*مقدمه:*
کوچه‌های قدیم، شریان‌های زنده‌ی شهر بودند؛ جایی که کودکان با بازی‌های گروهی، بزرگ می‌شدند، همسایه‌ها در غم و شادی هم شریک بودند و گفت‌وگوهای خودجوش، پیوندهای اجتماعی را تقویت می‌کرد. اما امروز، بسیاری از این کوچه‌ها به گذرگاه‌های بی‌روحی تبدیل شده‌اند که تنها محل تردد ساکنان هستند. چرا این اتفاق افتاده است؟
برای پاسخ به این سوال به سراغ اندیشه نوربرت الیاس، جامعه‌شناس برجسته می‌رویم. الیاس در نظریه‌ی خود نشان می‌دهد که جوامع مدرن، به تدریج از “کنترل محلی و غیررسمی” به سمت “کنترل مرکزی و رسمی” حرکت می‌کنند. این تحول، تأثیر عمیقی بر فضاهای عمومی مانند کوچه گذاشته است:
۱. *از نظارت همسایگان تا قوانین:*
– در گذشته، کوچه تحت نظارت جمعی همسایگان بود. کودکان در حضور همه بزرگ می‌شدند و رفتارهای ناپسند به سرعت اصلاح می‌شد.
– امروز، این نقش به نهادهای رسمی مانند پلیس و شهرداری سپرده شده است. در نتیجه، “مسئولیت جمعی” جای خود را به “قوانین اداری” داده است.
۲. *افزایش فردگرایی و کاهش پیوندهای عاطفی:*
– الیاس توضیح می‌دهد که در شهرهای مدرن، روابط افراد “محاسبه‌گرانه‌تر” شده است. همسایه‌ها کمتر در زندگی یکدیگر مشارکت می‌کنند و کوچه‌ها دیگر محل گفت‌وگوهای صمیمی نیستند.
– آپارتمان‌نشینی و زندگی پرشتاب شهری نیز به این روند دامن زده است.
۳. *حذف هیجانات جمعی از فضای عمومی:*
– بازی‌های پرسر و صدای کودکان، گپ‌های خودجوش بزرگسالان، و حتی مشاجره‌های گذرای محلی، بخشی از “حیات اجتماعی”کوچه‌های قدیم بودند.
– اما شهر مدرن این رفتارها را “غیرمتمدنانه” می‌داند و ترجیح می‌دهد هیجانات جمعی به فضاهای خصوصی (مانند آپارتمان‌ها یا پارک‌های کنترل‌شده) منتقل شوند.
*پیامدهای اجتماعی:*
– *کاهش سرمایه‌ی اجتماعی:* کوچه‌های امروز دیگر آن شبکه‌ی حمایتی را ندارند که در مواقع بحران (مثل بیماری یا بیکاری) به کار می‌آمد.
– *گسست نسل‌ها:* کودکان امروز کمتر تجربه‌ی همزیستی با گروه‌های سنی مختلف را دارند و مهارت‌های اجتماعی آنان ضعیف‌تر شده است.
– *بی‌هویتی محله‌ها:* کوچه‌های امروزی، برخلاف گذشته که هر کدام روایت و خاطره‌ای داشتند، فاقد هویت جمعی هستند.
*راهکارها: آیا می‌توان کوچه‌های زنده را بازگرداند؟*
الیاس معتقد بود فرآیندهای اجتماعی معمولاً “برگشت‌ناپذیر”هستند، اما می‌توان با برنامه‌ریزی، برخی کارکردهای ازدست‌رفته را احیا کرد:
– *طراحی کوچه‌های پیاده‌محور:* محدود کردن تردد خودروها و ایجاد فضایی برای تعاملات اجتماعی.
– *تشویق به برگزاری مراسم محلی:* جشن‌های محله‌ای یا نمایش‌های خیابانی می‌توانند حیات جمعی را تقویت کنند.
پایان
✍️
