در جنوب ایران، جایی‌که دریا هم‌نفس با زندگی مردم جاری‌ست، موسیقی نه‌تنها وسیله‌ای برای شادی و سرگرمی، بلکه بخشی از هویت مردم است. موسیقی محلی بوشهر، با ریتم‌های کوبنده، نوای نی‌انبان، آوازهای آیینی و اشعار مردمی، روح زندگی جنوب را به گوش می‌رساند.
ریشه در دریا، دل در خاک
موسیقی بوشهر ترکیبی از فرهنگ‌های ایرانی، آفریقایی، عربی و هندی است. این تنوع فرهنگی از طریق دریا و تبادل با ملوانان و بازرگانان کشورهای مختلف به سواحل بوشهر رسیده و در گذر زمان به بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ بومی تبدیل شده است.
سازهای بومی و نقش آن‌ها
۱. نی‌انبان (نی‌همبون): ساز بادی خاص جنوب، شبیه نی‌انبان اسکاتلندی، که صدایی گرم و حزن‌انگیز دارد و در مراسم عروسی، عزاداری و آیین‌های مذهبی استفاده می‌شود.
۲. دمام: طبل بزرگ دوطرفه‌ای که با چوب نواخته می‌شود. مهم‌ترین نقش آن در آیین‌های مذهبی، به‌ویژه محرم است.
۳. سنّج و دهل: سازهایی مکمل دمام که در کنار آن، فضای آیینی و پرشور ایجاد می‌کنند.
۴. کَسَر: طبل کوچکی که در موسیقی بندری استفاده می‌شود.
موسیقی و آیین
یَزله: نوعی آواز دسته‌جمعی مردان در مراسم عروسی یا کار که با حرکات موزون و هماهنگ اجرا می‌شود.
نوحه‌خوانی و دمام‌زنی محرم: در هیچ نقطه‌ای از ایران، آیین عزاداری به‌شکل موسیقایی بوشهر اجرا نمی‌شود. دمام‌زنی همراه با نوحه‌هایی پرشور، روح و بدن عزاداران را با هم به حرکت درمی‌آورد.
آیین زار: مراسمی درمانی با ریشه آفریقایی که با موسیقی خاص، برای بیرون‌کردن ارواح خبیث یا “زار” از بدن افراد برگزار می‌شود. نی‌انبان و ضرب نقش مهمی در آن دارند.
موسیقی بندری؛ صدای شادی جنوب
سبک موسیقی بندری، یکی از شناخته‌شده‌ترین بخش‌های موسیقی بوشهر است که ریتمی شاد، تند و پرانرژی دارد. آهنگ‌هایی مثل «هوار هوار»، «یارا یارا» و «دریا دریا» از محبوب‌ترین نمونه‌ها هستند که بسیاری از هنرمندان کشور نیز آن‌ها را بازخوانی کرده‌اند.
چهره‌های ماندگار موسیقی بوشهر
ابراهیم حَسن‌بیگی
محسن شریفیان، مؤسس گروه لیان که نی‌انبان را جهانی کرد
نادر معماریان و علی‌اکبر راستگو از فعالان حوزه موسیقی آیینی
با وجود غنای فرهنگی، موسیقی بوشهر با چالش‌هایی چون کمبود حمایت مالی، نبود ثبت رسمی آثار بومی، و مهاجرت هنرمندان به پایتخت مواجه است. با این‌حال، گروه‌هایی مانند «لیان» و جوانان جنوب، با اجرای جشنواره‌ها و تورهای فرهنگی، امید به تداوم این میراث را زنده نگه داشته‌اند.
موسیقی بوشهر نه‌فقط یک صدا، بلکه زبان احساسات یک قوم است. آمیخته با شور، غم، دریا و آیین، این موسیقی باید بیش از پیش شنیده و شناخته شود. چرا که در هر ضرب دمام و هر ناله نی‌انبان، بخشی از تاریخ و جان مردم جنوب جاری‌ست
