زبان هر ملّتی، تجلّی تاریخ و تمدن آن جامعه را در پی دارد، در همین راستا توسعه‌ی زبان کهن فارسی به‌عنوان یکی از ارکان قدرت نرم کشورمان می‌تواند فرهنگ عمومی جمهوری اسلامی ایران را در عرصه بین‌المللی عرضه کند، به نحوی که گردشگری در این امر تسهیل‌کننده بوده و حضور گردشگران خارجی برای امور مختلف سیاحتی، زیارتی، سلامت‌محور و غیره می‌تواند فرهنگ میهن‌مان را بیش از پیش برای جهانیان بشناساند.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، شورای فرهنگ عمومی ۱۴ آبان را در تقویم سال ۱۳۸۷ به نام «روز فرهنگ عمومی» نامگذاری کرد. روابط عمومی دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی اعلام کرد، در چهارصد و شصت‌وششمین جلسه‌ی این شورا، روز ۱۴ آبان که مصادف با تصویب آئین‌نامه شورای فرهنگ عمومی است، به نام روز فرهنگ عمومی مصوب شد.
فرهنگ عمومی چیست؟
فرهنگ، تعیین‌کننده‌ی چگونگی تفکر و احساس اعضای جامعه است. فرهنگ راهنمای اعمال انسان‌ها و معرّف جهان‌بینی‌های آن‌ها در زندگی است. فرهنگ عمومی به معنای فرهنگ غالب و گسترده‌ای است که در میان عموم جامعه رواج و رسوخ دارد و حوزه‌ای از عقاید، ارزش‌ها، جلوه‌های احساسی و هنجارهاست که اجبار اجتماعی غیررسمی از آن حمایت می‌کند و فراتر از گروه‌ها و اقشار خاص در کلیّت جامعه موردقبول است.
ویژگی‌ها و شاخص‌های فرهنگ عمومی شامل موارد زیر است:
۱. فرهنگ عمومی دارای دو جهت «عینی» و «اعتباری» است که باید هر دو را مدنظر داشت. هیچ‌کس بهتر از مقام معظم رهبری این دو بُعد فرهنگ عمومی را تبیین نکردهاند. از نظر ایشان، فرهنگ عمومی دو بخش دارد: یک بخش آن ظاهری و بارز مثل شکل لباس و شکل معماری است که تأثیر خاصی بر روی ذهنیات، خلقیات و منش و تربیت افراد دارد و بخش دیگرش مربوط به امور نامحسوس مثل اخلاقیات فردی و اجتماعی مردم، وقت‌شناسی، وجدان کاری، مهمان‌دوستی و احترام به بزرگترها است.
۲. فرهنگ عمومی حوزه‌ای از نظام فرهنگی جامعه است که پشتوانه‌ی آن اجبار قانونی و رسمی نیست، بلکه تداوم آن در گرو اجبار اجتماعی اعمال‌شده از سوی آحاد جامعه و تشکل‌ها و سازمان‌های غیردولتی (غیررسمی) است. بر خلاف حوزه‌ی فرهنگ رسمی که در نهایت اجبار فیزیکی از آن حمایت می‌کند، حوزه فرهنگ عمومی عمدتاً بر پذیرش و اقناع استوار است و عدم پایبندی به آن، مجازات به معنای حقوقی کلمه را در پی ندارد. به عبارت دیگر، مفهوم فرهنگ عمومی در تقابل مردم – دولت مفهوم پیدا می‌کند.
۳. فرهنگ عمومی مؤلفه‌هایی از فرهنگ است که تأثیرات آن عام و فراگیر است و عامه‌ی مردم در کیفیت آن نقش دارند و از شیوه رفتارهای عمومی مردم یا عرف، عادات، رسوم و زبان ساخته می‌شود و یا تأثیر مشهود می‌پذیرد و عموم جنبهها و عرصهها و زندگی مردم را تحت تأثیر قرار می‌دهد و عموم مردم نسبت به آن‌ها حساسیت و شناخت دارند.
۴. فرهنگ عمومی، سازندگان و عاملان خاص خودش را دارد که بر بخشی از آن‌ها دولت نظارت می‌کند. نزدیک شدن به فرهنگ عمومی و اصلاح آن از طریق بخشنامه میسّر نیست.
۵. فرهنگ عمومی مانند کل نظام فرهنگی و فرهنگ، در چهار وجه ظاهر می‌شود: درونی، روانی، نمادی، نهادی و آثار. از این رو می‌توان رگههای فرهنگ عمومی را در همه‌ی این جلوهها یافت. فرهنگ عمومی در کنار فرهنگ رسمی در همه‌ی حوزه‌های زندگی اجتماعی، خانواده، حکومت، اقتصاد و آموزش و پرورش و نظایر این‌ها حضور دارد، از این رو نمی‌توان آن را به حوزه مشخصی محدود ساخت.
زبان، قدرت نرم هر کشور متمدّن
«قدرت نرم» از مهمترین ارکان حکمرانی است که بخش اعظم آن را زبان گفتمانی تشکیل می‌دهد. زبان، بستر فرهنگ، بینش، تفکرات و جهان‌بینی ملت‌ها و از مهمترین اجزای هویت هر ملت و تمدنی است. زبان، تمدن‌ساز و الهام‌بخش است و لازمه‌ی این الهام‌بخشی نیز، داشتن نظریه و جهان‌بینی جذّاب برای ملت‌ها است. ناگزیر، زبان یک ملت در توسعه و ترویج آن، نقش مهمی ایفا می‌کند، بر این اساس «زبان فارسی» رکن قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران است، کشوری با تمدن دیرینه که بسیاری از ملت‌های همسایه‌ی آن تا سده‌های گذشته به زبان پارسی گفت‌وگو می‌کردند.
در همین راستا، «محمدعلی ربانی»، مدیرکل همکاری‌های علمی و دانشگاهی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با تشریح نسبت زبان با «دیپلماسی فرهنگی» و کارکردهای آن در دنیای معاصر، به توضیح «ارتباط زبان فارسی در تولید قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران» پرداخت و اظهار کرد: « زبان جزء لاینفک از یک فرهنگ و تمدن و میانجی مهمی جهت فهم درست ارزش‌های فرهنگی یک ملت به شمار می‌رود. از این‌رو، امروزه زبان ابزاری صرف برای گفت‌وگو و اقناع محسوب نمی‌شود بلکه می‌تواند پیامدهای مهمی برای حفظ منافع دیپلماتیک، ژئوپلیتیکی و اقتصادی یک کشور به دنبال داشته باشد. این ویژگی، زبان را به عنوان یک منبع قدرت نرم تبدیل کرده و ترویج و آموزش زبان به عنوان یک رویه‌ی بین‌المللی جهت اعمال دیپلماسی فرهنگی و عمومی کشورها مورد توجه قرار گرفته است.»
وی افزود: «زبان و ادب فارسی علی‌رغم فراز و فرودهای مربوط به از دست دادن پشتوانه‌های سیاسی و اقتصادی خود در جهان، هنوز زنده است و مردمان بسیاری در گوشه کنار جهان زبان و ادبیات فارسی را منبعی الهام‌بخش و سرچشمه‌ای جوشان از فرهنگ، اخلاق و ارزش‌های معنوی دانسته و به آن دل‌بسته‌اند. متاسفانه امروزه رویکردهای تک‌جهتی به زبان فارسی و منحصر دانستن آن به عنوان زبان مکالمه و با تمرکز به حوزه آموزش، دیپلماسی فرهنگی را از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های جهانی و تاثیرگذار ادبیات فارسی و ابعاد فرهنگی، دینی و تمدنی آن محروم کرده است.»
مدیرکل همکاری‌های علمی و دانشگاهی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، ادامه داد: «دستگاه دیپلماسی فرهنگی می‌تواند با بهره‌گیری از ظرفیت زبان و ادب فارسی، بخش وسیعی از مخاطبان را در جهان اسلام، حوزه فرهنگی – تمدنی ایران، ایرانیان مهاجر و مشتاقان و تشنگان به شاهکارهای ادبی ایران را، جذب کند و از قابلیت بالای تصویرسازی آن بهره گیرد. همان‌گونه که بهره‌گیری از ظرفیت زبان و ادب فارسی به دلیل قدرت بالای تبیینی و اقناعی آن، دستگاه دیپلماسی فرهنگی را در راه رسیدن به اهداف پیش‌بینی‌شده‌ی آن در تبیین و معرفی اسلام، انقلاب اسلامی و مکتب اهل‌بیت(ع) به جهانیان کمک می‌کند، استفاده از زبان فارسی به‌ویژه شاهکارهای ادبی و جهانی آن امروزه نیز، فرصت و ظرفیت مناسبی جهت همکاری‌های فرهنگی، هنری، گردشگری، علمی و آموزشی و نهضت ترجمه به شمار می‌رود و بیش از دیگر عناصر فرهنگی، از قابلیت اجماع‌سازی و فراهم آوردن فرصت‌های همکاری‌ها و مشارکت و همچنین تبدیل شدن به فعالیتی سودآور و پربازده، برخوردار است.»
گسترش زبان فارسی، عامل ترویج گفتمان انقلاب اسلامی
حجت‌الاسلام‌والمسلمین «محمد ایمانی‌پور» رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، بهمن سال گذشته(۱۴۰۲) در دهمین گردهمایی مؤسسه‌های فعال در حوزه آموزش زبان فارسی در جهان، زبان فارسی را قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران دانست و اظهار کرد: «با گسترش زبان فارسی از هر نظر به جریان توسعه‌ی ایرانِ فرهنگی کمک می‌کنیم. زبان فارسی به ارتباطات بیشتر با کشورهای همسایه کمک می‌کند. زبان فارسی، زبان انقلاب اسلامی است و گسترش آن به ترویج گفتمان انقلاب منجر خواهد شد.»
وی با بیان این‌که ترویج زبان فارسی از جهات مختلفی حائز اهمیت است، افزود: «از منظر اسلامی می‌توان گفت که زبان فارسی مملو از عرفان و حکمت اسلامی است که ترویج زبان فارسی در واقع ترویج مکتب اهل‌بیت(ع) است، در همین راستا هر سال «بنیاد سعدی» با برگزاری همایش فعالان حوزه زبان فارسی، اتفاق مبارکی را رقم می‌زند که امروز شاهد دهمین دوره‌ی آن هستیم. ظرفیت‌شناسی، ظرفیت‌سازی و هم‌افزایی مؤسسات مرتبط با زبان فارسی، به ارتقای آموزش این زبان کمک می‌کند.»
رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ادامه داد: «خرسندم که نمایندگان ما در خارج از کشور برای گسترش زبان فارسی، نمایندگان بنیاد سعدی هستند و انتظار داریم که با وجود ظرفیت بنیاد سعدی، زبان فارسی روز به روز گسترش یابد. ما نیز به نوبه‌ی خود در خدمت تمام مؤسسات آموزش زبان فارسی از جمله بنیاد سعدی هستیم.»
آموزش زبان فارسی به ملل مستعد، ظرفیت بین‌المللی توسعه زبان فارسی
«قهرمان سلیمانی» رئیس مرکز تحقیقات زبان فارسی بنیاد سعدی، با اشاره به این‌که کشور هندوستان بخشی از عقبه‌ی فرهنگی تاریخ ماست، گفت: «اگر کاری برای زبان فارسی در هند انجام می‌دهیم، برای یک کشور خارجی نیست زیرا این کار یک کار ملّی است. اگر قرار است اقلیم فرهنگی ایران باقی بماند، ضرورت دارد که به هند به عنوان بخشی از این اقلیم توجه کند. آموزش زبان فارسی در هند به هویّت ملّی ما ربط دارد.»
رئیس مرکز تحقیقات زبان فارسی بنیاد سعدی، اضافه کرد: «از مساعدت همه‌ی دوستان در هند بهره‌مند بودم. دانشگاه‌ها کمک کردند، اما این فعالیت‌ها را کافی نمی‌دانم. تقاضا دارم به هند به چشم یک کشور خارجی نگاه نشود و هر کار برای هند، خشتی گذاشتن برای فرهنگ ایرانی است. بر همین مبنا، باید در زمینه‌ی دانش‌افزایی، پذیرش دانشجو و در دسترس قرار دادن منابع، به هند نگاه کنیم و کمک کنیم هند در چرخه‌ی مناسبات زبان فارسی قرار گیرد. به کلمبیا استاد زبان فارسی اعزام کردیم اما سال‌هاست هند از استاد اعزامی محروم است. زبان فارسی در هند وضع مطلوبی ندارد.»
«مهیار علوی‌مقدم»، مدیر مرکز آموزش زبان دانشگاه حکیم سبزواری نیز عنوان کرد: «مرکز آزفای دانشگاه حکیم سبزواری، مرکزی جوان است که در سال ۱۳۹۹ تأسیس شد. در نشست مشترک دانشگاه‌های ایران و هند در سال ۱۴۰۰ حضور داشتیم. همچنین آزمون مقدماتی را برای دانشجویان پاکستانی برگزار کردیم.»
وی با اشاره به این‌که مرکز آزفای دانشگاه حکیم سبزواری در تیر ۱۴۰۱ از اساتید کشور هندوستان میزبانی کرد، خاطرنشان ساخت: «هفت درس گفتار و دو کارگاه برای این اساتید داشتیم. اکنون ۵۰ مرکز آموزشی در هند داریم که مستقیم آموزش زبان فارسی را انجام می‌دهند. در مهر امسال(۱۴۰۲) ما ۱۸۶ دانشجوی عراقی را در مقاطع کارشناسی‌ارشد و دکترا جذب کردیم و برای بهمن امسال(۱۴۰۲) نیز، ۱۵۵ دانشجوی عراقی را جذب کردیم.»
مدیر مرکز آزفای دانشگاه حکیم سبزواری با اشاره به ضرورت استفاده از روش‌های نوین در حوزه‌ی آموزش زبان فارسی، بیان کرد: «در عرصه‌ی تمام حوزه‌های آموزشی به‌ویژه آموزش زبان فارسی، در کنار روش‌های سنتی باید از روش‌های نوین هم استفاده کرد. همکاری، فراگیرمحوری، بی‌مرز بودن و یادگیری اکتشافی، برخی از ویژگی‌های روش‌های نوین آموزش است.»
علوی‌مقدم تصریح کرد: «آسیب‌شناسی آموزش زبان فارسی به غیر فارسی‌زبانان، مسأله‌ای مهم و ضروری است و این مساله می‌تواند عنوان دوره‌ی بعدی گردهمایی مؤسسه‌های فعال در آموزش زبان فارسی در جهان باشد که از سوی بنیاد سعدی برگزار می‌شود. در آموزش زبان فارسی به غیر فارسی‌زبانان، نقاط ضعف از نقاط قوّت بیشتر است که باید بررسی و رفع شود.»
ترویج فرهنگ ایرانی با توسعه‌ی گردشگری
یکی از مواهب درخشان رونق گردشگری در کشور، توسعه‌ی زبان فارسی است. میدانیم که یکی از لازمه‌های مرجعیّت‌سازی و تمدن‌سازی ایران اسلامی در جهان، گسترش زبان فارسی در خارج از مرزها و شناخته‌تر شدن آن در افکار عمومی جهانیان است. با تسهیل حضور گردشگران خارجی و رونق هرچه بیشتر ایرانگردی در نزد خارجی‌ها، زمینه‌ای مناسب و هموار برای آشنایی آنان با زبان فارسی فراهم می‌شود. بنابر این، می‌توان سیاست‌های مرجعیّت‌سازی زبان فارسی را، با سهل‌ترین و سریع‌ترین شکل ممکن انجام داد.
«پیمان ماهور گیلانی»، دکترای مدیریت رسانه در یادداشتی نوشت: «گردشگری پدیده‌ای چندوجهی و موضوع مطالعه‌ی بین‌رشته‌ایِ علوم مختلف همچون اقتصاد، مدیریت، بازاریابی، مردمشناسی، انسانشناسی، روانشناسی، تاریخ، جغرافیا، علوم سیاسی و جامعهشناسی است. فهم فرآیند پیچیدۀ اجرایی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگیِ گردشگری، نیازمند اتخاذ رویکرد نظری جامعی است. انسان‌محور بودن این صنعت، موجب نقش پررنگ عامل انسانی در کمّ و کیف توسعه و افول آن است.
بنابراین سیاستگذاری، برنامهریزی و مدیریت گردشگری، بدون توجه به وجوه انسانی، اجتماعی و فرهنگیِ گردشگری، با نقصان روبهرو است. گردشگری، فعالیتی اجتماعی و بر اساس انتخاب فرد و متأثــر از فرهنگ اســت. اکنون مشخص شده اســت که، مبنای هر نوع توسعه و نه‌تنها توسعه‌ی گردشگری، توسعه‌ی فرهنگی است.»
با توجه به مطالب فوق، امروز (۱۴ آبان) به عنوان «روز ملی فرهنگ عمومی» در تقویم کشورمان ثبت شده است که اهمیّت آن موجب ترویج زبان فارسی در سطح بین‌المللی شده است، به نحوی‌که زبان مادری ما در بسیاری از کشورهای همسایه تدریس می‌شود؛ کشورهایی که در سده‌های پیش به زبان آریایی ما سخن می‌گفتند.
در کنار آن، در حال حاضر گردشگران در قالب انواع گردشگری در ایران، با فرهنگ ملی و تمدّن ما آشنا می‌شوند که این بستر جذّاب، فرصت مناسبی برای تجلّی «فرهنگ ایران اسلامی» در سطح جهانی است.
انتهای پیام
