در میانه‌ی خوزستان، جایی که تاریخ و مهندسی به هم گره خورده‌اند، مجموعه‌ای بی‌نظیر از فناوری آبی باستانی قرار دارد که از هوش سرشار ایرانیان در دوران کهن حکایت می‌کند. سازه‌های آبی شوشتر، شاهکار مهندسی دوره هخامنشی و ساسانی، نه تنها یکی از مهم‌ترین آثار ملی ایران است، بلکه از سال ۲۰۰۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده است.
شاهکاری از دانش مهندسی باستان
این مجموعه عظیم شامل بند، کانال، آسیاب‌های آبی، پل، تونل‌های هدایت آب و آبشارهای مصنوعی است که برای مدیریت و بهره‌برداری از آب رودخانه کارون طراحی شده‌اند. گفته می‌شود این سازه‌ها بیش از دو هزار سال پیش با هدف آبیاری اراضی و تولید نیروی محرکه برای آسیاب‌ها ساخته شده‌اند.
یکی از ویژگی‌های حیرت‌انگیز این مجموعه، هماهنگی بین اجزا، استفاده از نیروی گرانش و انشعاب هوشمندانه‌ی آب به مناطق مختلف است؛ امری که کارشناسان بین‌المللی آن را «یک سیستم هیدرولیک بی‌نظیر در جهان باستان» توصیف کرده‌اند.
مکان و راه‌های دسترسی
مجموعه سازه‌های آبی در مرکز شهر تاریخی شوشتر و در کنار رودخانه گرگر قرار گرفته است. بازدید از آن به آسانی و از طریق خیابان‌های اصلی شهر ممکن است. گردشگران با چند دقیقه پیاده‌روی، می‌توانند در قلب این اثر بی‌نظیر باستانی قدم بزنند.
آسیاب‌های سنگی و آبشارهای پرشکوه
در بخش مرکزی مجموعه، آب با قدرت فراوان از دهانه تونل‌های سنگی به پایین می‌ریزد و آبشارهایی زیبا و خروشان ایجاد می‌کند که در گذشته نیروی محرکه‌ی آسیاب‌های سنگی را فراهم می‌کردند. این آبشارها، به همراه صدای دلنواز برخورد آب با صخره‌ها، صحنه‌ای خیره‌کننده و چشم‌نواز می‌آفرینند که به‌ویژه در فصل بهار، گردشگران بسیاری را مجذوب خود می‌کند.
ثبت جهانی و اهمیت فرهنگی
سازمان یونسکو سازه‌های آبی شوشتر را به‌عنوان «نمونه‌ای برجسته از طراحی هوشمندانه و پایدار مدیریت آب» به ثبت رسانده است. این اثر، نمایانگر تعامل سازگار انسان با طبیعت، و جلوه‌ای از فرهنگ کهن ایرانی در استفاده از منابع طبیعی است.
فرصت‌های گردشگری و مشکلات موجود
با اینکه این سازه‌ها هر ساله هزاران بازدیدکننده را به خود جذب می‌کنند، اما نبود امکانات رفاهی مناسب، کمبود راهنمای گردشگری، ضعف در معرفی اثر به زبان‌های خارجی و عدم ارائه اطلاعات دقیق به گردشگران خارجی، از مهم‌ترین چالش‌های توسعه گردشگری در این مکان است.
«زهرا قنواتی»، یکی از راهنمایان گردشگری شوشتر، می‌گوید:
«توریست‌های خارجی که به اینجا می‌آیند، اغلب حیرت‌زده‌اند، اما از کمبود زیرساخت‌ها مثل سرویس بهداشتی، مرکز خرید سوغات و تابلوهای چندزبانه گلایه دارند.»
برنامه‌های توسعه‌ای در دست اجرا
شهرداری شوشتر و اداره کل میراث فرهنگی خوزستان اعلام کرده‌اند که فاز دوم مرمت و نورپردازی شبانه‌ی مجموعه در حال اجراست. همچنین قرار است مسیر گردشگری ویژه شبانه، بازارچه صنایع‌دستی و سامانه راهنمای صوتی در آینده نزدیک راه‌اندازی شود.
سازه‌های آبی شوشتر، نماد درخشان تمدن ایرانی در بهره‌گیری از دانش و طبیعت است. این میراث جهانی، نه‌تنها گنجینه‌ای برای خوزستان و ایران، بلکه الگویی از پایداری و خلاقیت برای نسل امروز و فرداست. توجه بیشتر به حفاظت، معرفی جهانی و توسعه گردشگری در این مکان، می‌تواند آن را به یکی از قطب‌های گردشگری علمی و فرهنگی خاورمیانه تبدیل کند.
