در قلب شهر بیرجند، مرکز استان خراسان جنوبی، بنایی تاریخی و باعظمت خودنمایی می‌کند که نه تنها نماد مقاومت و امنیت مردمان این سرزمین در طول تاریخ بوده، بلکه امروز به یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم شرق ایران تبدیل شده است؛ قلعه بیرجند.
این قلعه که قدمتش به دوران صفویه بازمی‌گردد، بر فراز تپه‌ای مشرف به شهر قرار گرفته و چشم‌اندازی دیدنی به شهر بیرجند دارد. ساختار مستحکم، برج‌های دیده‌بانی و دیوارهای خشتی آن گواهی است بر سبک معماری بومی کویری و دانش مهندسی نظامی گذشتگان.
میراثی ماندگار از دوران صفوی
قلعه بیرجند از جمله بناهایی است که در زمان خود کارکردهای امنیتی، نظامی و حکومتی داشته است. با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص خراسان جنوبی و قرارگیری این منطقه در مسیرهای تجاری قدیم، وجود چنین قلعه‌ای برای دفاع از شهر و تأمین امنیت کاروان‌ها ضروری بوده است.
در طول قرن‌ها، این قلعه شاهد رخدادهای بسیاری بوده، از درگیری‌های محلی گرفته تا جنبش‌های اجتماعی. با این حال، استواری بنا موجب شده که همچنان بخش زیادی از آن سالم باقی بماند.
جاذبه‌ای برای گردشگران داخلی و خارجی
امروزه قلعه بیرجند با مرمت‌های انجام‌شده، به مکانی جذاب برای بازدیدکنندگان تبدیل شده است. در ایام نوروز و تابستان، گردشگران از سراسر کشور و حتی از کشورهای همسایه برای بازدید از این بنای تاریخی به بیرجند سفر می‌کنند.
راهنمایان محلی، بازدیدکنندگان را با تاریخچه قلعه، افسانه‌های محلی و کاربردهای معماری آن آشنا می‌کنند. شب‌هنگام، نورپردازی قلعه جلوه‌ای رؤیایی به آن می‌بخشد و آن را به سوژه محبوب عکاسان تبدیل کرده است.
نیاز به توجه بیشتر مسئولان
با وجود همه زیبایی‌ها و اهمیت تاریخی، این قلعه همچنان نیازمند توجه و سرمایه‌گذاری بیشتر در زمینه زیرساخت‌های گردشگری است. امکانات رفاهی محدود، نبود مراکز فرهنگی یا موزه در محوطه قلعه، و اطلاع‌رسانی ناکافی موجب شده بخشی از ظرفیت‌های این مکان مغفول بماند.
سخن پایانی
قلعه بیرجند، فراتر از یک بنای تاریخی، نماینده‌ای از هویت، فرهنگ و مقاومت مردم خراسان جنوبی است. حفظ و معرفی بهتر آن، وظیفه‌ای است که هم بر دوش مسئولان و هم بر عهده جامعه محلی است. شاید وقت آن رسیده که بیش از گذشته به این میراث بی‌نظیر بنگریم و آن را به جایگاه واقعی‌اش در صنعت گردشگری ایران بازگردانیم.
