اگر هفتاد هشتاد سال به عقب برگردید به زمانی می‌رسید که هنوز در خانه آب لوله‌کشی جهت شستشوی رخت، لباس و ظروف وجود نداشت و مردم برای شستشوی رخت و ظروف خود ناچار بودند یخ برکه، چشمه و رودخانه را بشکنند و لباس‌ها و ظروف خود را شستشو دهند. در این زمان در زنجان رخت شوی خانه‌ای جهت شستن ظروف و البسه مرم ساخته شد که بعد از آن در هیچ کجای ایران همچنین بنایی ساخته نشد. زمانی که علی اکبرخان توفیقی در سال ۱۳۰۷ برای رفاه حال زنان در زنجان اقدام به ساخت بنایی با فرهنگ بومی در محله‌ی قدیمی عباسقلی خان در نبش خیابان سعدی زنجان کرد. رخت شوی خانه زنجان اکنون با عنوان موزه مردم شناسی به ثبت تاریخی رسیده است. این مکان در زنجان با نگاه انسان‌دوستانه برای زنان زنجانی ساخته شد که زنان از سرما و مخاطرات زمستانی در امان باشند. این رخت شوی خانه طوری بود که مردان حق ورود به آنجا را نداشتند تا زنان به راحتی البسه و ظروف خود بشورند. رختشویخانه زنجان برای حفاظت زنان از گزند سرما و حیوانات این شهر ساخته شده بود. زنان در این محل به گفتگو و معاشرت با یکدیگر می‌پرداختند و از حلبی‌های موجود جهت گرم کردن آب استفاده می‌کردند. در انتهای سالن رخت شوی خانه زنجان فضایی برای بازی کودکان ایجاد شده بود تا مادران با خیال آسوده به شستشو در این رخشویخانه بپردازند. طراحی رختشویخانه در زنجان به صورتی بود که در نزدیک‌ترین حوضچه آب انبار که آب از لوله‌های سفالی به آن جاری می‌شد محلی برای برداشتن آب تمیز و نوشیدنی و شست و شوی مواد غذایی بود. آب در حوضچه دوم رختشویخانه به دو بخش تقسیم می‌شد قسمت اول مربوط به شستشوی ظروف و قسمت دوم آب که مربوط به حوض سوم است برای شستشوی لباس‌های نسبتا تمیز و آبکشی بود. در حوضچه چهارم نیز زنان به شستن پوشاک بسیار آلوده، فرش، زیرانداز و لباس افراد مبتلا به بیماری می‌پرداختند و در نهایت آب از راه کانال فاضلاب که در زیر پاشورها قرار گرفته بود به فاضلاب شهری منتقل می‌شد و چون فارغ از آلودگی و مواد شیمیایی بود در کشاورزی مصرف می‌شد. محوطه‌ی رختشویخانه زنجان حیاط ۴۰۰ متر مربعی دارد و از قسمت‌هایی همچون سالن رخت شوی خانه، مخزن آب یا خزینه، شاه نشین، غرفه‌های فروش صنایع دستی زنجان، شربتخانه و غیره تشکیل شده است. استفاده از رخشویخانه زنجان برای هر طبقه و قشری رایگان بود و تنها زنان در سال، ۱۰ شاهی به سرایدار رخشویخانه می‌دادند که در هر ساعتی از شبانه روز بتوانند از آن استفاده کنند.
در ساخت این بنا از سه نوع مصالح از جمله سنگ، چوب و آجر استفاده شده است که با وجود تماس دائمی با آب و رطوبت سازه استحکام بالایی داشته و در حال حاضر با گذشت زمان طولانی همچنان پابرجاست. در دو طرف سالن طاق‌ها به صورت جرزهای متقارن با حدود ۵ متر ساخته شده‌اند. در میان طاق‌ها گنبدهای عرقچینی وجود دارد که روی هر عرقچین ۵ دریچه جهت نورگیری، تهویه هوا و جلوگیری از طریق در سقف تعبیه شده است. در بازدید از موزه رخت شویخ انه زنجان می‌توانید از اشیای داخل موزه‌ی دیدن کنید و هنگام خستگی دقایقی در شربتخانه‌ی کنار حوض استراحت کنید و برای خرید سوغاتی از بازارچه صنایع دستی داخل محوطه خرید کنید.
عکاس : مرتضی شکری
خبرنگار: بهمن ثابتی
