خانه‌تکانی پیش از سال نو، یک سنت قدیمی ایرانی است. خانواده‌های ایرانی با مشارکت و همکاری هم دو، سه هفته مانده به عید، کار خانه‌تکانی را شروع می‌کنند. فرش‌ها و گلیم‌های کثیف و پرده‌ها و رختخواب‌های آلوده را می‌شویند. وسایلی را که یک سال دست نخورده مانده را جابه‌جا و تمیز می‌کنند. قاب عکس‌های روی دیوار را گردگیری کرده و باز سر جایش می‌گذارند.

کمدهای لباس را بیرون می‌ریزند، بیشتر لباس‌های گرم را جمع‌وجور کرده و  در گوشه‌هایی از کمد می‌گذارند تا در زمستان سال بعد دوباره از آنها استفاده کنند. لباس‌های کهنه و غیر قابل استفاده را دور می‌ریزند. کنج و گوشه‌های خانه را دستمال می‌کشند. خلاصه خانه را وجب به وجب تمیز و مرتب می‌کنند. حتی بعضی‌ها عادت دارند چند سال یکبار رنگ جدیدی به در و دیوار خانه بزنند و جلا و جذابیت خانه را بیشتر کنند. خانواده‌های ایرانی تلاش می‌کنند تا قبل از آغاز سال نو، کار خانه‌تکانی را به اتمام برسانند.

خانه‌تکانی معمولاً با حضور فعالانه زنان انجام می‌شود هر چند در سال‌های اخیر، خوشبختانه مردان و پسران خانواده نیز آستین بالا زده و در شست‌وشو و غبارویی خانه نقش خود را ایفا می‌کنند. البته این روزها که به دلیل شیوع ویروس کرونا، بیشتر اعضای خانواده‌ها در خانه هستند؛ می‌توانند مشارکت جدی‌تری در خانه‌تکانی داشته باشند و زنان خانواده را حمایت کنند.

به گزارش ایسنا، خانه‌تکانی یک سنت قدیمی برآمده از دیدگاه‌های دینی ایرانیان باستان است که در عهد باستان در قالب جشن فَرَوَردگان ظهور و بروز داشت. این جشن هر سال ۱۰ روز مانده به نوروز شروع و با آغاز سال نو به پایان می‌رسید. بر اساس آنچه در مقاله «خانه‌تکانی پیش از نوروز- جشن فروردگان» آمده است: «جشن فرردگان جشن خانه‌تکانی است. جشن پاکسازی از درون و برون. تا همه بتوانید در سال نو در کنار هم با پاکی، مهربانی و دوستی زندگی تازه و نویی را آغاز کنند.»

چرا دست به خانه‌تکانی می‌زنیم؟

فَرَوَرشی (Faravarshi) نیروی درونی همه آفریدگان و همه پدیده‌های هستی است. نیرویی که در آب، خاک، آب، آتش، گیاهان و سایر موجودات و پدیده‌ها از هنگام تولید وجود دارد. بر اساس آنچه در اوستا آمده است: «آفریدگار هستی، برای همه آفریده‌های خود در جهان مینوی، پیش از زایش او، یک نیروی درونی بنیاد نهاده که پس از زاییده شدن و آمدن به جهان هستی به او می‌پیوندد و تا پایان زندگی آن آفریده، در او برجای خواهد ماند.

به هنگام مرگ و پایان یافتن زندگی آن آفریده، نیروی درونی یا فَرَرَوَرشی، دوباره با همان پاکی و پاکیزگی به جایگاه خود یا همان جهان مینوی برمی‌گردد و پاک و جاودانه در آنجا می‌ماند. این نیروی درونی یا فرورشی، آن کالبد را که از آنِ او بوده و در آن جای داشت؛ چنانچه به پاکی و پاکیزگی زیسته باشد؛ فراموش نخواهد کرد. بلکه همه ساله در ۱۰ روز پایانی سال، درست در همانجا که از تنش بیرون آمده، فرود می‌آید و از بازماندگان آن در گذشته دیدار می‌کند و آرزی خوبی، سلامتی و کامیابی برای آنها می‌کند. بازمانده‌ها هم برای خوشامد آن نیروی درونی یا فَرَوَرشی، تلاش می‌کنند که خانه را پاک و زیباتر کنند.» برای همین دست به خانه‌تکانی می‌زنند.

بهداشت عبادت است

به هر حال خانه‌تکانی سنتی باستانی برای از بین بردن چرک و کثیفی‌ها، رخوت و کهنگی‌ها و آوردن پاکیزگی و تازگی‌ها به خانه‌ها است. در فرهنگ اسلام نیز به رعایت بهداشت فردی و محیط، به عنوان قدمی در مسیر عبادات و جلب رضای خدا نگاه می‌شود. بر اساس آنچه در مقاله بهداشت فردی و محیط در فرهنگ اسلامی ایرانی آمده است: «هر حرکت و عمل مثبت انسان در صورت داشتن انگیزه الهی عبادت محسوب می‎شود، بنابراین تلاش هر انسانی در جهت رعایت بهداشت، عبادت است.»

حدیثی از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است با این محوریت که خداوند اسلام را بر پاکیزگی بنیان نهاده است و اسلام پاکیزه است. شما نیز پاکیزه باشید، زیرا به جز پاکیزگان کسی وارد بهشت نمی‎شود. در قرآن هم آیه‌هایی وجود دارد که مفسران قرآنی تأکید دارند که در این آیات به ضرورت حفظ سلامت و اهمیت آن اشاره شده است. برای مثال در آیه‌ای از سوره بقره آمده است که «خدا توبه‌کنندگان و پاکیزگان را دوست دارد». از سوی دیگر در ادعیه‌های مختلف امامان معصوم، درخواست صحت و سلامتی جسمی مورد تأکید قرار گرفته است.همچنین امام علی (ع) سلامتی و امنیت را دو نعمت الهی دانسته‌اند.

این روزها که کشور درگیر ویروس کروناست و جامعه پزشکی رعایت بهداشت را مهمترین عامل مبارزه با این ویروس می‌داند. انجام خانه‌تکانی و از بین بردن کثیفی‌ها و آلودگی‌ها از خانه و وسایل آن از هر زمان دیگری واجب‌تر به نظر می‌رسد. این روزها خانه‌تکانی مصداق ضرب‌المثل یک تیر و دو نشان است. چون هم مطابق هر ساله قبل از نوروز، دستی به سر و روی خانه می‌کشیم هم اینکه از کثیفی‌هایی که ممکن است به منبع انتقال‌دهنده ویروس تبدیل شود؛ خلاص می‌شویم.

البته فراموش نکنیم که باید در جریان خانه‌تکانی، در مصرف آب، این کالای پرارزش نهایت احتیاط را داشته باشیم. به‌ویژه در این روزها که به دلیل شیوع ویروس کرونا مصرف آب در تعدادی از شهرهای کشور افزایش قابل توجهی یافته است.

کرونا بازار کارگران را کساد کرده

خانه‌تکانی امسال شاید یک تفاوت با دیگر سال‌ها داشته باشد. هر ساله تعدادی از کارگران زن و مرد، امید این را دارند که در اسفند ماه و روزهای نزدیک به عید نوروز، که بازار خانه‌تکانی داغ می‌شود؛ بتوانند با حضور در خانه‌ها و شرکت‌ها برای انجام کارهای نظافت، درآمدی کسب کنند. ممکن است خیلی‌ها روی این پول حساب باز کرده باشند اما شاید ویروس کرونا امسال این موضوع را هم تحت‌الشعاع قرار دهد. ممکن است تصمیم بگیرید بنا به توصیه‌های بهداشتی به منظور مقابله با ویروس کرونا، از رفت و آمد افراد غریبه به خانه جلوگیری کنید.یا چون در خانه هستید و فراغت بیشتری دارید خودتان کارهای خانه را انجام دهید.

هوای هموطنان خود را در این روزهای آخر سال باید داشته باشیم. برای همین بهتر است حتی اگر کارگری را برای انجام کارهای خانه نمی‌آوریم مبلغی را به عنوان کمک بلاعوض به آنها بدهیم یا اینکه با آنها به این توافق برسیم که بعد از حل خطرات احتمالی کرونا و نگرانی های ناشی از آن، از آنها برای کارهای نظافت خانه استفاده می‌کنیم ولی دستمزد آن را جلوتر پرداخت کنیم.