پرورش ماهی خوراکی یکی از مشاغل درآمدزا است که بسیاری از افراد علاقمند به کارآفرینی و تولید تمایل دارند در این زمینه فعالیت کنند. اما پیش از شروع کار باید با اصول، تجهیزات و نکات لازم برای احداث یک مجموعه تولیدی و پرورش آبزیان را دانست.
در صنعت آبزی پروری برخی مزارع تنها به پرورش آبزیان پرداخته و برخی مزارع علاوه بر پرورش به تکثیر گونه آبزی نیز می پردازند و حتی در برخی مزارع در کنار تکثیر و پرورش گونه آبزی مدنظر به پرورش غذای زنده نیز می پردازند که این روش به دلیل نیاز به ایجاد شرایط خاص برای تولید و نگهداری غذای زنده توصیه نمی شود.
حال پرورش دهنده دارای هرنوع از مزارع فوق باشد با چالش هایی موجهه خواهد شد که عبارتند از:
- چالش تامین آب
- چالش طراحی استخرها، اتاق های نگهبانی، سالن های تکثیر
- چالش تصفیه آب ورودی و خروجی و فیلترهای مورد استفاده
- چالش تغذیه
- چالش مواجهه با بیماری ها
تامین آب مناسب ماهی
بدون شک داشتن منبع آبی مورد اطمینان و کامل مهم ترین مرحله و گام در پرورش آبزیان اعم از ماهی و میگو به حساب می آید. انواع مختلفی از منابع آبی مانند چشمه ها، نهرها و رودخانه ها، آب های زیر زمینی و منابع آبی پشت سدها وجود دارند که هرکدام دارای معایب و محاسنی هستند و قبل از هرکاری در اعم از طراحی استخرها، طراحی فیلترها و انتخاب گونه پرورشی (سردآبی، گرمابی و میگو) باید نوع منبع آبی که تامین کننده آب مزرعه پرورش می باشد را تعیین کنیم تا در طی پرورش با مشکلاتی مواجه نشویم. به عنوان مثل اگر گونه مدنظر نوعی ماهی سردآبی مانند قزل آلا باشد منبع آب باید دارای میزان اکسیژن بالا، شفافیت متناسب، درجه حرارت پایین و کمبود فلزات سنگین باشد مانند آب حاصل از چشمه ها که دارای تمامی این خصوصیات می باشد.
اگر گونه پرورشی مدنظر نوعی ماهی گرمابی مانند تیلاپیا باشد منبع آبی باید دارای شوری بالا، درجه حرارت بالا، میزان اکسیژن کمتر ماهیان سردآبی باشد. درواقع اگر منبع آب تامین کننده مزرعه بتواند نیازهای زیستی گونه پرورشی را تامین کند بسیاری از استرس ها که از طریق محیط پیرامون به گونه آبزی وارد می شود کاهش میابد و آبزی در طی دوره پرورش کمتر دچار تنش خواهد شد، زیرا اگر منبع آب دارای ویژگی های مورد نیاز گونه آبزی باشد به نوعی شرایط محیط طبیعی برای آبزی ایجاد می شود و تولید نیز افزایش خواهد یافت.
در مزارع پرورش آبزیان استخرها باید به گونه ایی طراحی و مهندسی شوند که:
۱) زاویه قرارگیری خروجی و ورودی آب به گونه ایی باشد که باعث ایجاد جریان یا گرداب(استخرهای گرد) شود تا مواد باقی مانده مانند مدفوع، اضافات غذایی و…. به راحتی خارج شود،
۲) استخر نباید دارای فضاهایی باشد که برای گونه آبزی غیرقابل استفاده باشد زیرا در این صورت در یک استخر بزرگ حجم تولید کمی خواهیم داشت.
۳) استخرها باید به گونه ایی طراحی شوند که گونه آبزی بتواند آزادانه شنا کند و فضای مناسب برای حرکت و شنا را داشته باشد.
۴) کناره های استخر باید به گونه ایی مهندسی شوند که حرکت کارگران جهت تغذیه دستی به آبزیان راحت باشد و همچنین امکان مشاهده آبزی در هنگام دریافت غذا وجود داشته باشد
۵) در مزارع بزرگ استخرها باید فاصله متناسب با یک دیگر داشته باشند و…. .
انوع مختلف استخرها که در پروش آبزیان به کار برده می شوند عبارتند از:
استخرهای متراکم: در این نوع استخرها از غذای فرموله شده جهت رشد استفاده می شود و فقط گاهی جهت افزایش تولید در کنار غذای فرموله شده از غذای دستی استفاده می کنیم، در این استخرها تراکم ماهیان بسته به میزان ورودی آب کارگاه تنظیم می شود. عرض این استخرها ۱۲-۴ متر و طول ۵۰-۲۰متر می باشد. این نوع استخرها بایست در مکان های کم شیب و با نفوذ پذیری کمتر خاک ساخته شوند.
استخرهای تیپ دانمارکی: در این نوع استخرها تعدادی استخرخاکی در حاشیه رودخانه ساخته خواهد شد و ورودی آب در این استخرها به صورت ثقلی انجام می شود. محل انتخاب شده برای این استخرها بهتر است دارای خاکی با جنس غیر قابل نفوذ بوده و ترجیحا سطح آب های زیرزمینی در این منطقه بالا باشد. طول این استخرها معمولا۳۰ و عرض آن ۱۰ متر می باشد. در این نوع استخرها بسته به کیفیت آب ورودی که در بند بالا به آن اشاره شد میتوان تا ۵/۱ تن ماهی نگهداری نمود.
حوضچه های گرد: این حوضچه ها جز تاسیسات جدید به شمار می آیند. جریان گردش آب در این حوضچه ها با صورت دورانی است. قطر حوضچه ها متفاوت و بین ۲۰-۱ متر و یا بیشتر می باشد. تعویض آب در این حوضچه ها هر نیم ساعت یکبار صورت گرفته و خروجی آب در قسمت های وسط صورت می گیرد.در این حوضچه ها سرعت جریان آب نباید به اندازه ایی باشد تا ماهی بیشتر انرژی خود را صرف مقابله با جریان آب کند. این ۳ نمونه تنها مواردی از انواع استخرهای مورد استفاده در مزارع هستند که بیشترین کاربرد را به خود اختصاص داده اند. مزارعی که در کنار بحث پرورش، تکثیر آبزیان را نیز انجام می دهند باید مجهز به هچری، استخرهای مولدین، اینکوباتور و…. باشند. همچنین هر مزرعه ایی باید دارای یک اتاق نگهبانی، انبار ذخیره غذا و …. باشد.منبع غذایی مورد نظر باید حاوی تمامی مواد مغذی مورد نیاز آبزی مانند پروتئین ها، چربی ها و…. باشد و علاوه بر این ترکیبات باید حاوی موادی تحت عنوان همبند باشند تا اقلام غذایی به صورت متناسب با یکدیگر ترکیب شوند و در کنار هم قرار گیرند. حفظ ترکیب فیزیکی خوراک تا هنگام مصرف آن توسط ماهی بسیار اهمیت دارد.
یکی از مسائلی که پرورش دهندگان ماهی در مزارع به شدت با آن درگیر هستند مباحث مربوط به بیماری گونه آبزی می باشد. عامل ایجاد بیماری در مزرعه عوامل ویروسی، باکتریایی و یا حتی تغذیه ای می باشد. برای جلوگیری از ورود عوامل بیماری زای ویروسی و باکتریایی توجه به امر فیلتراسیون آب ورودی، ضدعفونی کفش افراد وارد شونده به مزرعه با فرمالین، ضدعفونی کامیون های ورودی به مزرعه با محلول فرمالین و…. به شدت حائز اهمیت بوده است. جهت جلوگیری از بیماری های تغذیه ای باید محل نگهداری غذا به صورت متناسب انتخاب شود. به گونه ایی که انبار نگهداری غذا مسقف، دارای تهویه مناسب و… باشد تا از ایجاد قارچ زدگی خوراک خصوصا قارچ میسیلیوم جلوگیری شود.
عکاس : مرتضی شکری
خبرنگار: زهرا نعمتی
