در سال‌های اخیر، با رشد فزاینده کسب‌وکارهای اینترنتی، به‌ویژه در شبکه اجتماعی اینستاگرام، موضوع مالیات بر مشاغل مجازی به یکی از بحث‌برانگیزترین مسائل اقتصادی و اجتماعی کشور تبدیل شده است. در شرایطی که هزاران نفر از جوانان و کارآفرینان به‌جای اجاره مغازه یا دفتر، با یک گوشی هوشمند و اینترنت کسب درآمد می‌کنند، سازمان امور مالیاتی اعلام کرده است که فعالیت‌های اقتصادی در فضای مجازی نیز مشمول مالیات هستند.
این تصمیم واکنش‌های زیادی را در پی داشته است؛ برخی آن را نشانه حرکت به‌سمت عدالت مالیاتی و شفافیت اقتصادی می‌دانند، و برخی دیگر آن را فشار مضاعف بر اقشار جوان و نوپای بازار کار دیجیتال توصیف می‌کنند.
رشد چشمگیر کسب‌وکارهای اینستاگرامی
در غیاب بسترهای تجارت الکترونیک بومی گسترده، اینستاگرام در ایران به یکی از مهم‌ترین بازارهای خرید و فروش آنلاین تبدیل شده است. طبق برخی آمارهای غیررسمی، بیش از ۴۰۰ هزار صفحه اینستاگرامی فعال در حوزه فروش کالا و خدمات در ایران فعالیت دارند که مجموع گردش مالی آن‌ها سالانه به هزاران میلیارد تومان می‌رسد.
این پیج‌ها در زمینه‌هایی چون پوشاک، آرایشی، صنایع دستی، غذاهای خانگی، طراحی، آموزش، مشاوره، خدمات زیبایی، فروش آنلاین دوره‌ها و … فعالیت می‌کنند. بسیاری از آن‌ها توسط جوانانی راه‌اندازی شده‌اند که به‌دلیل بیکاری یا نبود سرمایه برای راه‌اندازی کسب‌وکار سنتی، به فضای مجازی پناه آورده‌اند.
⸻
سازمان مالیاتی چه می‌گوید؟
بر اساس اعلام سازمان امور مالیاتی کشور، هر فعالیتی که درآمدزا باشد، فارغ از بستر فعالیت (اعم از فضای حقیقی یا مجازی)، مشمول قانون مالیات بر درآمد خواهد بود. ماده ۹۳ قانون مالیات‌های مستقیم مشاغلی را که به صورت خوداشتغالی یا با استفاده از فضای دیجیتال فعالیت دارند، موظف به ثبت درآمد و پرداخت مالیات می‌داند.
سخنگوی سازمان امور مالیاتی در آخرین نشست خبری اعلام کرد:
“ما مخالف فعالیت اقتصادی در فضای مجازی نیستیم، بلکه معتقدیم این فضا باید قانونمند شود. کسی که سالی چند صد میلیون یا حتی چند میلیارد تومان درآمد دارد، باید مانند سایر مشاغل مالیات پرداخت کند. این عدالت است، نه فشار.”
⸻
چگونه پیج‌ها شناسایی می‌شوند؟
سازمان امور مالیاتی اعلام کرده است که از داده‌های بانکی، تراکنش‌های کارت‌خوان، تبلیغات گسترده، تعداد فالوورها، حجم معاملات آنلاین و گزارش‌های مردمی برای شناسایی کسب‌وکارهای فعال استفاده می‌شود. همچنین، برخی سامانه‌ها مانند درگاه‌های پرداخت واسط و شبکه‌های تبلیغات دیجیتال نیز موظف به همکاری با نهادهای مالیاتی هستند.
⸻
واکنش فعالان فضای مجازی؛ حمایت یا نگرانی؟
بسیاری از صاحبان پیج‌های اینستاگرامی می‌گویند که با اصل پرداخت مالیات مخالفتی ندارند، اما نگران نحوه اجرای این قانون، نبود شفافیت، و فشار یک‌باره بر کسب‌وکارهای نوپا هستند.
زینب، ۲۷ ساله، صاحب یک پیج فروش لباس زنانه با ۲۵ هزار دنبال‌کننده می‌گوید:
“من تازه دارم از پس مخارج تولید و بسته‌بندی برمیام. اگه مجبور بشم مالیات سنگین بدم، اصلاً توانی برای ادامه کار ندارم. کاش حداقل از کسب‌وکارهای کوچک حمایت می‌کردن.”
در مقابل، برخی فروشگاه‌داران سنتی نیز معتقدند که مالیات گرفتن از صفحات مجازی نوعی عدالت اقتصادی است.
یک فروشنده کتاب در شیراز می‌گوید:
“من اجاره مغازه، مالیات، بیمه و کلی هزینه می‌دم، ولی یه پیج با هزاران فالوئر، هیچ هزینه‌ای نمی‌ده. این تبعیضه.”
خلأ قانونی و نبود سازوکار دقیق
یکی از مهم‌ترین مشکلات فعلی در اجرای مالیات بر کسب‌وکارهای مجازی، نبود زیرساخت و قوانین شفاف و به‌روز برای تجارت دیجیتال است. بسیاری از فعالان این حوزه، از نبود معیارهای مشخص برای تعیین میزان درآمد مشمول مالیات گلایه دارند. برخی کارشناسان پیشنهاد می‌دهند که طبقه‌بندی شغلی و معافیت‌های مالیاتی متناسب با میزان درآمد باید در نظر گرفته شود تا از فرار مالیاتی بزرگ‌ها و فشار بر کوچک‌ها جلوگیری شود.
بررسی تجربه دیگر کشورها
در کشورهای پیشرفته، کسب‌وکارهای دیجیتال نیز مشمول مالیات‌اند، اما با سیاست‌های حمایتی دقیق و سامانه‌های هوشمند مدیریت می‌شوند. مثلاً در کشورهایی مانند آلمان، استرالیا و کانادا، فریلنسرها و کسب‌وکارهای آنلاین موظف به ثبت رسمی هستند، اما دولت برای کسب‌وکارهای کوچک، تخفیف‌های مالیاتی، آموزش رایگان و ابزار حسابداری آنلاین در نظر می‌گیرد.
آینده مالیات بر کسب‌وکارهای اینستاگرامی در ایران چه خواهد شد؟
کارشناسان اقتصادی بر این باورند که مالیات بر اقتصاد دیجیتال اجتناب‌ناپذیر است، اما در کشورهایی مثل ایران که بخش زیادی از اشتغال به‌سمت این فضا سوق پیدا کرده، باید با دقت، تدریج، و همراه با سیاست‌های تشویقی و حمایتی پیش برود.
دکتر امیری، استاد اقتصاد دیجیتال در دانشگاه تهران، معتقد است:
“مالیات ابزار نظم و شفافیت است، اما اگر با شتاب و فشار زیاد وارد بازارهای نوپا شود، می‌تواند به فرار کسب‌وکارها، کاهش انگیزه جوانان، و حتی مهاجرت دیجیتال منجر شود.”
سخن پایانی
اینکه مشاغل اینستاگرامی مشمول مالیات شوند، اگر با سیاست‌گذاری درست، اطلاع‌رسانی شفاف، زیرساخت مناسب و رعایت عدالت اجرایی همراه باشد، گامی مهم در مسیر توسعه اقتصاد دیجیتال و افزایش درآمدهای دولت خواهد بود. اما اگر با شتاب‌زدگی، فشار بی‌رویه، یا بدون شناسایی دقیق و طبقه‌بندی عادلانه اجرا شود، می‌تواند به خاموشی هزاران کسب‌وکار کوچک و ازبین‌رفتن امید کارآفرینان جوان منجر شود.
