در دشت‌های پهناور استان زنجان، بنایی سر برافراشته که نه‌تنها نمادی از معماری باشکوه ایران‌زمین است، بلکه یکی از میراث‌های مهم تمدن اسلامی در جهان به شمار می‌رود. گنبد سلطانیه، شاهکار مهندسی دوره ایلخانی، همچنان پس از قرن‌ها با شکوه و جلال در برابر دیدگان ایستاده و رازهای بی‌پایانی از تاریخ، هنر و معماری را در دل خود نهفته دارد.
تاریخچه‌ای از دل قرون
ساخت گنبد سلطانیه در سال ۷۰۴ هجری قمری به دستور سلطان محمد خدابنده (اولجایتو)، پادشاه ایلخانی آغاز شد و در مدت ۹ سال تکمیل گردید. هدف اولیه از ساخت این آرامگاه، نگهداری پیکر امامان شیعه بود که در نهایت عملی نشد، اما این بنا به محل دفن خود اولجایتو تبدیل شد.
سلطانیه، در آن دوران، پایتخت ایلخانان بود و این بنا نمادی از قدرت و نفوذ آنان در سرزمین‌های اسلامی و فراتر از آن تلقی می‌شد.
معماری شگفت‌انگیز
گنبد سلطانیه با ارتفاعی حدود ۴۹ متر و قطر داخلی بیش از ۲۵ متر، بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان به‌شمار می‌آید. این گنبد دوپوش، از شاهکارهای مهندسی قرون وسطی است و در طراحی آن، ترکیبی از فنون ایرانی و الهاماتی از معماری اسلامی دیده می‌شود.
نمای بیرونی بنا با کاشی‌های فیروزه‌ای و نقش‌مایه‌های اسلیمی تزئین شده و داخل آن، با گچ‌بری‌ها، کتیبه‌نگاری‌های کوفی و نقوش هندسی چنان آراسته شده که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.
جاذبه‌های گردشگری پیرامونی
بازدید از گنبد سلطانیه تنها محدود به خود بنا نیست. مجموعه سلطانیه شامل بخش‌هایی نظیر ایوان‌ها، سرداب زیرزمینی، راه‌پله‌های مارپیچی و سکوی بام است که چشم‌انداز بی‌نظیری از دشت زنجان را پیش روی بازدیدکننده می‌گذارد.
علاوه بر این، بازارچه‌های محلی اطراف محوطه تاریخی، صنایع‌دستی همچون چاروق‌دوزی، ملیله‌کاری، و غذاهای محلی زنجان را به گردشگران معرفی می‌کنند و تجربه‌ای چندوجهی از فرهنگ این دیار ارائه می‌دهند.
چالش‌های حفاظت و نگهداری
با اینکه گنبد سلطانیه در سال ۱۳۸۴ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد، اما همواره با مشکلاتی چون فرسایش مصالح، رطوبت، و نیاز به مرمت مواجه بوده است. در سال‌های اخیر، سازمان میراث فرهنگی با همکاری نهادهای بین‌المللی، برنامه‌هایی برای مرمت سازه و توسعه گردشگری پایدار در دستور کار قرار داده است.
گفت‌وگو با راهنمای گردشگری محلی
یکی از راهنمایان باسابقه منطقه در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت: «گنبد سلطانیه فقط یک بنای تاریخی نیست، بلکه گنجینه‌ای از فرهنگ، هویت، و افتخار ایرانی‌ست. ما به‌عنوان مردم زنجان، وظیفه داریم آن را حفظ کرده و به نسل‌های بعد منتقل کنیم.»
جمع‌بندی
گنبد سلطانیه نه‌تنها یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های استان زنجان است، بلکه گواهی زنده بر درخشش معماری ایرانی در گستره تمدن جهانی‌ست. بازدید از این بنا، سفری‌ست در زمان؛ از اوج شکوه ایلخانان تا روزگار ما. بی‌تردید، سلطانیه در کنار آثار بزرگی چون تخت جمشید و مسجد شاه اصفهان، یکی از ستون‌های افتخار ملی ماست.
