هند یا هندوستان با نام رسمی جمهوری هندوستان، کشوری در جنوب آسیا است که پایتخت آن دهلی نو است.
هند از شمال باختری با پاکستان؛ از شمال با چین، بوتان، نپال و تبت؛ و از شمال خاوری با برمه و بنگلادش همسایه است. همچنین هند از باختر با دریای عرب (بحر مکران)، از خاور با خلیج بنگال، و از جنوب نیز با اقیانوس هند مرز آبی دارد.
بیشتر سرزمین هند پست و هموار است و رشته کوه هیمالیا که در شمال کشور قرار دارد باعث شده است که رطوبت و ابرهای باران‌زا به شمال آسیا نفوذ نکند و در نتیجه هند کشوری پرباران و مرطوب و دارای خاک بسیار حاصل‌خیز است. این موضوع باعث شده است که این کشور بتواند جمعیّت بسیاری را در خود جای دهد.
هند دومین کشور پر جمعیت دنیا پس از چین به شمار می‌آید. بندر بمبئی با جمعیتی نزدیک به ۱۴ میلیون، پرجمعیت‌ترین شهر هند است.
هند دارای تاریخ و فرهنگ بسیار کهن و پرباری است که به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد. هند سرزمین نژادها، زبان‌ها، آیین‌ها و فرهنگ‌های فراوان و گوناگون است. در هند صدها زبان و هزاران گویش و لهجه وجود دارد. علاوه بر دو زبان هندی و انگلیسی که در قانون اساسی این کشور زبان رسمی اعلام شده است. ۲۲ زبان دیگر در یک یا چند ایالت موقعیت زبان رسمی را دارند.
قوم آریا
حدود ۳۵۰۰ سال پیش قومى که خود را آریا (Arya) یعنى نجیب و شریف مى‌خواندند، از آسیاى مرکزى به اطراف رود سند (در جنوب پاکستان کنونى) مهاجرت کردند و با پیشروى به سوى مشرق، سرزمینى را که بعدها هندوستان نامیده شد، در معرض تاخت و تاز خود قرار دادند.
در همان روزگار دسته‌اى دیگر از قوم آریا به سرزمینى مهاجرت کردند که پس از آن ایران نام گرفت. دسته‌هاى دیگرى از قوم آریا به اروپا رفتند.
بنابراین آریا نامی است که به نیاکان مشترک اقوام ایرانی و هندی اطلاق شده است. کسی که وابسته و از تبار قوم آریا باشد آریایی، آرین یا آریان می‌‌نامند.
زبان آریایی
درباره زبان اصلى اقوام آریایى، اطلاعات مستندی وجود ندارد ولی زبان‌هاى پس از مهاجرت آنان که زبان‌هاى هند و اروپایى نامیده مى‌شود، با یکدیگر قرابت و نزدیکی دارند.
زبان قوم آریایى هندوستان سانسکریت یعنى خوش ترکیب خوانده مى‌شود که با زبان اوستایى همچنین پارسى باستان و زبان‌هاى اروپایى خویشاوندى دارد و این قرابت کمک زیادى به دانش زبان شناسى کرده است.
مثلا حرف « ه » در برخى از واژه‌هاى پارسى در برابر حرف « س » در سانسکریت قرار دارد: مانند واژه « هند » در برابر « سند » و مانند « هومه »، گیاه مقدس زرتشتیان که معادل « سومه »، گیاه مقدس هندوان است.
آیین قوم آریایی هندوستان
آیین قوم آریایی هندوستان، برهمایی بود که به برهما (Brahma) خدای هندوان اشاره می‌کند.
آیین برهمایی، شکل تکامل یافته آنیمیسم است. این آیین گونه‌اى فرهنگ، آداب و سنن اجتماعى است که با تهذیب نفس و ریاضت همراه شده و در تمدن و حیات فردى و جمعى مردم هندوستان نقش بزرگى داشته است.
مردم هند و ایران پیش از هجوم آریایی‌ها
پیش از مهاجرت آریایی‌ها به ایران و هند، مردم ایران و هند قومى کوتاه قامت و سیاه چرده بودند که فرهنگ و دین و مراسم مخصوص خود را داشتند و تمدن آنان در سطح تمدن بین النهرین بود.
این قوم در ایران تقریبا به طور کامل از میان رفتند، ولى در هندوستان به طرف جنوب آن کشور رانده شدند و اکنون به نام قوم دراویدى (Dravidians) شناخته مى‌شوند و به نجس‌ها معروفند که توضیحش می‌آید.
حفاری‌هاى باستان‌شناسان در منطقه‌اى به نام «موهِنجودارو» در کرانه رود سند (پاکستان)، آثار عظیمى از تمدن آنان را نشان داده است. از این کشفیات بر مى‌آید که برخى از خدایان آیین هندو قبل از ورود آریاییان در هندوستان وجود داشته‌اند.
آیین هندوئیسم
آیین هندو (Hinduism) شکل تحول یافته‌ای از آیین برهمایی است که به تدریج در قرون هشتم و نهم به صورت کنونی در آمد.
هندوئیسم، هندوگرایی یا آئین هندو میلیون‌ها پیرو دارد. هندوگرایی پس از مسیحیت و اسلام سومین آیین بزرگ جهان است.
هشتاد درصد از جمعیت میلیاردی هندوستان پیرو آیین هندو هستند و حدود ۳۰ میلیون نفر دیگر از پیروان هندوئیسم نیز در دیگر کشورها زندگی می‌کنند.
کتاب‌هاى مقدس
ادعیه و آیین‌هاى هندوان در مجموعه‌اى به نام وداها (Vedas) به معناى دانش، به زبان سانسکریت گرد آمده است و به آن شْروتى (Sruti) یعنى مسموع لقب مى‌دهند. بعدها علاوه بر وداها، برخی از کتاب‌های دینی دیگر مانند اوپانیشادها نیز شْروتی نامیده شدند.
پژوهشگران تاریخ تصنیف وداها را بین ۱۴۰۰ تا ۱۰۰۰ ق .م مى‌دانند، و بر این اساس سال‌هاى ۱۵۰۰- ۸۰۰ ق .م را دوره ودایى مى‌خوانند.
چهار ودا وجود دارد:
۱٫ ریگ ودا؛ یعنى وداى ستایش
۲٫ یَجور ودا؛ یعنى وداى قربانى
۳٫ سام ودا؛ یعنى وداى سرودها
۴٫ اَتْهَرْوَ ودا؛ یعنى وداى اَتْهَرْوان (نام نویسنده این ودا)
بعدها برهمنان شرح و تفسیرهایى بر وداها نوشتند.
همچنین کتاب‌هاى دینى، فلسفى، عرفانى و ادبى بى‌شمارى در میراث فرهنگى هندوستان وجود دارد که به زبان‌هاى مختلف ترجمه شده که از جمله آنها «کلیله و دمنه» است.
یکی دیگر از کتاب بسیار معروف، بْهَگَوَدْ گیتا یعنى سرود (خداى) مجید است که گاهى به تخفیف، گیتا نامیده مى‌شود. این کتاب در باب اخلاص (Bhakti) سخن مى‌گوید و در اهمیت کتاب یاد شده همین بس که به طور مکرر به هر یک از زبان‌هاى زنده جهان ترجمه شده و دست کم شش ترجمه فارسى از آن موجود است.
راز موفقیت گیتا در این است که مى‌کوشد اثبات کند راه حقیقى نجات و رستگارى در طریقه اخلاص قرار دارد و براى بیان این امر از داستانى کمک مى‌گیرد.
خدایان ودایى
هندوان به عده بى‌شمارى از خدایان آسمانى و زمینى با اسما و صفات عجیب و غریب معتقدند و به آنها کرنش مى‌کنند و براى هر یک بتخانه‌هاى با شکوهى مى‌سازند.
این خدایان با هم خویشاوندى سببى و نسبى دارند و ویژگی‌هاى جسمى و روحى هر یک به تفصیل و با ذکر جزئیات در کتب مقدس و فرهنگ دینى هندوان آمده است.
اعتقاد به جلوه‌گرى خدایان به شکل انسان و حیوان در ادوار مختلف، نیز بسیار جلب نظر مى‌کند دسته بندى خدایان در ارتباط با طبقات اجتماعى نیز معهود است. برخى از معروف ترین خدایان هندو عبارتند از: اگنى (Agni) یعنى آتش؛ وارونا (Varuna) یعنى آسمان؛ ایشوار (Isvara) یعنى قادر (فرمانروای) متعال؛ رودرا (Rurdra) یعنى وحشتناک؛ راما (Rama) یعنى دلپذیر؛ کریشنا (Krishna) یعنى آبى پر رنگ؛ یاما (Yama) یعنى ارابه ران؛ اشوین (Asvin) یعنى اسب سوار.
تبعیض عجیب طبقاتی در بین هندوان
حدود قرن ششم ق. م در اوج اقتدار روحانیان هندو (برهمنان) نظام طبقاتى شدیدى پذیرفته شد که مدت ۲۵۰۰ سال سایه سنگین خود را بر کشور پهناور هندوستان افکنده بود و هنوز هم بقایاى آن وجود دارد.
پژوهشگران طبقات اجتماعى را کاسْت (Caste) مى‌خوانند که واژه‌اى پرتغالى و به معناى نژاد است.
در این نظام چهار کاست اصلى وجود داشت:
۱٫ برهمان (Brahmanas)، طبقه روحانیون؛
۲٫ کْشاتْریاها (Kshatrias)، طبقه شاهان، شاهزادگان و جنگاوران؛
۳٫ ویشیاها (Vaisyas)، طبقه بازرگان و دهقانان؛
۴٫ شودْراها (Sudras)، طبقه کارگران.
معاشرت افراد یک طبقه با طبقات دیگر شرعا و عرفا ممنوع بود، به خصوص طبقه اخیر که هر گونه تماس، حتى نگاه کردن افراد طبقات بالا به این گروه، گناه کبیره شمرده مى‌شد.
نجس‌ها (بومیان هندوستان)، فروتر و پست‌تر از هر گروه
فروتر از این چهار طبقه، بومیان غیر آریایى هندوستان بودند که نجس‌ها (Untouchables) نامیده مى‌شدند.
افراد این طبقه به هیچ وجه حق نداشتند در محله‌هاى آن طبقات چهارگانه تردد کنند و هرگاه از باب ضرورت براى حمل زباله به اماکن آنان مى‌رفتند، موظف بودند با صداى بلند حضور خود را اعلام کنند که مبادا نگاه افراد طبقات بالا به این گروه بیفتد. در این صورت، بیننده باید با غسل خود را طاهر و پاک می‌کرد.
داد و ستد نیز از راه دور، با گذاشتن پول در مکانى و تقاضاى متاع با فریاد و اختفاى کامل انجام مى‌گرفت.
گوش دادن به تلاوت کتاب‌هاى مقدس نیز بر آنان حرام بود و اگر فردى از ایشان در این مورد استراق سمع مى‌کرد، براى مجازات، سرب مذاب در گوش او مى‌ریختند.
عجیب‌تر اینکه افراد طبقه نجس‌ها به این وضع خو گرفته، آن را حق مى‌پنداشتند و باور داشتند که این تیره بختى زاییده بدکردارى آنان در زندگانى پیشین است که از طریق تناسخ آن را دریافت کرده‌اند.
هرگونه اقدامى براى کم کردن فاصله طبقات چهارگانه (و حدود ۲۰۰۰ طبقه فرعى که به تدریج در ضمن آن چهار طبقه پدید آمده) و دفاع از نجس‌ها، خلاف شرع و غیرمقبول بود. خوشبختانه این سنت اجتماعى در سال ۱۹۵۵ رسما لغو شد و تنها جلوه‌هایى از آن باقى است.
تقدس رود گنگ
رود خروشان گنگ به معناى تندرو که در بخش بزرگى از هندوستان جریان دارد، از تقدس بالایى برخوردار است و غسل کردن در آن، به خصوص در شهر بنارس (Benares)، عبادتى مهم شمرده مى‌شود. در یکی از این مراسم‌ها که هر دوازده سال یک بار انجام می‌شود در بهار ۱۳۷۷ حدود ۱۰ میلیون هندو در آن شرکت کردند.
گل نیلوفر (Padma) نیز بسیار مقدس است.
پرهیز از آزار جانداران
پرهیز از آزار جانداران اصل مهمى است که تاکنون به شدت رعایت مى‌شود.
این آموزه خوردن گوشت حیوانات را عملى غیر اخلاقى مى‌داند و این مساله اثر عجیبى بر شیوه زندگى هندوان باقى گذاشته است.
زن وفادار به همراه شوهر فوت شده خود می‌سوخت
هندوان جسد مردگان خود را مى‌سوزاند و خاکستر آن را بر روى گنگ بر باد مى‌دهند.
سنت مذهبى این بود که هنگام سوزاندن جسد مرد فوت شده، همسر وى نیز به نشانه وفادارى میان توده‌هاى هیزم مى‌خوابید و همراه شوهر مى‌سوخت و براى تشویق زنان به این امر به وى لقب ستى (Sati) به معناى بانوى وفادار و بافضیلت عطا مى‌شد.
اگر احیانا زنى تاب و تحمل این فداکارى را در خود نمى‌یافت پس از مرگ شوهر موى سر خود را مى‌تراشید و جلاى وطن مى‌کرد.
اصول دین هندو
اصول دین هندو عبارت است از اعتقاد و احترام به کتاب‌هاى باستانى و سنت‌هاى دینى برهمنان و پرستش خدایانى که به ظهور آنها در دوره‌هاى قدیم عقیده دارند.
اعتقاد به تناسخ و رعایت مقررات طبقات اجتماعى در معاشرت و ازدواج، همچنین احترام به موجودات زنده، مخصوصا گاو از اصول آن دین است.
احترام به گاو
هندوان گاو را مقدس‌ترین حیوان می‌دانند و مجسمه آن را در منازل و معابد و میادین شهرها نصب می‌کنند.
گاوها در خیابان آزادانه راه می‌روند و حتی میوه و سبزی‌های مغازه‌ها را می‌خورند. راه‌بندان ایجاد می‌کنند بدون اینکه کسی مزاحمشان شود.
خوردن گوشت گاو و استفاده از پوست آن ممنوع است و هنگامی که گاوی می‌میرد، آن را با مراسم مذهبی به خاک می‌سپارند. احترام به گاو به سایر حیوانات و حشرات نیز گسترش پیدا کرده است.
نوشیدن ادرار گاو و سرگین آن برای تبرک و تطهیر درونی معمول است و هندوان گاهی برای به دست آوردن ادرار گرم و تازه گاو، ظرف به دست در مراتع دنبال گاوها راه می‌افتند و ساعت‌ها منتظر می‌مانند.
لفظ «ام» (Om) براى هندوان بسیار تقدس دارد و در عبادت، آن را با طنین مخصوصی تکرار می‌کنند و از سویى اسم اعظم الهى به شمار مى‌رود.
ادامه دارد …
کتابنامه این یادداشت
۱٫ بهار، مهرداد، ادیان آسیایى ، نشر چشمه
۲٫ بهگود گیتا
۳٫ توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، انتشارات سمت
۴٫ حکمت، على اصغر، تاریخ ادیان، انتشارات ابن سینا
۵٫ شایگان، داریوش، کتاب ادیان و مکتبهاى فلسفى هند، انتشارات دانشگاه تهران
۶٫ ناس، جان بى، تاریخ جامع ادیان، ترجمه على اصغر حکمت، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى
۷٫ وداها
۸٫ هیوم، رابرت اى، ادیان زنده جهان، ترجمه عبدالرحیم گواهى، دفتر نشر فرهنگ اسلامى
فارس
