پس از به پیروزی رسیدن حکومت کمونیستی، دولت مجموعهای از تغییرات را برای تبدیل ویتنام به یک جامعه سوسیالیستی ارائه کرد. با این تغییرات دولت کنترل تمام زمینهای کشاورزی و فعالیتهای تجاری را در دست گرفت و محدودیتهایی برای زندگی مردم ویتنام ایجاد کرد. تغییرات سوسیالیستی موجب فقر شدید و کوچ اجباری بسیاری از مردم جنوب شد. در اواسط دهه ۱۹۸۰، اوضاع کشور به حدی ناامیدکننده شده بود که رهبران کمونیست مجبور به تغییر سیاستهای قبلی خود شدند و یکسری اصلاحات اقتصادی را ارائه کردند. از آن زمان، اقتصاد ویتنام بهطور قابل توجهی بهبود پیدا کرده است. علاوه بر این، دولت ویتنام روابط خود را با تعدادی از قدرتهای خارجی از جمله چین و ایالات متحده بهبود بخشیده است.
با وجود اینکه بخش شمالی و جنوبی ویتنام پس از جنگ به سرعت متحد شده بودند هنوز مشکلات متعددی در راه این کشور وجود داشت. زمین و شهرهای ویتنام در طول جنگ آسیب زیادی دیده بود. در جنوب، ۲۵ میلیون جریب زمین کشاورزی و ۹ هزار روستا ویران شده بود. در شمال هر شش شهر صنعتی بزرگ به شدت آسیب دیده بودند. بسیاری از بخشهای کشور هنوز تحت تاثیر تبعات ویرانگر جنگ بودند.
کشاورزان بر اثر مینهای زمینی و بمبهای منفجرنشده که حومه شهر را پر کرده بود مجروح میشدند. بسیاری از کودکان ویتنامی با نقایص مادرزادی به دنیا میآمدند زیرا مادرانشان در طول جنگ در معرض مواد شیمیایی سمی که برای از بین بردن درختان و سایر گیاهان استفاده میشد، قرار گرفته بودند. در کنار آسیبهای فیزیکی که به مردم وارد شده بود و خسارتهایی که زمینهای کشاورزی دیده بودند اقتصاد ویتنام هم با مشکلات زیادی پس از سالهای جنگ روبهرو بود. چهار میلیون نفر در جنوب بیکار بودند. بسیاری از این افراد از جمله مقامات دولتی سابق و سربازان ارتش ویتنام جنوبی، برای زنده ماندن به کمکهای ایالات متحده وابسته بودند. اما وقتی آمریکاییها رفتند و ویتنام شمالی کنترل را به دست گرفت، پول بسیار کمی برای حمایت از آنها باقی مانده بود.
وقتی کمونیستها کنترل جنوب را در دست گرفتند اعلام کردند به همکاری با مردم جنوب علاقهمندند. آنها تاکید کردند که پیروزیشان در جنگ پیروزی همه مردم ویتنام بر مهاجمان خارجی است. بسیاری از مردم جنوب خوشحال بودند که بالاخره صلح به وجود آمده است. آنها باور داشتند که زندگیشان با وجود یک سیستم سیاسی جدید بهتر خواهد شد. اما همه اینها خیالی خام بود. خیلی زود رهبران ویتنام شمالی شروع به مجازات افرادی کردند که در طول جنگ علیه آنها جنگیده بودند.
در مدت کوتاهی حدود ۴۰۰ هزار نفر از مردم ویتنام جنوبی که به عنوان تهدیدی برای حاکمیت کمونیستی تلقی میشدند، برای «آموزش مجدد» فرستاده شدند. این افراد نهتنها مقامات دولتی و افسران ارتش سابق ویتنام جنوبی، بلکه پزشکان، وکلا، معلمان، روزنامهنگاران، مهندسان و سایر روشنفکران را هم شامل میشدند. از آنها در زندانهایی نگهداری میکردند که در طول جنگ مورد استفاده قرار میگرفتند یا به مزارع کار فرستاده میشدند. بسیاری از آنها مجبور به انجام کارهای سخت بودند تا در ازای آن غذای بسیار کمی دریافت کنند.
از سال ۲۰۰۰، تولید ناخالص داخلی ویتنام سریعتر از هر کشور آسیایی رشد کرده و بهطور متوسط ۲ /۶ درصد در سال است. رویکرد جدید حزب کمونیست ویتنام شرکتهای بزرگ خارجی را جذب کرده است. آنچه با جذب تولیدکنندگان پوشاک مانند نایک و آدیداس آغاز شد که به دنبال نیروی کار ارزان بودند، به رونق در سرمایهگذاری شرکتهای الکترونیکی تبدیل شد- کالاهایی با ارزش بالاتر که مشاغلی با درآمد بهتر را برای کارگران با مهارت بیشتر ایجاد میکردند. در سال ۲۰۲۰، لوازم الکترونیکی ۳۸ درصد از صادرات کالاهای ویتنام را تشکیل میدادند، در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۰ معادل ۱۴ درصد بود. البته جنگ اقتصادی بین چین و آمریکا که در سال ۲۰۱۸ آغاز شد هم به ویتنام کمک کرده است.
در سال ۲۰۱۹، ویتنام نزدیک به نیمی از واردات ۳۱ میلیارددلاری آمریکا را تولید کرد که از چین به سایر کشورهای آسیایی ارزانقیمت منتقل شده بود (اگرچه برخی از این کالاها احتمالاً فقط کالاهای اصلاحشده ساخت چین بودند که مهر ساخت ویتنام روی آنها زده شده بود). به این همه تنشهای ژئوپولیتیک فزاینده بین ابرقدرتها، محدودیتهای کرونای طاقتفرسا در چین و افزایش هزینههای نیروی کار را اضافه کنید تا به راحتی درک کنید که چرا بسیاری از شرکتهای بزرگ به ویتنام روی آوردهاند. بزرگترین تامینکنندگان اپل، یعنی فاکسکان و پگاترون که اپلواچ، مک بوک و سایر گجتها را تولید میکنند در حال ساخت کارخانههای بزرگ در ویتنام هستند و به نظر میرسد به صفوف بزرگترین کارفرمایان این کشور بپیوندند.
دیگر نامهای بزرگی که بخشهایی از تولید خود را از چین به ویتنام منتقل میکنند عبارتاند از Dell و hp (لپتاپ)، گوگل (تلفنهای هوشمند) و مایکروسافت (کنسولهای بازی). همه اینها میتواند به رشد اقتصادی بیشتر منجر شود و زندگی میلیونها نفر از مردم ویتنام را بهبود بخشد. این امر به نوبه خود میتواند محبوبیت حزب کمونیست را هم افزایش دهد که از زمان پایان جنگ در سال ۱۹۷۵ کشور را به عنوان یک دولت تکحزبی اداره میکند. دولت کمونیستی میخواهد ویتنام تا سال ۲۰۴۵ ثروتمند شود- با تولید ناخالص داخلی به ازای هر نفر بیش از ۱۸ هزار دلار در مقایسه با دو هزار و ۸۰۰ دلار امروز. آنها امیدوار هستند تا حدی این کار را با تغییر تمرکز بر تولید پوشاک ارزان به لوازم الکترونیکی پیچیده که نیاز به سرمایهگذاری و نیروی کار ماهر دارد انجام دهند.
در این راه ویتنام چیزهای زیادی به نفع خود دارد. با افزایش سن نیروی کار در چین، نیروی کار ویتنام جوان و درخشان باقی خواهد ماند. این کشور عضو بیش از دوجین قرارداد تجارت آزاد است که به آن دسترسی آسانتر به بسیاری از بازارهای ملی میدهد. رهبران سیاسی ویتنام همچنین نسبت به کووید ۱۹ در مقایسه با چین کمتر سختگیر هستند. ویتنام در ماه مارس سال ۲۰۲۲ مرزهای خود را بهطور کامل باز کرد. در حالی که چین موانع بسیاری را برای ورود حفظ کرده است. این کشور ۱۰۰ میلیوننفری از نعمتهای جغرافیایی مانند بیش از سه هزار کیلومتر خط ساحلی برخوردار است.
با این حال، اگر کارخانههای ویتنام بخواهند در زنجیره ارزش بالاتر بروند، هنوز کارهای زیادی باید انجام شود. پایه تولید آنها هنوز بسیار کمعمقتر از چین است. بهطور مثال شرکتهای خارجی دوست دارند قطعات بیشتری را به صورت محلی خریداری کنند، که میتواند سریعتر و راحتتر از تهیه آنها از خارج از مرزها باشد. اما معمولاً در یافتن چیزی که به دنبال آن هستند شکست میخورند. بسیاری از کارخانهها مجبورند قطعات مورد نیاز را از کرهجنوبی یا چین وارد کنند. واضح است که ویتنام برای پیشرفت اقتصادی نمیتواند به سادگی از کتاب بازی چین یا کره جنوبی کپی کند.
ایده گلوبالیسم در حال از بین رفتن است و بازارهای بزرگ در حال تقویت مجدد خود هستند. معاملات تجاری تاکتیک «کمکهای دولتی» را که توسط برخی کشورهای دیگر که از فقر به رفاه رسیدهاند مورد استفاده قرار گرفته بود برای ویتنام ممنوع میکند. یک مقام سابق ویتنامی خاطرنشان میکند که دولت چین توانست قوانینی را برای شرکتهای خارجی که مشتاق فروش در بازار گسترده چین هستند، وضع کند. اما او معتقد است که «در ویتنام ما قدرت چنین کاری را نداریم». سرمایهگذاری خارجی در این راه قطعاً کمککننده است اما زمان میبرد تا نتایجش مشخص شود. سال آینده سامسونگ یک مرکز تحقیقاتی در هانوی، پایتخت ویتنام افتتاح خواهد کرد. این شرکت همچنین به دنبال راهاندازی کارخانههای نیمههادی در کشور است.
عکاس: سید محمدطاها میربابایی
خبرنگار : سمیه عالی