در دل دشت‌های گرم و وسیع جنوب غربی ایران، جایی میان شوش و دزفول، بنایی شگفت‌انگیز از دل تاریخ سر برآورده که هر بیننده‌ای را به حیرت وا‌می‌دارد. چُغازَنبیل، نخستین و بزرگ‌ترین زیگورات شناخته‌شده در ایران و یکی از کهن‌ترین نیایشگاه‌های باستانی خاورمیانه، از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی و جهانی استان خوزستان است که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است.
قدمت تاریخی و راز معماری
چغازنبیل حدود ۳۲۰۰ سال پیش، در قرن ۱۳ پیش از میلاد، به دستور پادشاه ایلامی، «اونتاش گال»، ساخته شد. این سازه عظیم به‌عنوان معبدی برای خدای ایلامی «اینشوشیناک» بنا گردید و بخشی از شهر مقدس «دوراونتاش» بوده است.
چغازنبیل در ابتدا پنج طبقه و بیش از ۵۰ متر ارتفاع داشته، اما اکنون سه طبقه از آن باقی مانده است. طراحی این سازه به شکل هرمی پلکانی، الهام‌گرفته از زیگورات‌های بین‌النهرین بوده و با آجرهای پخته و دست‌نوشته‌هایی به خط میخی تزیین شده است.
موقعیت مکانی و نحوه دسترسی
این بنای باستانی در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر شوش و ۴۰ کیلومتری غرب دزفول واقع شده است. گردشگران از طریق جاده آسفالته و تابلوهای راهنما به‌راحتی می‌توانند به مجموعه باستانی چغازنبیل دسترسی داشته باشند. در سال‌های اخیر نیز برخی زیرساخت‌ها مانند پارکینگ، راهنمای صوتی و تابلوهای توضیحی در محوطه ایجاد شده است.
وجه‌تسمیه و نام تاریخی
واژه‌ی «چغازنبیل» در زبان لری و بختیاری به معنای “زنبیل واژگون” است، چراکه ظاهر این سازه از دور شبیه به یک سبد بزرگ برعکس‌شده دیده می‌شود. البته نام تاریخی آن «زیگورات دوراونتاش» بوده که اشاره به شهر مقدسی دارد که اطراف معبد قرار داشته و امروزه اثری از آن باقی نمانده است.
ثبت جهانی و اهمیت بین‌المللی
در سال ۱۹۷۹ میلادی، چغازنبیل به‌عنوان نخستین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. این ثبت به‌دلیل اهمیت معماری، فناوری ساخت، و ارزش‌های مذهبی و فرهنگی آن در تمدن ایلامی صورت گرفت. کارشناسان یونسکو معتقدند چغازنبیل سندی زنده از پیشرفت‌های علمی و دینی اقوام باستانی ایران است.
جاذبه‌های گردشگری پیرامون
بازدید از چغازنبیل غالباً با سفر به دیگر مناطق تاریخی اطراف مانند شوش، آرامگاه دانیال نبی، کاخ آپادانا، موزه شوش و زیگورات شوشتر همراه می‌شود. همچنین طبیعت‌گردان می‌توانند از رودخانه دز، منطقه‌ی بکر “چال کندی”، و آبشارهای فصلی در منطقه لذت ببرند.
چالش‌های حفاظت و کم‌توجهی‌ها
با وجود ثبت جهانی و اهمیت فراوان، چغازنبیل همچنان با مشکلاتی مانند فرسایش ناشی از باد، گرمای شدید، و نبود پوشش حفاظتی روبه‌روست. همچنین کمبود امکانات رفاهی، راهنمای تخصصی، و اطلاع‌رسانی عمومی باعث شده تا این گنجینه جهانی، هنوز جایگاه شایسته‌ای در گردشگری ملی نداشته باشد.
«مهدی فرهادی»، کارشناس باستان‌شناسی استان خوزستان، در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت:
«متأسفانه با وجود ثبت جهانی، تبلیغات کمی درباره چغازنبیل انجام شده و کمتر کسی از جایگاه بی‌نظیر آن در تاریخ ایران باخبر است. اگر این زیگورات در کشوری دیگر بود، سالانه میلیون‌ها گردشگر به آن جذب می‌شدند.»
اقدامات در دست اجرا
در سال‌های اخیر، اداره میراث فرهنگی خوزستان با همکاری پژوهشگاه باستان‌شناسی ایران، برنامه‌هایی برای تثبیت سازه، بازسازی محدود، ایجاد مسیر گردشگری و توسعه محتوای دیجیتال (مانند بازدید مجازی و اپلیکیشن راهنمای چغازنبیل) در دستور کار قرار داده است.
چغازنبیل، این یادگار سترگ ایلامی در خوزستان، نه‌تنها نماد تاریخ کهن ایران، بلکه پلی میان اسطوره، مذهب و علم در دنیای باستان است. با حفظ و معرفی شایسته این اثر، می‌توان چغازنبیل را به یکی از قطب‌های گردشگری فرهنگی خاورمیانه تبدیل کرد و خوزستان را در نقشه جهانی گردشگری تاریخی برجسته‌تر ساخت.
