هگرا یا مدائن صالح منطقه‌ای باستانی در شمال شرقی عربستان صعودی، بخشی از شهر العلا و از توابع مدینه است. هزاران سال پیش، هگرا، یکی از مراکز مهم داد و ستد در منطقه بوده و بخشی از تمدن نبطه به حساب می‌آمده. معماری صخره‌ای هگرا باعث شده آن را با شهر باستانی پترا در اردن مقایسه کنند.
گذشته‌ای نامعلوم
هگرا یکی از ناشناخته‌ترین محوطه‌های باستان‌شناسی در دنیا است. بر اساس روایتی از قرآن، می‌گویند که قوم ثمود بر آن حکومت می‌کرده. قومی که در دل سنگ برای خود خانه ساخته و کاخ برافراشته است. در این روایت می‌خوانیم که این قوم به بت‌پرستی رو کرده و ظلم و ستم میان آنها چنان رواج پیدا می‌کند که فردی به نام صالح، که نام منطقه از آن گرفته شده، به صدا درمی‌آید و از این قوم می‌خواهد که توبه کنند.
فقط تعداد کمی از مردم طایفه، رسالت صالح را باور می‌کنند و با او همراه می‌شوند. صالح به مردم هشدار می‌دهد که اگر از خطاهای خود برنگردند تا سه روز آینده عذاب الهی بر آنها نازل می‌شود، اما باز هم کسی اهمیتی به حرف‌های او نمی‌دهد. صالح و پیروانش منطقه را ترک می‌کنند و قوم ثمود گرفتار زمین‌لرزه‌ای وحشتناک و رعدوبرق‌های مهیب می‌شوند. بر اساس همین روایت، بومیان هگرا را نفرین شده می‌دانستند.
از روایت قرآنی این قوم که بگذریم، این منطقه پر از سنگ‌نوشته‌هایی است که قدمت آنها از قرن ۶ پیش از میلاد تا قرن ۴ میلادی متغیر است. بیشترین چیزی که به جا مانده اما، به تمدن نبطه تعلق دارد. نبطه قومی عرب بوده که به مرور تبدیل به تمدنی باشکوه شده است. آنها را به داد و ستد و تجارتشان می‌شناسند. نبطیان با سرزمین‌های مختلف تجارت داشتند، از عربستان و اردن گرفته تا مصر، بین‌النهرین، سوریه و مدیترانه. در بازارهای این تمدن همه چیز دادوستد می‌شد خوراکی و غیرخوراکی، ادویه‌جات و عطرها، دانه‌ها و ریشه‌ها، هر چه می‌خواستید در این شهر پیدا می‌کردید. همین باعث می‌شد تمدن نبطه روز‌به‌روز ثروتمندتر شود.
از قرن چهارم پیش از میلاد تا قرن اول میلادی، که رومیان، منطقه را در دست گرفتند، نبطه یکی از پرنفوذترین شهرهای منطقه بود، اما چیز زیادی از آنها نمی‌دانیم. هیچ منبع، کتاب یا نوشته‌ای نیست که از راه و رسم زندگی مردم، باورها، اسطوره‌ها و آیین‌های مذهبی و شرایط اجتماعی و سیاسی شهر به ما اطلاعاتی دهد. منابع غیرمستقیمی هست که به نبطه اشاره می‌کند، اما معمولا اطلاعات زیادی نمی‌توان از آنها به دست آورد. مثلا ۷۰۰۰ سنگ‌نوشته نبطی وجود دارد که فقط ۱۰۰ عدد از آنها دارای تاریخ است و مابقی نام افراد، شجره‌شان یا درخواستی به خدایان را نشان می‌دهد.
در هگرا چه پیدا می‌کنید
هگرا در واقع محوطه‌ای به مساحت ۱۳٫۴ کیلومتر در کنار شهری تاریخی قرار گرفته. این محوطه باستانی با هدفی تقریبا مشابه با آنچه در نقش رستم و نقش رجب می‌بینیم، ساخته شده است. به این معنی که مجموعه‌ای از مقابر است که آن را با عنوان نکروپلیس هم می‌شناسند. از میان تمام مقابر ساخته شده در هگرا، ۴ نکروپلیس با بیش از ۱۰۰ مقبره، از گزند روزگار نجات پیدا کرده است. با اینکه تعداد مقبره‌های هگرا از پترا کمتر است، اما مقبره‌های هگرا در شرایط بهتری هستند.
تمدن نبطه، نشانی از زندگی پیشرفته ساکنانش دارد. مردمی که یاد گرفته بودند از جبرجغرافیا به نفع خود استفاده کنند. ساکنان این شهر، سبک معماری خاص خود را داشتند و از سیستم توزیع آب استفاده می‌کردند. در بررسی معماری، لوله‌های آبی اطراف مقبره‌ها پیدا شده است. مشخص شده نبطیان با این کار آب را در محوطه اطراف مقبره نگه می‌داشتند تا جلوی فرسایش آنها را بگیرند. به دلیل همین ساختار هوشمند است که هگرا هزاران سال دوام آورده است.
تأثیر معماری یونانی و رومی بر هگرا مشخص است. در بسیاری از مقبره‌ها، ستون‌هایی با سرستون را میبینید که پایه‌ای مثلثی روی آن قرار گرفته است. بر نمای مقبره هم پلکانی تاجی شکل دیده می‌شود که روح را به آسمان‌ها می‌رساند. نقوشی از اسفنکس، عقاب و شیردال در مقبره‌ها دیده می‌شود که یادآور تمدن‌های دیگر منطقه مانند یونان، روم، مصر و ایران هستند.
بعد از ۲۰۰۰ سال،گردشگران راهی هگرا می‌شوند
از سال ۲۰۱۶، دورنمایی برای عربستان ترسیم شد تا اتکا درآمد کشور را از نفت با سایر صنایع جایگزین کند. یکی از صنایعی که روی آن تمرکز شد، گردشگری است. تا سال ۲۰۱۹، عربستان ویزای گردشگری نداشت. بازدیدکنندگان یا با ویزای تجاری وارد کشور می‌شدند یا ویزای مذهبی. از سال ۲۰۱۹، عربستان صدور ویزای توریستی را آغاز کرد، اما از آنجایی که این صنعت در عربستان نوپا است، هنوز جاذبه‌های گردشگری‌اش نیاز به معرفی و تبلیغات دارد.
قدم‌های اول
در مورد هگرا هم با مسأله مشابهی مواجه هستیم. شهر پترا در اردن هم بازمانده‌ای از تمدن نبطه است، اما برخلاف هگرا، در جهان شناخته شده است و سالانه یک میلیون بازدید کننده دارد. عربستان امیدوار است بتواند توجه دنیا را به تاریخ و جاذبه‌های گردشگری کشورش جلب کند. به علاوه، هگرا تا چند وقت پیش، اصلا جاذبه گردشگری به حساب نمی‌آمد و بازدید‌کننده‌ای نداشت. اگر شهروند عربستان نبودند، برای بازدید از هگرا باید از دولت مجوز دریافت می‌کردید. به همین دلیل، سالانه کمتر از ۱۰۰۰ خارجی از این مقابر دیدن می‌کردند. امسال دولت عربستان اجازه بازدید از هگرا را صادر کرده است.
برای بازدید از هگرا کافیست بلیت ۲۵ دلاری آن را تهیه کنید تا اتوبوس‌های گردشگری شما را به تمام مقبره‌ها ببرند، آن هم درحالی که راویان تمام مسیر شما را با داستان‌های منطقه و تاریخ هگرا آشنا می‌کنند.
هگرا جاذبه ناشناخته‌ای است که هنوز نیاز به مطالعات و تحقیقات بیشتر دارد. با اینکه سال‌هاست دولت عربستان با همکاری فرانسه در حال کاوش و تحقیق در منطقه هستند، اما هنوز چیز زیادی از این تمدن جذاب نمی‌دانیم. باید منتظر باشیم تا شاید تحقیقات بیشتر، تمدن نبطه را برای ما آشکار کند. اگر یادتان باشد، پیش از این هم درباره هتل صاحاران که به سبک این منطقه ساخته شده، صحبت کردیم.
تألیف: لست‌سکند
