«ولی کوزه گر کالجی»، در گفت و گو با خبرنگار سیاسی ایرنا درخصوص آخرین وضعیت عضویت ایران در سازمان شانگهای اظهارداشت: از اواخر تیرماه سال ۱۳۸۴ ایران عضو ناظر سازمان همکاری شانگهای شده و متقاضی تغییر عضویت از حالت ناظر به اصلی بوده است، اما این خواسته هنوز عملی نشده است این در حالی است که عضویت کشورهایی ماند هند و پاکستان با وجود مشکلات حادی که دارند پذیرفته شده است.
این کارشناس مسائل آسیای میانه یکی از دلایل تغییر نکردن وضعیت ایران در سازمان شانگهای را تحریم‌های سازمان ملل علیه پرونده هسته‌ای ایران عنوان کرد و گفت: سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۱۰و۲۰۱۴ دو مصوبه تصویب کرد که بر اساس آن کشوری که ذیل فصل ۷ منشور سازمان ملل و تحریم‌های این سازمان قرار گیرد نمی‌تواند عضو اصلی سازمان شانگهای شود.
وی افزود: با امضاء توافق برجام در اوایل سال ۹۴ و لغو تحریم‌های سازمان ملل علیه کشورمان، مهمترین مانع تبدیل عضویت ایران از ناظر به دائم از بین رفت و ایران با خروج از فصل ۷ منشور سازمان ملل می‌توانست ازعضویت ناظر به اصلی تبدیل شود، اما تغییری صورت نگرفت در حالی که تقاضای عضویت دائم هند و پاکستان در اجلاس تاشکند پذیرفته شد.کوزه گرکالجی فدراسیون روسیه را از موافقان تغییر عضویت ایران در سازمان شانگهای دانست و گفت: قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان هم در دوره «شوکت میرضیایف» به جمع موافقان ما اضافه شدند اما چین و تاجیکستان موضع مبهمی در قبال عضویت دائم ما در این سازمان دارند.
این کارشناس مسائل اوراسیا در ادامه افزود: تاجیکستان با صراحت بیان نمی‌کند که مخالف تغییر وضعیت ایران است اما ظاهرا موضع این کشور عمدتا به موضوع نهضت اسلامی تاجیکستان برمی‌گردد.
وی یادآورشد: تاجیکستان در تلاش است در سازمان همکاری شانگهای و پیمان امنیت جمعی، حزب نهضت اسلامی را به عنوان یک سازمان تروریستی معرفی کند، ولی هنوز مورد تایید و اعضای این سازمان قرار نگرفته است و تاجیک‌ها ملاحظاتی درباره حضور ایران در سازمان شانگهای دارند و احتمال می دهند حضور ایران مانع می‌شود که این سازمان، حزب نهضت اسلامی تاجیکستان را به عنوان یک گروه تروریستی معرفی کند.
پژوهشگر مرکزتحقیقات ریاست جمهوری در مورد مواضع چین در مورد تغییر عضویت ایران در سازمان شانگهای گفت: چینی‌ها نگران این هستند دامنه تنش‌هایی که بین ایران و آمریکا وجود دارد، به سازمان شانگهای کشیده شود. چین در حوزه شبه جزیره کره، تایوان و پاسیفیک با امریکا درگیر است و نمی‌خواهد جبهه جدیدی با آمریکا باز شود.
کوزه گر یادآورشد: برخلاف تصور عمومی سازمان همکاری شانگهای تمایلی به مقابله با آمریکا ندارد، این سازمان مجموعه ای درون گرا است و در مسائل امنیتی، نظامی و مرزی در افغانستان و آسیای مرکزی فعالیت دارد و مواضع هژمونی و تقابل بین المللی ندارد.
وی با بیان اینکه سازمان شانگهای در بحران سوریه، اوکراین و گرجستان و هیچ کدام از بحران‌های منطقه ای که ناتو حضور داشت، دخالت نکرد، گفت: از سوی این سازمان نوعی نگرانی وجود دارد که با حضور ایران در این سازمان، دامنه تنش و تحریم آمریکا و اسرائیل با ایران، به داخل سازمان شانگهای کشیده شود و آنها را در مقابل آمریکا قرار دهد.
این کارشناس آسیای میانه به روابط کشورهای آسیای مرکزی با آمریکا اشاره کرد و گفت: اعضای سازمان شانگهای تمایلی به تقابل با آمریکا ندارند و با این اوصاف تا زمانی که تنش بین واشنگتن – تهران تعدیل نشود امیدی به تبدیل وضعیت ایران در سازمان شانگهای وجود ندارد و این برخلاف تصوری است که بر اساس ان افزایش تنش باعث می‌شود ایران به عنوان عضو اصلی سازمان شانگهای پذیرفته شود.
کوزه گر کالجی با بیان اینکه شاکله سازمان همکاری شانگهای امنیتی و نظامی است، گفت: حوزه فعالیت این سازمان مسائل مرزی، تروریسم، قاچاق مواد مخدر، گروگان‌گیری و امنیت مرزهاست و اساسا سازمان در سطح کلان دفاعی و استراتژیک همانند ورشو نیست.
وی خاطرنشان کرد: ورود سازمان همکاری شانگهای به مسائل اقتصادی و فرهنگی هم بسیار ناچیز و محدود است و حوزه همکاری این سازمان بیشتر امنیتی و دفاعی است و در حوزه اقتصادی کار خاصی انجام نداده است.
این کارشناس مسائل اوراسیا گفت: بسیاری از اعضای شانگهای مخالف جدی گسترش بیش از حد سازمان هستند و عضویت هند و پاکستان هم مخالفان زیادی در خود سازمان داشت. آنها معتقدند که گسترش این سازمان آن را از هویت اوراسیایی خارج می‌کند و با عضویت ایران حوزه سازمان به طرف خاورمیانه گسترش می یابد اگرچه موقعیت‌های خلیج فارس و دریای عمان را در اختیار این سازمان قرار می دهد اما به باور آنان به همان نسبت هم تنش‌ها را هم زیاد می‌کند.
وی افزود: اعضای سازمان شانگهای می‌گویند این سازمان قدرت و آمادگی گسترش حوزه نفوذ خود را ندارد و اگر کشوری کاندیدای تغییر عضویت از ناظر به اصلی باشد، آن کشور افغانستان است.
کوزه گر کالجی گفت: سیستم رای گیری در سازمان همکاری سازمان شانگهای اجماعی است و اینطور نیست که فقط روسیه و چین تعیین کننده و تصمیم گیر باشند. اگر یک کشور کوچک هم مخالف موضوعی باشد نمی‌توان به تصویب آن امیدوار بود.
پژوهشگر مرکز تحقیقات ریاست جمهوری بیان داشت: اگر بخواهیم عضو دائمی سازمان شانگهای شویم باید در سطح بالاتر از وزارت خارجه و در شورای امنیت ملی و مجمع تشخیص مصلحت نظام این تصمیم مطرح شود. ما در دولت مهندس بازرگان که از پیمان سنتو و پیمان نظامی دو جانبه ایران آمریکا خارج شدیم و این اولین تجربه ما در پیوستن به یک سازمان منطقه‌ای در حوزه دفاعی و نظامی بود و در طول ۴۰ سال اخیر عضو هیچ سازمان دفاع نظامی نشده ایم.
وی اظهارداشت: ممکن است پیوستن به چنین سازمانی با سیاست‌های کلی نیروهای مسلح و حتی حضور ما در جنبش عدم تعهد، در تعارض باشد، زیرا طبق قانون اساسی وجود پایگاه‌های نظامی و نیروهای خارجی در خاک ایران ممنوع است. اگر ما عضو اصلی سازمان شانگهای شویم نیروهای نظامی روسی، چینی و قزاق ممکن است بخواهند از پایگاه‌های نظامی در ایران استفاده کنند که این مغایر با قانون اساسی است.
وی گفت: قبل از عضویت در سازمان شانگهای این موضوعات باید پیش‌بینی شوند و حق شرط گذاشته شود که در صورت پذیرش از لحاظ حقوقی دچار مشکل نشویم، در باب دیپلماسی نیازمند رایزنی وتعامل با همه اعضای سازمان شانگهای چه کوچک و چه بزرگ هستیم و این تصور که روسیه و چین تعیین کننده هستند تصور دقیقی نیست. در این سازمان سیستم رای گیری اجماعی است و رای همه کشورها مهم است.
