشگاه های ارزان قیمت که انواع فراوان پوشاک و وسایل مختلف در آن ها یافت می‌شوند به “مال” مشهور است و بیشتر ایرانیان طالب آن هستند. اما فروشگاه هایی گرانقیمت نیز وجود دارند که بیشتر برندهای مشهور جهانی هستند و آخرین مدل از کیف، کفش، دامن و لباس های مهمانی را عرضه می‌کنند. در بیرون این فروشگاه ها، آخرین مدل از اتومبیل های روز جهان پارک شده و یک مرد درون آن نشسته و منتظر یک زن یا چند زنی است که برای خرید به فروشگاه رفته است. چرا که هیچ زنی اجازه ندارد به تنهایی برای خرید به بیرون منزل برود و حتماً باید یک پسر بالغ همراهشان باشد.
به طور معمول خانواده های متمول عرب برای زنان خود فردی فیلپینی یا پاکستانی را اجاره می کنند که در خدمت خانم یا دختران منزل باشد و با او برای خرید و یا کارهای شخصی بیرون برود. البته مردان عربستانی اغلب علاقه چندانی به خرید همراه همسر یا اعضای مونث خانواده خود ندارد. اگر هم با زنان خود به فروشگاه بیایند، اجازه اظهار نظر به او نمی دهند و با زن در مورد خرید لباس صحبت نمی کنند.
حتی ممکن است پدرخانواده برای دخترش لباسی را در حضور مادر خانواده انتخاب و خریداری کند و در تمام زمان خرید، زن دخالتی در سلیقه همسرش نکند. مردان عربستانی گاهی با تعجب و گاهی با غیظ و اخم به مردان ایرانی در حال خرید نگاه می کنند. آنجا که پیرزن دهاتی ایرانی در حال چانه زدن با فروشنده است و همسر پیر او کنارش ایستاده و به پول های مچاله شده در دستانش نگاه می کند.
در بزرگ ترین فروشگاه های مدینه و مکه که حتی لباس های مارک دار جهانی عرضه می کنند، غیبت یک عنصر لازم برای هر فروشگاهی توی ذوق می زند. آیینه در فروشگاه ها دیده نمی شود. فروشنده پاکستانی استفاده از آیینه را حرام می داند و می گوید که اگر فروشگاهی آیینه نصب کند با مجازات هایی سخت از سوی “وزارت امربه معروف و نهی از منکر” رو به رو خواهد شد. بدین ترتیب هیچ فروشگاهی جایی به نام “اتاق پرو” و یا “تعویض لباس” ندارد.
فرقی ندارد که کسی می خواهد شلوار بخرد یا یک لباس شب، باید لباس را بخرد و آن را در خانه بپوشد و در صورتی که اندازه نبود می تواند آن را پس بیاورد و پول خود را دریافت کند.
:: زنان در عربستان
در عین حال در سال های اخیر فرهنگ خوردن “فست فود” و تفریحات آخر هفته در عربستان رواج پیدا کرده است. مراکز خرید بسیاری ساخته شده اند که در آن ها همراه فروشگاه های مختلف عطرفروشی، زیورآلات و منسوجات، رستوران های “فست فود” نیز وجود دارد و ساندویچ های مختلف را عرضه می کنند. شب های جمعه این مراکز مملو از خانواده های پرجمعیت عرب می‌شود. یک مرد به همراه شش تا هفت کودک خردسال و چند خانم عرب که از پشت روبنده نمی توان به درستی تشخصی داد که این ها زن های او هستند یا دختران او؟
:: صدای خنده زنان نمی آید
زن در جامعه عربستان حضور موثری ندارد. نه صدای حرف زدن زنان به گوش می رسد و نه صدای خنده آنان. در سال های اخیر اجازه استخدام زنان در مراکز مختلف از جمله مشاغل دولتی صادر شده اما هیچ یک از فروشنده های فروشگاه ها زن نیستند و کار کردن زنان در فروشگاه ها که خصوصی محسوب می شوند امری غیر قانونی است. حتی فروشگاه هایی که لباس زیر زنانه می فروشند، نیز دارای فروشندگان مرد هستند. البته فروشندگان زن دوره گرد در اطراف “مسجدالنبی” و “مسجدالحرام” حضور دارند که به طور غیرقانونی به کار مشغولند، اما بیشتر آن ها عرب نیستند و زنان مهاجر آفریقایی هستند.
در عربستان به ندرت می توان دختر و پسر عرب را دید که کنار هم راه می روند و یا به مراکز خرید می‌روند. “مطاوا” یا پلیس مذهبی در همه جا حضور دارند و اگر دختر و پسری که نامحرم محسوب می‌شوند، قصد معاشرت با یکدیگر را داشته باشند به سختی مجازات می شوند. حتی زوج های جوان که مشکل شرعی نیز ندارند، در مکان های عمومی کمتر با یکدیگر حاضر می شوند.
در عربستان خانواده بدون فرزند و چندین زن معنی ندارد و در عرف رایج، خانواده هنگامی شکل می گیرد که از یک اتومبیل شاسی بلند یک مرد با عبای سفید عربی به همراه زنان سیاه پوش و بچه های کوچک خارج شوند. چنین تصویری شمای کلی یک جامعه سنتی عرب است.
:: در حسرت راندن اتومبیل
در عربستان زنان بر اساس فتوای مقامات مذهبی اجازه رانندگی ندارند. شماری از زنان این کشور در سال ۱۹۹۰ با نادیده گرفتن این ممنوعیت اقدام به رانندگی در سطح شهر “ریاض” کردند که بلافاصله توسط پلیس دستگیر شدند.
در سال های اخیر زنان عربستان در نامه‌ای به پادشاه عربستان خواهان لغو این قانون شده‌اند. “وجیهه الهویدار” زن عربی که در شهر “ظهران” در شرق عربستان زندگی می کند، به مناسبت هشت مارس (روز جهانی زن) فیلم ویدیوی از رانندگی خود تهیه و در YouTube گذاشت، اقدام او با واکنش های اعتراض آمیز مقامات مذهبی عربستان رو به رو شد. نمایندگان مجلس عربستان نیز در طرحی خواستار اعطای حق رانندگی به زنان شده اند، که البته جدیدا موافقت دولت عربستان جهت رانندگی زنان کسب شده که شرایط عجیبی جهت اخذ گواهینامه در آن ذکر شده است.
:: شرایط اخذ گواهینامه رانندگی زنان در عربستان
بالاخره و بعد از مدتها بحث و جدل، با رانندگی زنان در عربستان موافقت شد. بدینصورت که مجلس شورای عربستان با رعایت شرایط خاصی به زنان عربستانی این اجازه را داده است که این شرایط عبارتند از:
الف: شرائط عمومی
۱٫ زن راننده حداقل ۳۰ سال سن داشته باشد
۲٫ ولی زن (شوهر یا پدرش) با رانندگی او رسما موافقت کنند
۳٫ گرفتن گواهینامه از مرکز آموزش رانندگی مخصوص زنان
۴٫ لباس زن راننده باید بدون هیچگونه زینت باشد
۵٫ اجازه رانندگی زنان فقط شامل نواحی داخل شهر است و در بیرون شهر و حتی روستاها و حومه شهر اعتبار ندارد مگر اینکه یکی از محارم همراه او باشد
۶٫ زنان تنها از روز شنبه تا چهارشنبه، و از ساعت ۷ صبح تا ۸ شب اجازه رانندگی دارند. روزهای پنج شنبه و جمعه از ساعت ۱۲ ظهر تا ۸ شب
۷٫ زن راننده حتما باید همراه خود تلفن داشته باشد تا در مواقع ضروری استفاده کند
۸٫ تماس با مرکز رانندگی زنان هنگام بروز هرگونه مشکل مزاحمت یا خرابی اتومبیل
۹٫ پرداخت مبلغ مشخصی به مرکز رانندگی زنان جهت هزینه نعمیرات و گواهینامه
ب: دستورالعملهای اجرایی مسئولان
۱٫ ایجاد بخش راهنمایی و رانندگی زنان ویژه رسیدگی به مزاحمتها و تعدی به رانندگان زن و پاسخ به تماسها
۲٫ ایجاد یک خط تلفن رایگان برای تماسهای مربوطه
۳٫ ایجاد مراکزی در داخل هر شهر برای بخش رانندگی زنان و با نظارت مقامات دینی
۴٫ تاسیس شرکتهای متخصص برای خدمات مربوط و فرهنگ سازی برای زنان راننده
۵٫ تمدید سالانه گواهینامه زنان و اخذ مبلغ معین برای هر سال
۶٫ ماموران راهنمایی و رانندگی مطلقا حق صحبت با رانندگان زن را ندارند و در صورت بروز تخلف باید با مرکز رانندگی زنان تماس بگیرند تا آنها با راننده زن صحبت و احیانا برخورد کنند
۷٫ برخورد شدید و تعقیب قانونی کسانی که این قوانین را جدی نگیرند. چرا که تمسخر این قوانین شوخی با امنیت نظام و هتک حرمت نوامیس است
ج:جرائم متخلفان
الف: عمومی :
۱٫ کسانیکه به هر دلیل با راننده زن صحبت کنند به حبس حداقل یک ماه همراه با جریمه مالی محکوم خواهند شد
۲٫ کسانی که سعی در تحریک زنان راننده و اذیت کردن آنها در هنگام رانندگی از قبیل خارج کردن از جاده و … نمایند به حبس حداقل ۱۲ ماه همراه با جریمه مالی محکوم خواهند شد
۳٫ کسی که راه را بر رانندگان زن ببند به حبس به مدت یک روز همراه با جریمه مالی محکوم خواهند شد
ب: جرائم راننده : ( در صورت انجام هرگونه عمل مخالف با آداب و سنن و شرع از سوی رانندگان زن)
۱٫ بار اول گواهینامه به مدت ۶ ماه توقیف می شود و جریمه بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ ریال محکوم می گردد و همچنین تعهدی مبنی بر عدم تکرار تخلف از او اخذ خواهد شد
۲٫ اطلاع رسمی به ولی زن از طریق هیات امر به معروف و نهی از منکر
سال گذشته گزارش کمیته سازمان ملل پیرامون وضعیت زنان سعودی منتشر شد؛ بر همین اساس زنان بشدت از خشونت خانگی، بی سوادی گسترده و امکانات نامناسب بهداشتی در رنجند.
بهترین تفریح زنان عربستانی پرسه زدن در فروشگاه های لباس و زیورآلات است که اغلب تا ساعت ده شب باز هستند.
گفته می شود در این کشور هیچ زنی اجازه ندارد به تنهایی برای خرید به بیرون منزل برود و حتماً باید یک پسر بالغ همراهشان باشد!
به طور معمول خانواده‌های متمول عرب برای زنان خود فردی فیلپینی یا پاکستانی را اجاره می‌کنند که در خدمت خانم یا دختران منزل باشد و با او برای خرید و یا کارهای شخصی بیرون برود.
زن سعودی‌ای که دو قلو به دنیا آورده است.
زن سعودی پشت سر شوهرش در رمی جمرات.
اگرچه در عربستان سعودی، اشتغالِ زنان ممنوع نیست، اما شرایط و محدودیت‌های بسیاری وجود دارد و زنان می بایست ، پیش از شروع به کار، از وزارت شئون اسلامی اجازه بگیرند.
گفته می شود به کار گرفتنِ زنان در بسیاری از سمت‌های اجرایی، وزارتخانه ها، ادارات و دادگستری ممنوع است؛ همچنین انتخابِ زنان به عنوانِ قاضی در عربستانِ سعودی منتفی ست.
زن سعودی با زیور آلات گران قیمت.
زنان سعودی در حال نقاشی روی نیمکت پارک.
زنان سعودی در کنار مردان به زیارت می‌روند.
زن زائر سعودی.
در دیدگاه سنتیِ عربستان سعودی، همواره دختران از آموزش دیدن در مدارس محروم بودند و تنها پسران حقّ شرکت در مدرسه‌ها را داشتند. با تشکیلِ دولت جدید عربستان و تأسیس وزارت آموزش، دختران نیز اجازه یافتند به مدرسه بروند. در سال ۱۹۴۸ ، نخستین دبستان دخترانه در مکّه تاسیس شد؛ از آن سال به بعد، مدارس، آموزشکده‌ها و دانشگاه‌های دخترانه بسیاری در شهرهای مختلف عربستان سعودی بنیاد شد و آموزشِ دختران در سطحِ کلان توسعه یافت- به نحوی که سازمانِ آموزشِ زنان از وزارتِ آموزش و پرورش عربستان جدا شد.
زن سعودی در کتاب فروشی سرگرم انتخاب کتاب.
زن عرب در یک جشن سنتی در ریاض یک شاهین را بر روی دست خود نگه داشته است.
زنان و دختران سعودی در بازار.
بر اساس قانون عربستان، زنان می توانند در مدارس دخترانه، کارگاه‌های خیاطی، بیمارستان های زنان و کارهایی نظیر این به کار بپردازند.
زنان سعودی در گرمای ۴۰ درجه زیر نور خورشید.
