افق آنلاین ، سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه اخیراً به تهران سفر کرده و با سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران درباره تحولات مربوط به توافق هسته‌ای گفتگو کرد. ریابکوف در مصاحبه با «ایران فرانت پیج» (IFP News) در پاسخ به این سؤال که چرا برجام پس از سه یا چهار سال در چنین وضعیت قرار گرفته است، گفت: می‌پرسید چرا برجام پس از حفظ آن در این مدت بسیار کوتاه به نقطۀ مطمئنی نرسیده است، به‌خلاف آنچه از یک دیپلمات انتظار دارید ساده و صریح به شما می‌گویم این به‌دلیل اقدامات یک کشور است، و آن کشور آمریکاست که آگاهانه و عامدانه مرتکب نقض فاحش [برجام] شد؛ یک نقض و عدم پایبندی فاحش به برجام و قطعنامۀ ۲۲۳۱ شورای امنیت و همچنین مادۀ ۲۵ منشور سازمان ملل. تمام اینها شامل رفتار نامعمول و بسیار مخرب و منفی این ابرقدرت است. تنها به همین دلیل است که آنچه پیشِ‌روی ماست تا این حد منفی است. علاوه بر این، من معتقدم شرکای اروپایی ما، آنهایی که همراه با ایران و ما برجام را به‌تصویب رساندند، طی این یک سال پس از کناره‌گیری آمریکا عملکرد ضعیفی داشتند و این مقدمه تصمیم بسیار قابل درک دولت و رهبران ایران برای تعلیق اجرای بخشی از الزامات و تعهدات داوطلبانه و مورد توافق طرف ایرانی شد. ما کاملاً دلایل این اقدام را درک می‌کنیم. ما نیز مانند ایران فکر می‌کنیم در این برهه چالش‌برانگیز، کاری که اروپایی‌ها باید انجام دهند، تلاش متمرکز برای بازگرداندن تعادل به برجام و ارائه مشوق‌های بهتر به ایران برای باقی ماندن در توافق هسته‌ای است، دید ما این است، و من آن را به‌شکلی روشن و همراه جزئیات برای آقای عراقچی و دیگران، از جمله اروپایی‌ها و چینی‌ها و همه آنها، توضیح داده‌ام.
معاون وزیر خارجه روسیه با بیان اینکه روسیه آماده شرکت در نشست اعضای باقیمانده برجام در سطح وزرا در هر زمان و مکانی است، گفت: پیش‌تر اعلام کرده‌ایم که آماده‌ایم در این سطح در تهران حضور یابیم. در مورد محل و زمان نشست انعطاف‌پذیر هستیم. در هر محلی که برای دیگران مناسب باشد حاضر خواهیم شد. اما زمان مناسبی است که یک نشست مسئولانه در سطح رهبران سیاسی برگزار شود، تا در آن [سران سیاسی] یکدیگر را ملاقات کنند و به بحث و تصمیم‌گیری بپردازند.
برجام تحت مراقب‌های ویژه است
ریابکوف در خصوص اینکه آیا برجام در مسیر مرگ و فروپاشی تدریجی هست یا نه، گفت:در حال حاضر برجام تحت مراقبت ویژه است. این توافق زنده است، با این حال مسئله و پرسش بزرگی است که؛ آیا همۀ ما ــ ایران، روسیه، اروپایی‌ها و چین ــ قادر به حفظ برجام هستیم یا نه؟ من خطری فوری برای فروپاشی برجام نمی‌بینم، با وجود این، معتقدم که ریسک این واقعۀ مخرب و تأسف‌بار در حال حاضر حتی از دو یا سه ماه پیش بیشتر است. ما باید این روند را متوقف (و معکوس) کنیم و مسئولیت آن به‌عهدۀ همۀ ماست. هیچ عضو باقی‌‌مانده‌ای در برجام نیست که فقط او به‌خاطر اینکه چنین اتفاقی نیفتد، سرزنش شود. به‌عوض، افراد باید در وهله اول و پیش از هر چیز، اراده سیاسی خود را به‌اندازه‌ای متمرکز کنند که بتواند برای قرار گرفتن در مسیر صحیح کافی باشد، و اگر چنین اراده سیاسی وجود داشته باشد، تمام راه‌حل‌ها پیدا خواهند شد.
معاون وزیر خارجه روسیه در پاسخ به سؤالی در خصوص تحرک برخی عوامل در منطقه و کاخ سفید برای شعله‌ور کردن آتش جنگ میان ایران و آمریکا و واکنش احتمالی روسیه به این موضوع گفت: فکر نمی‌کنم گمانه‌زنی در خصوص واکنش کشورها به چنین جنگی کار درستی باشد. جنگ احتمالی میان ایران و آمریکا صرفاً بدترین سناریوی موجود نیست، بلکه سناریویی فاجعه‌بار است، چرا که عواقب و ابعاد چنین اتفاقی قابل محاسبه نیست. من هم عقیده دارم عناصری «بسیار بی‌مسئولیت» در مناصب پرمسئولیت به هر دلیلی تصور می‌کنند که الآن باید به ایران زور گفت حتی اگر نیاز به قدرت نظامی باشد. اما به‌اعتقاد من، این دیدگاه بسیار بسیار غلطی درباره شرایط فعلی و قاطعیت ایرانیان در دفاع از سرزمین خود و دفع متجاوزان بالقوه با ابزارهایی که در اختیار دارند، است.
روسیه درباره تحریم‌ها با آمریکا مذاکره نمی‌کند
ریابکوف در خصوص استفاده آمریکا از تحریم‌ها در قبال کشورهای دیگر گفت: ما در روسیه این تصمیم را گرفته‌ایم که هرگز با آمریکا در مورد هیچ یک از تحریم‌هایی که علیه روسیه وضع کرده است مذاکره نکنیم. ما صرف‌نظر از هر چیزی، محکم روی موضع خود ایستاده‌ایم زیرا هر نشانه‌ای از ضعف فقط به آنها نشان خواهد داد که آنها باید فشار بیشتری وارد کنند. این استدلال پوسیده در همه جا پیچیده است، حتی پایتخت‌هایی که ادعا می‌کنند که با ما و شما دوستان خوبی هستند، می‌گویند که “ببینید فشار در نهایت نتیجه می‌دهد”. ما باید به آنها ثابت کنیم که این گونه نیست.
مشروح بخش مربوط به ایران مصاحبه ریابکوف با «ایران فرانت پیج» (IFP News) را در ادامه بخوانید:
اخیراً در تهران با آقای عراقچی دیدار داشتید، جلسه چطور بود؟ مطمئناً یکی از موضوعات این جلسه، برجام و توافق هسته‌ای بوده است. دربارۀ چه بحث کردید و چرا فکر می‌کنید برجام، بعد از سه یا چهار سال الآن در چنین شرایطی قرار گرفته است، در حالی که قرار بود سال‌های طولانی‌تری، در وضعیتی بهتری، باشد؟
خب، در وهلۀ اول به‌دلیل آن همفکری‌ای که به‌نظر می‌رسد میان من و آقای عراقچی وجود دارد، ما بسیار خوب یکدیگر را درک می‌کنیم، حتی به‌جرئت می‌توان گفت دوست هستیم. ارتباط نزدیک ما از آغاز مشارکت من در مذاکراتی که به تصویب برجام انجامید تا کنون ادامه داشته است. در حال حاضر که همه چیز تا این حد نامطمئن است، در این برهه که به‌دلیل سیاست‌های برخی کشورها که قصد دارند ایران را از نظر سیاسی و اقتصادی مورد حمله قرار دهند و حتی به‌نظر می‌رسد معتقدند فشار نظامی نتیجه‌بخش خواهد بود، پرخطر است؛ در این زمان خاص، ارتباط ما حداقل برای طرف روس از اهمیت بیشتری نیز برخوردار است. ما بحث‌های بسیار فشرده و متمرکزی داشته‌ایم که طی آنها نه‌تنها یادداشت‌های‌مان را مورد مقایسه قرار دادیم، بلکه کوشیدیم رویکردها و ایده‌هایمان را مشخص کنیم، وضعیت را تحلیل کنیم و مسیرهای گوناگون پیشِ‌روی‌مان را تحلیل کنیم و ریسکهای مربوط به آن را بسنجیم. این تبادل نظر برای من بسیار سودمند بود. امیدوارم آقای عراقچی بتواند هرچه زودتر به مسکو بیاید، چرا که به‌باور ما این دیدارها یکی از عناصر اصلی تلاش‌های مشترک برای حفظ برجام است. حال زمانی که می‌پرسید چرا برجام پس از حفظ آن در این مدت بسیار کوتاه به نقطۀ مطمئنی نرسیده است، به‌خلاف آنچه از یک دیپلمات انتظار دارید ساده و صریح به شما می‌گویم این به‌دلیل اقدامات یک کشور است، و آن کشور آمریکاست که آگاهانه و عامدانه مرتکب نقض فاحش [برجام] شد؛ یک نقض و عدم پایبندی فاحش به برجام و قطعنامۀ ۲۲۳۱ شورای امنیت و همچنین مادۀ ۲۵ منشور سازمان ملل. تمام اینها شامل رفتار نامعمول و بسیار مخرب و منفی این ابرقدرت است. تنها به همین دلیل است که آنچه پیشِ‌روی ماست تا این حد منفی است، علاوه بر این، من معتقدم شرکای اروپایی ما، آنهایی که همراه با ایران و ما برجام را به‌تصویب رساندند، طی این یک سال پس از کناره‌گیری آمریکا عملکرد ضعیفی داشتند و این مقدمه تصمیم بسیار قابل درک دولت و رهبران ایران برای تعلیق اجرای بخشی از الزامات و تعهدات داوطلبانه و مورد توافق طرف ایرانی شد. ما کاملاً دلایل این اقدام را درک می‌کنیم. ما نیز مانند ایران فکر می‌کنیم در این برهه چالش‌برانگیز، کاری که اروپایی‌ها باید انجام دهند، تلاش متمرکز برای بازگرداندن تعادل به برجام و ارائه مشوق‌های بهتر به ایران برای باقی ماندن در توافق هسته‌ای است، دید ما این است، و من آن را به‌شکلی روشن و همراه جزئیات برای آقای عراقچی و دیگران، از جمله اروپایی‌ها و چینی‌ها و همه آنها، توضیح داده‌ام.
به‌نظر می‌رسد روسیه تنها کشور خواستار برگزاری نشست کمیسیون مشترک است، آیا در شرایط فعلی کمیسیون مشترک برجام تشکیل خواهد شد؟ آیا کمیسیون در سطح وزیران تشکیل جلسه می‌دهد؟ آیا در مهلت دوماهه‌ای که ایران تعیین کرده است، ممکن است راه‌حلی پیدا شود؟
خب، ابتدا می‌خواهم کلمۀ «خواستار» را که به‌کار بردید اصلاح کنم؛ ما خواستار نشست نیستیم، این تنها یک پیشنهاد، دعوت و ایده است که می‌توان در نظر گرفت. ما واقعاً باور داریم تشکیل کمیسیون مشترک گامی صحیح خواهد بود، چرا که ما باید تمام جنبه‌های وضعیت بحرانی کنونی را که حول موضوع برجام ایجاد شده است، بررسی کنیم و بکوشیم تا حداقل ابتدا به ساکن معیارها و عناصر نقشۀ راه پایانی پیشِ‌روی ما ارائه شود؛ این که چگونه باید از این بحران عبور کرد تا برجام حفظ شود. فکر می‌کنم دیگران تمایلی [به تشکیل کمیسیون] ندارند یا مردد هستند. پیش از ملاقات اخیرم با آقای عراقچی توانستم با دیگران گفتگوهایی داشته باشم. آنها علاقۀ خاصی [به تشکیل کمیسیون] ندارند. ما هنوز معتقدیم این راه درست است. همچنین به‌نظر من، سطح سیاسی تعاملات در سطح وزیران نهایتاً بسیار مناسب تشکیل یک کمیسیون مشترک است که در آن گرد هم آییم، تا اینکه نه‌تنها یک پیام سیاسی قدرتمند بفرستیم، بلکه به ترتیبات ویژه‌ای در مورد اینکه در شرایط فعلی چه کنیم، برسیم. روسیه آمادۀ شرکت در این نشست وزیران است. پیش‌تر اعلام کرده‌ایم که آماده‌ایم در این سطح در تهران حضور یابیم. در مورد محل و زمان نشست انعطاف‌پذیر هستیم، در هر محلی که برای دیگران مناسب باشد حاضر خواهیم شد. اما زمان مناسبی است که یک نشست مسئولانه در سطح رهبران سیاسی برگزار شود، تا در آن [سران سیاسی] یکدیگر را ملاقات کنند و به بحث و تصمیم‌گیری بپردازند.
با توجه به عدم‌پایبندی ایالات متحده و عملکرد ضعیف شرکای اروپایی در زمینه توافق هسته‌ای، برخی افراد مرگ یا فروپاشی تدریجی برجام را پیش‌بینی می‌کنند، آیا شما نیز چنین دیدگاهی دارید؟
در حال حاضر برجام تحت مراقبت ویژه است. این توافق زنده است، با این حال مسئله و پرسش بزرگی است که؛ آیا همۀ ما ــ ایران، روسیه، اروپایی‌ها و چین ــ قادر به حفظ برجام هستیم یا نه؟ من خطری فوری برای فروپاشی برجام نمی‌بینم، با وجود این، معتقدم که ریسک این واقعۀ مخرب و تأسف‌بار در حال حاضر حتی از دو یا سه ماه پیش بیشتر است. ما باید این روند را متوقف (و معکوس) کنیم و مسئولیت آن به‌عهدۀ همۀ ماست. هیچ عضو باقی‌‌مانده‌ای در برجام نیست که فقط او به‌خاطر اینکه چنین اتفاقی نیفتد، سرزنش شود، به‌عوض، افراد باید در وهله اول و پیش از هر چیز، اراده سیاسی خود را به‌اندازه‌ای متمرکز کنند که بتواند برای قرار گرفتن در مسیر صحیح کافی باشد. و اگر چنین اراده سیاسی وجود داشته باشد، تمام راه‌حل‌ها پیدا خواهند شد. اگر اراده داشته باشید، راهی پیدا خواهید کرد. این یک نقل قول مشهور از پیشینیان ماست. به‌نظرم اکنون زمان آن است که این منطق ساده را به یکدیگر و به همگان یادآوری کنیم. روسیه بسیار مصمم به انجام وظیفه و ایفای نقش خود است، هم از نظر عملی در زمینۀ اجرای آن چه بنابر توافق هسته‌ای به‌عهدۀ روسیه است، هم از نظر سیاسی، با تلاش برای برگزاری نشست کمیسیون مشترک و تلاش برای ملاقات اعضای برجام در سطح وزرا، به‌منظور تصمیم‌گیری دربارۀ آن چه باید انجام گردد.
ما شاهد فراز و فرودهایی در تحولات منطقه و همچنین تنش‌هایی در آن بودیم و دیدیم که عناصری در آمریکا تلاش می‌کنند تا در آتش یک درگیری نظامی بین ایران و آمریکا بدمند، به‌نظر شما جنگ به‌نفع کیست و چه‌کسی از وقوع آن در منطقه نفع می‌برد؟ تبعات چنین جنگی چیست؟ موضع روسیه در قبال آن چه خواهد بود و آیا شما پیشنهادی برای میانجیگری ارائه کرده‌اید؟
فکر نمی‌کنم گمانه‌زنی در خصوص واکنش کشورها به چنین جنگی کار درستی باشد. جنگ احتمالی میان ایران و آمریکا صرفاً بدترین سناریوی موجود نیست، بلکه سناریویی فاجعه‌بار است، چرا که عواقب و ابعاد چنین اتفاقی قابل محاسبه نیست. من هم عقیده دارم عناصری «بسیار بی‌مسئولیت» در مناصب پرمسئولیت حضور دارند که به هر دلیلی تصور می‌کنند اکنون زمانی است که باید به ایران بیش از گذشته زور گفت، حتی اگر به قدرت نظامی نیاز باشد. اما به‌اعتقاد من، این برداشت از شرایط کنونی و از عزم ایرانیان برای دفاع از سرزمینشان و دفع متجاوزان بالقوه با ابزارهایی که در اختیار دارند، بسیار بسیار غلط است. آنها توانمندی‌های نظامی ایران را نیز دست‌کم می‌گیرند. آنها به همان اندازه، تبعاتی را نیز که این [جنگ] می‌تواند برای مقیاسی وسیع‌تر در منطقه و نقاط دیگر به‌همراه داشته باشد، دست‌کم می‌گیرند. امیدوارم که آنها این ملاحظات را در واشنگتن و در جاهای دیگر از جمله در نشست آتی سران اتحادیه عرب مد نظر قرار دهند، به‌خصوص که نشست‌های سران عرب حاوی پیامی‌هایی درباره شرایط حاضر خواهد بود. روسیه رویکرد بازی را [در قبال این مسئله] دارد. ما مدل‌ها و طرح‌های مختلفی را برای حل این شرایط ارائه کرده‌ایم که همه آنها را می‌توان در این پیشنهاد خلاصه کرد که یک سیستم امنیت جمعی در منطقه ایجاد کنیم که به‌معنای یک سری اقدامات اعتمادساز، تبادل اطلاعات و ایجاد کانال‌های ارتباطی بین پایتخت‌ها و عادی‌سازی دیپلماسی و تعامل سیاسی بین آنهاست. همه درها بسته نشود و همه پیشنهادات رد نشوند، بلکه وارد تعامل شد و همفکری با هم را در مسیر وضعیت بهتر همه طرفها شروع کرد. این هرگز به این معنا نیست که همه اختلافات یکباره حل خواهند شد و همه مشکلات نیز رفع خواهند شد. بسیار اشتباه است که فکر کنیم که همه چیز در جهان و به‌خصوص در این نقطه خاص از جهان را می‌توان با ابزارهای نظامی خشن یا استفاده از قدرت نظامی یا تهدید حل‌وفصل کرد. هر دو این موارد به یک اندازه در تضاد با قوانین بین‌المللی قرار دارند. هیچ‌کدام از اینها بر اساس منشور سازمان ملل مجاز نیست. باید الآن و مجدد به همه کسانی که با این ایده‌ها بازی می‌کنند ــ درست مثل افرادی که بازی رایانه‌ای می‌کنند ــ این موضوع را یادآوری کرد.
ایران پیشنهاد امضای پیمان عدم‌تعرض را بین کشورهای خلیج فارس مطرح کرده است، آیا این پیشنهاد را مفید و سازنده می‌دانید؟
ایده (امضای پیمان عدم‌تعرض بین کشورهای خلیج فارس) ایده بسیار خوبی است. این ایده در راستای همان اصولی است که من سعی کردم توضیح بدهم. این چارچوب و مفهومی است که حداقل مانع از استفاده خودسرانه از قابلیت‌ها می‌شود، بدون اینکه به خود شما یادآوری کند که یک چیزی بر اساس این پیمان، بسیار اشتباه است. البته هر پیمانی ممکن است به هم بخورد، کما اینکه در موارد اخیر شاهد این موضوع بودیم. اما بهتر است چنین پیمانی را داشته باشیم تا اینکه دچار هرج‌ومرج شویم. بنابراین هرچقدر همکاران ایرانی ما بتوانند این پیشنهاد را بیشتر مطرح کنند بهتر است؛ هرچقدر این پیشنهاد بیشتر میان کشورهای خلیج فارس و فراتر از آن مطرح شود و از کشورها دعوت شود آن را مورد بررسی قرار دهند، به‌نظر من بهتر است، بنابراین شما نشان می‌دهید که برای وضعیت ویرانگری که متأسفانه در برخی مناطق حاکم است، یک آلترناتیو سیاسی مثبت دارید.
آمریکا از سلاح تحریم اقتصادی استفاده یا سوءاستفاده می‌کند تا تغییری را در رفتار، نظام یا محاسبات سیستم در کشورهای مختلف ایجاد کند. ایران این تحریم را تروریسم اقتصادی نامیده است، آیا فکر می‌کنید آمریکا با اعمال فشار حداکثری از جمله تلاش برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران بتواند به نتایج مورد نظر خود برسد و تبعات این رویکرد برای منطقه و نظم جهانی چه خواهد بود؟
اینکه آنها در این سیاست خود موفق خواهند شد یا خیر فقط در دست آنها نیست بلکه در دست همه ماست. در این برهه زمانی به‌خصوص، بسیار مهم است که بدانیم «کنش جمعی» تنها راه برای کاهش آثار منفی و مقابله با این نوع رویکرد و سیاست امپریالیستی است که عقاید خود را بر دیگران تحمیل می‌کند. این لحظه اکنون فرا رسیده است. و ما باید با همه همکاری کنیم. باید به همه نشان بدهیم که اگر در این لحظه خاص، نتوانیم کاری برای مقابله با این سیاست‌ها صورت دهیم، این رویکرد و سیاست نه‌تنها متوقف نمی‌شود، بلکه گسترش پیدا می‌کند و به مجموعه‌ای از تلاش‌های بی‌پایان و جدی یک کشور خاص و همفکرانش برای تحمیل نظرات خود بر دیگران تبدیل خواهد شد، در صورتی که الزاماً نظرات سایر کشورها موافق آنها نیست.
عجیب است که آمریکا از اساس مخالف برابری کشورها در بحث حق حاکمیت است. [آمریکا] کشوری است که رونق و موفقیت خود را مدیون اصل آزادی فردی و تثبیت حقوق افراد می‌داند. این کشور برابری کشورها را در عرصه بین‌الملل محکوم می‌کند، گویی که همه باید دنبال آمریکا راه بیفتند، چون آمریکا معتقد است که آن چیز درست است. می‌دانم که این موضوع اصولی برای بسیاری [از کشورها] است که آلترناتیوهایی را برای چنین رفتاری نشان دهند. می‌دانم که شرایط برای ایستادگی ایران بسیار سخت است. همچنین می‌دانم وسوسه‌ای نیز وجود دارد که می‌گوید، “خب، بیایید مسیر دیگری برویم تا ببینیم چه می‌شود.”، اما این بدان معنی است که شما بازیچه دستان ویرانگرترین نیروها خواهید شد که الآن در عرصه بین‌الملل موجود هستند. ما در روسیه این تصمیم را گرفته‌ایم که هرگز با آمریکا در مورد هیچ‌یک از تحریم‌هایی که علیه روسیه وضع کرده است مذاکره نکنیم. ما صرف نظر از هر چیزی، محکم روی موضع خود ایستاده‌ایم زیرا هر نشانه‌ای از ضعف فقط به آنها نشان خواهد داد که آنها باید فشار بیشتری وارد کنند. این استدلال پوسیده در همه جا پیچیده است. حتی پایتخت‌هایی که ادعا می‌کنند که با ما و شما دوستان خوبی هستند، می‌گویند که “ببینید فشار در نهایت نتیجه می‌دهد”. ما باید به آنها ثابت کنیم که این گونه نیست.
در مورد روابط دوجانبه بین ایران و روسیه، من انتقاداتی را در ایران می‌شنوم مبنی بر اینکه چرا باید روابط دو کشور عمدتاً متمرکز بر حوزه‌های سیاسی یا امنیتی است و چندبعدی نیست؛ طوری که آنها از مزایای همکاری اقتصادی بیشتر بهره نمی‌برند، آیا به‌نظر شما ایران و روسیه از نهایت ظرفیت‌های متقابل خود استفاده می‌برند؟
ما در این حوزه کند پیش می‌رویم. ما برای بهبود و تقویت روابط خود و چندبعدی کردن آن در حوزه‌های مختلف بسیار کند هستیم اما ما در روسیه خود را کاملاً متعهد به این مسئله می‌دانیم. ابزارها و مکانیسم‌هایی وجود دارند مثل کمیسیون‌های بین‌دولتی، گروههای کاری و گسترش روابط اقتصادی بین دو کشور و همین‌طور مکانیسمی برای دور زدن سوء استفاده از دلار توسط آمریکا و غیره وجود دارد. ما در سال‌های اخیر در زمینه حجم تجارت و شمار پروژه‌ها خیلی خوب رشد داشتیم و این غیرقابل انکار است. ما می‌توانیم کارهای بسیار بیشتری انجام دهیم. این یکی از حوزه هایی است که ما در آن کم کار کرده‌ایم. ما مصمم هستیم که این امر را بهبود بخشیم. من انتقادات را می‌پذیرم که در این حوزه کند هستیم اما هرگز این انتقاد را نمی‌پذیرم که اوضاع این‌گونه باقی خواهد ماند. این‌طور نیست.
تسنیم
