در دل طبیعت بکر و کوهستانی شهرستان جلفا، در نزدیکی رودخانه ارس و مرز ایران و ارمنستان، کلیسای باشکوه سنت استپانوس مانند رازی سر به مهر بر دل صخره‌ها حک شده است. این کلیسا، دومین کلیسای مهم ارمنی ایران پس از قره‌کلیساست که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و هر سال میزبان هزاران گردشگر داخلی و خارجی است.
میراثی از ایمان و هنر
کلیسای سنت استپانوس در قرون وسطی و به‌ویژه در قرن نهم میلادی ساخته شده، اما بخش‌هایی از آن در سده‌های بعدی مرمت یا بازسازی شده‌اند. این کلیسا به سبک معماری ارمنی و با الهام از شیوه‌های بیزانسی و ساسانی ساخته شده و به افتخار اولین شهید مسیحیت، «استپانوس قدیس»، نام‌گذاری شده است.
نمای بیرونی کلیسا با نقوش سنگی زیبا، برج ناقوس و طاق‌های هنرمندانه، عظمت و معنویت خاصی را به بیننده القا می‌کند. نقش برجسته‌هایی از حواریون مسیح، صلیب‌ها، نمادهای حیوانی و گیاهی با دقتی مثال‌زدنی بر دیوارهای آن حجاری شده‌اند.
سنت، تاریخ و همزیستی مسالمت‌آمیز
کلیسای سنت استپانوس نه تنها یک بنای مذهبی بلکه نمادی از همزیستی ادیان در ایران است. ارامنه ایران، به‌ویژه در آذربایجان شرقی، سالیان سال در کنار مسلمانان زندگی کرده‌اند و این کلیسا یکی از جلوه‌های این همزیستی است. در روزهای خاص مذهبی، زائرانی از ارمنستان و سایر کشورهای مسیحی برای نیایش و برگزاری مراسم دینی به این مکان مقدس می‌آیند.
جاذبه‌ای فراتر از مذهب
موقعیت جغرافیایی کلیسا در میان کوه‌های سر به فلک کشیده و چشم‌اندازهای حیرت‌انگیز اطراف آن، این مکان را به مقصدی دل‌انگیز برای طبیعت‌گردان و عکاسان تبدیل کرده است. در مسیر رسیدن به کلیسا، بقایای کاروانسراها و پل‌های تاریخی نیز دیده می‌شود که قدمت جاده ابریشم را یادآور می‌شود.
نگرانی‌ها و حفاظت
با وجود اهمیت تاریخی و مذهبی این کلیسا، عوامل طبیعی نظیر زلزله، فرسایش و بارندگی‌های شدید تهدیدی برای ساختار آن به شمار می‌روند. خوشبختانه در سال‌های اخیر با حمایت سازمان میراث فرهنگی و همکاری جامعه ارامنه ایران، مرمت‌هایی اساسی انجام گرفته و بازدیدها به‌صورت محدود و مدیریت‌شده صورت می‌پذیرد.
کلیسای سنت استپانوس نه تنها نمادی از هنر معماری و ایمان مذهبی است، بلکه پلی است میان گذشته و حال، شرق و غرب، و فرهنگ‌ها و باورهای متفاوت. حفظ این گوهر تاریخی، وظیفه‌ای فرهنگی، ملی و جهانی است که نیازمند آگاهی و مشارکت همگانی خواهد بود.
