محدودیت های غذایی با توجه به سطح آسیب دیدگی کلیه متغیر هستند. به عنوان مثال، افرادی که در مراحل اولیه بیماری کلیوی قرار دارند دارای محدودیت های غذایی متفاوتی نسبت به افراد مبتلا به نارسایی کلیه هستند.
کلیه ها مسئول تصفیه محصولات زائد، ترشح هورمون های تنظیم کننده فشار خون، حفظ تعادل مایعات در بدن، تولید ادرار، و بسیاری وظایف مهم دیگر هستند.
این اندام های کلیدی به روش های مختلفی می توانند دچار آسیب دیدگی شوند. دیابت و فشار خون بالا از شایع‌ترین عوامل خطرآفرین برای بیماری کلیوی هستند. از موارد دیگر که می توانند سلامت کلیه ها را در معرض خطر دهند می توان به چاقی، سیگار کشیدن، ژنتیک، جنسیت و سن اشاره کرد.
قند خون کنترل نشده و فشار خون بالا می توانند به رگ های خونی در کلیه ها آسیب برسانند که توانایی این اندام برای ارائه عملکرد درست را کاهش می دهد. زمانی که این اتفاق رخ می دهد، مواد زائد، از جمله محصولات زائد که از غذا سرچشمه می گیرند، در خون انباشته می شوند.
از این رو، دنبال کردن یک رژیم غذایی خاص برای افراد مبتلا به بیماری کلیوی ضروری است.
رژیم غذایی و بیماری کلیوی
محدودیت های غذایی با توجه به سطح آسیب دیدگی کلیه متغیر هستند. به عنوان مثال، افرادی که در مراحل اولیه بیماری کلیوی قرار دارند دارای محدودیت های غذایی متفاوتی نسبت به افراد مبتلا به نارسایی کلیه هستند که به نام بیماری کلیوی مرحله نهایی (ESRD) نیز شناخته می شود.
اگر به بیماری کلیوی مبتلا هستید، پزشک بهترین رژیم غذایی را بر اساس نیازهای شما مشخص خواهد کرد.
برای بیشتر افراد مبتلا به بیماری کلیوی پیشرفته، دنبال کردن یک رژیم غذایی دوستدار کلیه که به کاهش مقدار مواد زائد در خون کمک می کند، اهمیت دارد.
این رژیم غذایی اغلب به عنوان رژیم غذایی کلیوی شناخته می شود که به بهبود علمکرد کلیه ها کمک می کند، در شرایطی که از آسیب بیشتر نیز پیشگیری می کند.
اگرچه محدودیت های غذایی متفاوت هستند، به طور معمول توصیه می شود که تمام افراد مبتلا به بیماری کلیوی مصرف مواد زیر را محدود کنند:
سدیم. سدیم در بسیاری از غذاها وجود دارد و یکی از اجزا اصلی نمک آشپزخانه است. کلیه های آسیب دیده نمی توانند مقادیر بیش از حد سدیم را تصفیه کنند که به افزایش سطوح آن در خون منجر می شود. اغلب توصیه شده است که مصرف سدیم به کمتر از ۲,۰۰۰ میلی گرم در روز محدود شود.
پتاسیم. پتاسیم وظایف مهمی در بدن بر عهده دارد، اما افراد مبتلا به بیماری کلیوی نیازمند محدود کردن مصرف این ماده مغذی برای پرهیز از سطوح بالا و خطرناک آن در خون هستند. به طور معمول، محدود کردن مصرف پتاسیم به کمتر از ۲,۰۰۰ میلی گرم در روز توصیه شده است.
فسفر. کلیه های آسیب دیده نمی توانند فسفر اضافه را تصفیه کنند که یک ماده معدنی موجود در بسیاری از غذاها است. سطوح بالای فسفر می تواند به بدن آسیب برساند، از این رو، محدود کردن مصرف آن به کمتر از ۸۰۰ تا ۱,۰۰۰ میلی گرم در روز برای بیشتر افراد مبتلا به بیماری کلیوی توصیه شده است.
پروتئین ماده مغذی دیگری است که افراد مبتلا به بیماری کلیوی ممکن است به محدود کردن مصرف آن نیاز داشته باشند زیرا کلیه های آسیب دیده نمی توانند مواد زائد ناشی از متابولیسم پروتئین را تصفیه کنند.
با این وجود، افراد مبتلا به بیماری کلیوی مرحله نهایی که دیالیز انجام می دهند به دریافت پروتئین بیشتر نیاز دارند.
هر فرد مبتلا به بیماری کلیوی شرایطی متفاوت نسبت به دیگری دارد، از این رو، مراجعه به پزشک برای مشخص کردن نیازهای غذایی مختص به وی اهمیت دارد.
خوشبختانه، گزینه های غذایی سالم و خوشمزه بسیاری وجود دارند که از محتوای فسفر، پتاسیم و سدیم کم برخوردار هستند.
در ادامه با برخی از بهترین مواد غذایی برای افراد مبتلا به بیماری کلیوی بیشتر آشنا می شویم.
گل کلم
گل کلم یک سبزی مغذی و منبع خوبی برای بسیاری از مواد مغذی، از جمله ویتامین های C، K، و فولات محسوب می شود.
همچنین، گل کلم سرشار از ترکیبات ضد التهاب، مانند ایندول ها است و یک منبع عالی برای فیبر محسوب می شود.
افزون بر این، پوره گل کلم را می توان به جای پوره سیب زمینی برای یک دورچین کم پتاسیم استفاده کرد.
یک پیمانه (۱۲۴ گرم) گل کلم پخته حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۱۹ میلی گرم
– پتاسیم: ۱۷۶ میلی گرم
– فسفر: ۴۰ میلی گرم
بلوبری
بلوبری سرشار از مواد مغذی و یکی از بهترین منابع برای دریافت آنتی اکسیدان ها است. به طور خاص، بلوبری حاوی آنتوسیانین ها، نوعی آنتی اکسیدان، است که ممکن است در برابر بیماری قلبی، برخی انواع سرطان، زوال شناختی و دیابت از انسان محافظت کند.
بلوبری یک افزودنی عالی به یک رژیم غذایی دوستدار کلیه است زیرا سدیم، پتاسیم و فسفر کمی دارد.
یک پیمانه (۱۴۸ گرم) بلوبری تازه حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۱٫۵ میلی گرم
– پتاسیم: ۱۱۴ میلی گرم
– فسفر: ۱۸ میلی گرم
ماهی سی بس
ماهی سی بس یک منبع پروتئین با کیفیت و حاوی اسیدهای چربی سالم امگا-۳ است. این اسیدهای چرب به کاهش التهاب کمک می کنند و ممکن است خطر زوال شناختی، افسردگی و اضطراب را کاهش دهند.
در شرایطی که تمام ماهی ها حاوی فسفر زیاد هستند، سی بس حاوی مقادیر کمتری از این ماده نسبت به دیگر غذاهای دریایی است.
با این وجود، مصرف این ماده غذایی در پرس های کوچک به منظور زیر کنترل داشتن سطوح فسفر مصرفی اهمیت دارد.
سه اونس (۸۵ گرم) ماهی سی بس پخته حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۷۴ میلی گرم
– پتاسیم: ۲۷۹ میلی گرم
– فسفر: ۲۱۱ میلی گرم
انگور قرمز
انگور قرمز نه تنها یک خوراکی خوشمزه است، بلکه مواد مغذی مختلفی را نیز در اختیار بدن انسان قرار می دهد. این میوه سرشار از ویتامین C و آنتی اکسیدان هایی به نام فلاونوئیدها است که توانایی خود در کاهش التهاب را نشان داده اند.
افزون بر این، انگور قرمز سرشار از رزوراترول، نوعی فلاونوئید است و فوایدی برای سلامت قلب و محافظت در برابر دیابت و زوال شناختی را نشان داده است.
یک پیمانه (۷۵ گرم) انگور قرمز حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۱٫۵ میلی گرم
– پتاسیم: ۱۴۴ میلی گرم
– فسفر: ۱۵ میلی گرم
سفیده تخم مرغ
زرده تخم مرغ یک خوراکی بسیار مغذی اما حاوی مقادیر زیاد فسفر است، در شرایطی که سفیده تخم مرغ این گونه نیست و گزینه بهتری برای افرادی است که یک رژیم غذایی دوستدار کلیه را دنبال می کنند.
سفیده تخم مرغ منبع خوبی برای پروتئین با کیفیت بالا و دوستدار کلیه است.
افزون بر این، سفیده تخم مرغ انتخابی عالی برای افرادی است که دیالیز انجام می دهند و به مصرف پروتئین بیشتر اما فسفر محدود نیاز دارند.
دو سفیده تخم مرغ بزرگ (۶۶ گرم) حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۱۱۰ میلی گرم
– پتاسیم: ۱۰۸ میلی گرم
– فسفر: ۱۰ میلی گرم
سیر
به افراد مبتلا به مشکلات کلیوی توصیه می شود تا مقدار سدیم دریافتی خود از رژیم غذایی را محدود کنند.
سیر می تواند جایگزینی خوب برای نمک باشد زیرا هم به بهبود عطر و طعم غذا کمک می کند و هم محتوای مواد مغذی آن را افزایش دهد.
سیر منبع خوبی برای منگنز، ویتامین های C و B6 است و حاوی ترکیبات گوگردی است که از خواص ضد التهاب سود می برند.
سه حبه سیر (۹ گرم) حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۱٫۵ میلی گرم
– پتاسیم: ۳۶ میلی گرم
– فسفر: ۱۴ میلی گرم
گندم سیاه
بسیاری از غلات کامل حاوی مقادیر زیاد فسفر هستند، اما گندم سیاه یک استثنا محسوب می شود.
گندم سیاه یک ماده غذایی بسیار مغذی است که منبع خوبی برای ویتامین های B، منیزیم، آهن و فیبر محسوب می شود.
همچنین، گندم سیاه فاقد گلوتن است، از این رو، انتخاب خوبی برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک یا عدم تحمل گلوتن است.
نصف پیمانه (۸۴ گرم) گندم سیاه پخته حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۳٫۵ میلی گرم
– پتاسیم: ۷۴ میلی گرم
– فسفر: ۵۹ میلی گرم
روغن زیتون
روغن زیتون منبعی خوبی برای چربی های سالم و بدون فسفر است که آن را به گزینه ای خوب برای افراد مبتلا به بیماری کلیوی تبدیل می کند.
افراد مبتلا به بیماری کلیوی پیشرفته معمولا در حفظ وزن با دشواری مواجه هستند، از این رو، انتخاب مواد غذایی سالم و پر کالری، مانند روغن زیتون، برای این افراد اهمیت دارد.
بیشتر محتوای چربی موجود در روغن زیتون یک چربی تک‌غیراشباع به نام اسید اولئیک است که از خواص ضد التهاب سود می برد.
افزون بر این، چربی های تک‌غیراشباع در دماهای بالا پایدار هستند، از این رو، روغن زیتون می تواند انتخابی سالم برای پخت و پز باشد.
یک قاشق غذاخوری (۱۳٫۵ گرم) روغن زیتون حاوی مواد زیر است:
سدیم: ۰٫۳ میلی گرم
پتاسیم: ۰٫۱ میلی گرم
فسفر: ۰ میلی گرم
بلغور
بلغور یک محصول گندم کامل است که جایگزینی دوستدار کلیه برای دیگر غلات کامل که محتوای فسفر و پتاسیم زیاد دارند، محسوب می شود.
این ماده غذایی مغذی منبع خوبی برای ویتامین های B، منگنز، آهن و منیزیم است. همچنین، بلغور منبعی عالی برای پروتئین گیاهی و سرشار از فیبر غذایی است که برای گوارش سالم اهمیت دارد.
نصف فنجان (۹۱ گرم) بلغور حاوی مواد زیر است.
– سدیم: ۴٫۵ میلی گرم
– پتاسیم: ۶۲ میلی گرم
– فسفر: ۳۶ میلی گرم
کلم
کلم یکی از اعضای خانواده سبزیجات چلیپایی و سرشار از ویتامین ها، مواد معدنی و ترکیبات گیاهی قدرتمند است.
کلم منبع خوبی برای ویتامین های K، C و بسیاری از ویتامین های B است.
افزون بر این، کلم حاوی فیبر نامحلول است که این نوع فیبر به حفظ سلامت دستگاه گوارش از طریق بهبود شرایط حرکات روده و حجیم‌تر شدن مدفوع کمک می کند.
کلم از محتوای سدیم، پتاسیم و فسفر کم برخوردار است و یک پیمانه (۷۰ گرم) کلم خرد شده حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۱۳ میلی گرم
– پتاسیم: ۱۱۹ میلی گرم
– فسفر: ۱۸ میلی گرم
مرغ بدون پوست
اگرچه محدود کردن مصرف پروتئین برای برخی افراد مبتلا به بیماری کلیوی ضروری است، تامین مقادیر کافی از پروتئین با کیفیت بالا برای سلامت انسان ضروری است.
گوشت سینه مرغ بدون پوست حاوی فسفر، پتاسیم و سدیم کمتری نسبت به گوشت مرغ با پوست است.
سه اونس (۸۴ گرم) گوشت سینه مرغ بدون پوست حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۶۳ میلی گرم
– پتاسیم: ۲۱۶ میلی گرم
– فسفر: ۱۹۲ میلی گرم
فلفل دلمه ای
فلفل دلمه ای حاوی مقادیر فراوان مواد مغذی است، اما بر خلاف بسیاری از سبزیجات دیگر پتاسیم کمی دارد.
فلفل دلمه ای سرشار از ویتامین C است که یک آنتی اکسیدان قدرتمند محسوب می شود. یک فلفل دلمه ای قرمز کوچک می تواند ۱۰۵ درصد از مقدار مصرف توصیه شده ویتامین C در روز را تامین کند.
همچنین، آنها سرشار از ویتامین A هستند که یک ماده مغذی مهم برای عملکرد مطلوب سیستم ایمنی محسوب می شود و افراد مبتلا به بیماری کلیوی اغلب با افت عملکرد سیستم ایمنی مواجه هستند.
یک فلفل دلمه ای قرمز کوچک (۷۴ گرم) حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۳ میلی گرم
– پتاسیم: ۱۵۶ میلی گرم
– فسفر: ۱۹ میلی گرم
پیاز
پیاز گزینه ای عالی برای افزودن به رژیم غذایی دوستدار کلیه است زیرا نه تنها به بهبود عطر و طعم غذاها کمک می کند، بلکه سدیم اندکی دارد.
از آنجایی که کاهش مصرف نمک می تواند چالش برانگیز باشد، استفاده از پیاز می تواند گزینه ای خوب برای بهبود عطر و طعم غذاها باشد.
سرخ کردن پیاز و سیر در روغن زیتون می تواند بدون این که سلامت کلیه ها را در معرض خطر قرار دهد، عطر و طعم غذاها را بهبود ببخشد.
افزون بر این، پیاز منبع خوبی برای ویتامین C، منگنز، و ویتامین های B است و همچنین حاوی فیبرهای پری‌بیوتیک است که به حفظ سلامت دستگاه گوارش از طریق تغذیه باکتری های خوب روده کمک می کند.
یک پیاز کوچک (۷۰ گرم) حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۳ میلی گرم
– پتاسیم: ۱۰۲ میلی گرم
– فسفر: ۲۰ میلی گرم
آراگولا
بسیاری از سبزیجات سبز برگ، مانند اسفناج و کیل، حاوی پتاسیم فراوان هستند و به سختی می توان آنها را در یک رژیم غذایی دوستدار کلیه گنجاند.
با این وجود، آراگولا یک سبزی مغذی حاوی پتاسیم کم است که می تواند به عنوان گزینه ای خوب در سالادها و دورچین های دوستدار کلیه قرار بگیرد.
آراگولا منبع خوبی برای ویتامین K و مواد معدنی منگنز و کلسیم است که همگی برای سلامت استخوانی اهمیت دارند.
این سبزی مغذی حاوی نیترات ها نیز است که مشخص شده است به کاهش فشار خون کمک می کند و این شرایط می تواند برای افراد مبتلا به بیماری کلیوی بسیار مفید باشد.
یک پیمانه (۲۰ گرم) آراگولای خام حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۶ میلی گرم
– پتاسیم: ۷۴ میلی گرم
– فسفر: ۱۰ میلی گرم
ماکادمیا
بیشتر مغزدانه ها حاوی فسفر فراوان هستند و مصرف آنها برای افراد مبتلا به بیماری کلیوی توصیه نمی شوند.
با این وجود، ماکادمیا یک گزینه خوشمزه برای افراد مبتلا به مشکلات کلیوی است. آنها از فسفر بسیار کمتری نسبت به مغزدانه های محبوب مانند بادام زمینی و بادام برخوردار هستند.
ماکادمیا سرشار از چربی های سالم، ویتامین های B، منیزیم، مس، آهن، و منگنز نیز است.
یک اونس (۲۸ گرم) ماکادمیا حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۱٫۴ میلی گرم
– پتاسیم: ۱۰۳ میلی گرم
– فسفر: ۵۳ میلی گرم
تربچه
تربچه یک سبزی ترد و گزینه ای سالم برای افزودن به یک رژیم غذایی دوستدار کلیه محسوب می شود زیرا حاوی پتاسیم و فسفر بسیار کم بوده اما سرشار از بسیاری مواد مغذی دیگر است.
تربچه منبع خوبی برای ویتامین C است که یک آنتی اکسیدان قدرتمند محسوب می شود و توانایی خود در کاهش خطر بیماری قلبی و آب مروارید را نشان داده است.
افزون بر این، مزه تند تربچه آن را به گزینه ای خوب برای افزودن به غذاهای کم سدیم تبدیل می کند.
نصف پیمانه (۵۸ گرم) تربچه خرد شده حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۲۳ میلی گرم
– پتاسیم: ۱۳۵ میلی گرم
– فسفر: ۱۲ میلی گرم
شلغم
شلغم یک ماده غذایی دوستدار کلیه است و جایگزینی خوب برای سبزیجاتی سرشار از پتاسیم، مانند سیب زمینی و کدوی زمستانی، محسوب می شود.
این سبزی ریشه ای سرشار از فیبر و ویتامین C است و همچنین منبع خوبی برای ویتامین B6 و منگنز محسوب می شود.
نصف پیمانه (۷۸ گرم) شلغم پخته حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۱۲٫۵ میلی گرم
– پتاسیم: ۱۳۸ میلی گرم
– فسفر: ۲۰ میلی گرم
آناناس
بسیاری از میوه های گرمسیری مانند پرتقال، موز و کیوی سرشار از پتاسیم هستند.
خوشبختانه، آناناس یک جایگزین شیرین و کم پتاسیم برای افرادی است که به مشکلات کلیوی مبتلا هستند.
افزون بر این، آناناس سرشار از فسیر، منگنز، ویتامین C و بروملین، آنزیمی که به کاهش التهاب کمک می کند، است.
یک پیمانه (۱۶۵ گرم) آناناس خرد شده حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۲ میلی گرم
– پتاسیم: ۱۸۰ میلی گرم
– فسفر: ۱۳ میلی گرم
کرنبری
کرنبری برای سلامت دستگاه ادراری و کلیه ها مفید است. این میوه های کوچک و ترش مزه حاوی مواد مغذی گیاهی به نام پروآنتوسیانیدین های نوع A هستند که به باکتری ها اجازه اتصال به دیواره داخلی دستگاه ادراری و مثانه را نمی دهند، بر همین اساس، از عفونت پیشگیری می کنند.
شرایط برای افراد مبتلا به بیماری کلیوی مفید است زیرا با افزایش خطر ابتلا به عفونت های دستگاه ادراری مواجه هستند.
کرنبری به اشکال مختلف خشک شده، پخته، تازه یا آبمیوه قابل مصرف است. این میوه از محتوای پتاسیم، فسفر و سدیم کم برخوردار است.
یک پیمانه (۱۰۰ گرم) کرنبری تازه حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۲ میلی گرم
– پتاسیم: ۸۰ میلی گرم
– فسفر: ۱۱ میلی گرم
قارچ شیتاکه
قارچ های شیتاکه را می توان به عنوان جایگزین گیاهی برای گوشت برای افرادی که رژیم غذایی دوستدار کلیه آنها باید از نظر پروتئین محدود باشد، استفاده کرد.
این ماده غذایی منبعی عالی برای ویتامین های B، مس، منگنز، و سلنیم است.
افزون بر این، قارچ شیتاکه منبع خوبی برای پروتئین گیاهی و فیبر غذایی است.
قارچ شیتاکه محتوای پتاسیم کمتری نسبت به قارچ پورتوبلو و قارچ دکمه ای سفید دارد، از این رو، گزینه بهتری برای افرادی است که یک رژیم غذایی دوستدار کلیه را دنبال می کنند.
یک پیمانه (۱۴۵ گرم) قارچ شیتاکه پخته حاوی مواد زیر است:
– سدیم: ۶ میلی گرم
– پتاسیم: ۱۷۰ میلی گرم
– فسفر: ۴۲ میلی گرم
