در حاشیه شهر گنبد کاووس، بنایی سترگ و باشکوه سر به آسمان کشیده که بیش از هزار سال است بر فراز دشت ترکمن‌صحرا ایستاده و شکوه تاریخ ایران را در ذهن هر بیننده‌ای زنده می‌کند. برج گنبد قابوس، با ارتفاعی خیره‌کننده، هندسه‌ای منحصربه‌فرد و ساختاری کاملاً آجری، نه‌تنها میراثی ارزشمند از عصر دیلمیان، بلکه گواهی بر دانش مهندسی و هنر معماری ایرانی در قرون گذشته است.
برجی از دل تاریخ
این برج تاریخی در سال ۳۹۷ هجری قمری به دستور شمس‌المعالی قابوس بن وشمگیر، از امیران آل زیار، ساخته شد. هدف اصلی از ساخت آن، بزرگداشت نام قابوس و احتمالاً مدفن او بوده، گرچه تاکنون آرامگاهی در داخل آن یافت نشده است.
برج با ارتفاع ۵۵ متر از سطح زمین (و با احتساب تپه مصنوعی، بیش از ۷۰ متر)، از آجر پخته و ملات آهکی ساخته شده و با ترکیب خطوط کوفی و هندسه خیره‌کننده‌اش، اثری بی‌بدیل در تاریخ معماری اسلامی محسوب می‌شود. بدنه استوانه‌ای آن بر پایه‌ای دایره‌ای استوار است و با ۱۰ ترک زاویه‌دار به شکل ستاره‌ای زینت یافته، که همزمان استحکام و زیبایی را به بنا بخشیده است.
میراث جهانی یونسکو
در سال ۲۰۱۲ میلادی، برج گنبد قابوس به‌عنوان یکی از میراث فرهنگی جهانی یونسکو ثبت شد؛ جایگاهی که تنها آثار شاخص و منحصربه‌فرد جهان بدان دست می‌یابند. این ثبت، توجه جهانیان را به یکی از نادرترین بناهای تمام آجری تاریخ جلب کرد و آن را در ردیف شاهکارهای معماری دوره اسلامی قرار داد.
گردشگری فرهنگی، فرصتی برای توسعه منطقه
هر ساله هزاران گردشگر داخلی و خارجی برای بازدید از این بنای تاریخی به گنبد کاووس سفر می‌کنند. برج قابوس به‌عنوان نماد فرهنگی منطقه، نقشی حیاتی در معرفی هویت تاریخی مردم گلستان و فرهنگ ترکمن ایفا می‌کند. جشنواره‌های فرهنگی، نمایشگاه‌های صنایع‌دستی و برنامه‌های هنری گوناگونی در اطراف این برج برگزار می‌شود که به رونق گردشگری فرهنگی کمک می‌کند.
یکی از گردشگران فرانسوی در مصاحبه‌ای با خبرنگار ما گفت: «هرگز تصور نمی‌کردم چنین شاهکاری در میان دشت‌های ترکمن‌صحرا پنهان باشد. شکوه و مهندسی آن واقعاً مرا شگفت‌زده کرد.»
لزوم نگاه حرفه‌ای‌تر به حفاظت و معرفی
با وجود جایگاه جهانی، برج گنبد قابوس همچنان با چالش‌هایی مواجه است: کمبود مراکز اطلاع‌رسانی، نبود موزه تخصصی در کنار برج، و آسیب‌هایی که بر اثر رطوبت، باد و فرسایش به بنای آجری وارد می‌شود.
یکی از باستان‌شناسان منطقه هشدار داد: «اگر به‌سرعت برای بهسازی سیستم حفاظت از برج، کنترل رطوبت و اجرای پژوهش‌های مرمتی اقدام نشود، در آینده ممکن است آسیب‌های جدی به این اثر وارد شود.»
برج گنبد قابوس، چون فانوسی هزار ساله در دل ترکمن‌صحرا، نشان از درخشش تمدن ایرانی و دانش معماری نیاکان ما دارد. حفظ و معرفی شایسته این میراث، نه‌تنها افتخاری برای مردم گلستان، بلکه مسئولیتی ملی و جهانی است.
