ولایتی:حرف من از ناسیونالیسم نشأت نمی‌گیرد، بلکه واقعیت است

دکتر ولایتی در ابتدای سخنانش درباره فراز و فرود تمدن اسلامی گفت: طی تحقیقاتی که در حوزه تمدن اسلامی داشته‌ام، یک منحنی را رسم کردم که نشان‌دهنده فراز و فرودهای تمدن و فرهنگ اسلامی از ابتدا تاکنون است. طبق این منحنی که بر مطالعاتی دقیق مبتنی است، فرهنگ و تمدن اسلامی از اواخر قرن دوم رو به صعود دارد.

وی افزود: در قرن سوم، چهارم و پنجم هجری به اوج می‌رسد و از نیمه دوم قرن پنجم و نیمه نخست قرن ششم رو به افول می‌نهد که تا قرن نهم و دهم ادامه می‌یابد. تمدن اسلامی در قرن دهم مجددا سیر صعودی می‌گیرد تا قرن یازده و نیمه نخست قرن دوازدهم و سپس از آنجا سقوط تندی دارد که تا قرن سیزده ادامه می‌یابد. از این دوران به بعد نیز رشد دوباره‌ای را آغاز می‌کند.

مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل این منحنی را منحصربه فرد و دقیق دانست و گفت: مالک‌النبی مصری نیز که کتابی را درباره تاریخ علم در اسلام نوشته است، یک منحنی از فراز و فرود تمدن اسلامی رسم کرده است که به اعقتاد من چندان صحیح نیست. من با محاسبات نسبتا دقیق که شاید یک سال روی آن کار کردم، به این منحنی رسیدم.

وی تأکید کرد: برای رسم این منحنی اندیشمندان شاخص هر حوزه را در دوره‌های زمانی مختلف مشخص کردم و سپس از کل آنها تناسبی را به دست آوردم. برای مثال فارابی، ابن سینا، سهروردی و ملاصدرا رئوس فلسفه اسلامی هستند و آن‌ها را در رسم منحنی در حوزه فلسفه مبنا قرار دادم و نمره صد به آن‌ها دادم به بقیه فلاسفه به تناسب نمره‌های پایین‌تر دادم. جزییات این منحنی در کتاب «پویایی فرهنگ و تمدن اسلامی» موجود است.

‬وی نقش ایران را در فرهنگ و تمدن اسلامی پررنگ‌تر دانست و گفت: اگر بخواهیم اندیشمندان درجه یک هر حوزه را مشخص کنیم خواهیم دید که بسیاری از آن‌ها ایرانی هستند و این حرف من از ناسیونالیسم نشأت نمی‌گیرد، بلکه واقعیت است.

ولایتی درباره ملاک ایرانی بودن اندیشمندان گفت: مقصودم از ایران، حوزه فرهنگی ایران است. از کاشمر تا بالکان و از جنوب سیبری تا جزیره‌العرب تحت تأثیر فرهنگ ایرانی و زبان فارسی بوده‌اند. ضمن اینکه محل تولد و زبان نیز در مشخص کردن موطن یک فرد تأثیر دارد. کتاب‌های اندیشمندان اسلامی غالبا به عربی نوشته شده‌اند اما بسیاری از آن‌ها نیز رسالات و کتاب‌هایی به فارسی دارند.

این محقق و پژوهشگر حوزه تمدن اسلامی به نقش بی‌بدیل ابن‌سینا در فرهنگ و تمدن اسلامی اشاره کرد و گفت: طبق نقل‌قول مستقیمی که از امام خمینی(ره) داریم، ایشان فرمودند که هرچند در ابن‌سینا اشکالاتی هست اما پس از معصوم(ع) لم یکن له کفوا احد؛ یعنی کسی مانند او نیست. کتاب «قانون» ابن سینا در پزشکی و کتاب «شفا»ی او در فسلفه بی‌بدیل هستند. کتاب قانون ابن‌سینا که ۶۰۰ سال در مغرب و مشرق به عنوان متن درس پزشکی تدریس می‌شد، پس از اختراع چاپ، دومین کتابی است که از کتاب‌های عهدین یعنی تورات و انجیل به لاتین چاپ شد. کتاب شفای او نیز اساسی‌ترین کتاب در حوزه فلسفه قلمداد می‌شود.

ولایتی به فرهنگ‌زایی و تمدن‌زایی طبیعت اسلام اشاره کرد و گفت: اسلام تعاریف مختلفی از علم دارد. با صراحت می‌گویم که هیچ دینی نیست که علم‌زایی و فرهنگ‌زایی آن مانند اسلام چنین انگیزه‌هایی را برای علم‌آموزی در انسان ایجاد کند.

وی این علم‌زایی را تا اندازه‌ای تابع سیاست دانست و گفت: وقایع تاریخی و جنگ‌ها و آرامش و صلح جوامع اسلامی به یقین در گسترش و پویایی علم در دوره‌های مختلف تاثیر داشتند. فراز و فرود تمدن اسلامی با قوت و ضعف حکومت‌های حاکم بر سرزمین‌های اسلامی نسبت مستقیم داشت.

ولایتی در بخش دیگری از سخنانش به مولفه‌های فرهنگی ایرانی در تمدن اسلامی اشاره کرد و گفت: سابقه چندهزار ساله ایران نقش مهمی در پذیرش اسلام ناب از سوی ایرانیان و تبعیت آنان از اهل بیت(ع) داشت. قدرت گزینش ایرانیان در مواجهه با اسلام و ایستادگی در برابر خلفای غاصب، از سابقه فرهنگی ایران پیش از اسلام نشات می‌گرفت.

وی افزود: از ویژگی‌های ورود اسلام به ایران این بود که علم‌آموزی ارزان شد و از انحصار طبقات خاص جامعه در آمد. حوزه علم‌آموزی و دانش قبل و بعد از اسلام قابل مقایسه نیست. حتی اگر بپذیریم که مقدار زیادی از کتاب‌های اندیشمندان ایرانی پیش از اسلام از میان رفته‌اند، باز هم این دو دوره به لحاظ گسترش علمی قابل مقایسه نیستند.

ولایتی بار دیگر به عمومی شدن علم‌آموزی در ایران پس از اسلام اشاره کرد و گفت: این امر بسیار در گسترش دانش و قوت گرفتن تمدن اسلامی در ایران موثر بود. برای مثال بسیاری از قله‌های دانش و اندیشه ایران پس از اسلام متعلق به طبقات پایین جامعه هستند و ابن‌سینا، ابوریحان بیرونی نمونه‌های این افراد هستند. اسلام فضا را برای نخبه‌پروری باز کرد.

مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل‬ به آبادانی ممالک اسلامی در دوران قرون وسطی اشاره کرد و گفت: بسیاری از اروپاییانی که در جنگ‌های صلیبی علیه مسلمانان شرکت کردند، افراد آسمان‌جلی بودند که به طمع غارت کردن سرزمین‌های مرفه و آباد اسلامی در این جنگ شرکت کردند.

وی پویایی علم در تمدن اسلامی را منحصر به فلسفه و پزشکی ندانست و گفت: فیزیک، شیمی، مکانیک و نجوم از جمله علومی هستند که در آن دوران به اوج خود رسیدند.

ولایتی در بخشی از سخنانش به لزوم اسلامی کردن علوم اشاره کرد و گفت: ارایه تعریف از هر علمی یا رویکردی که به آن داریم، از جهان‌بینی ما نشات می‌گیرد. اگر دیدگاهمان الهی باشد برداشت متفاوتی از علوم مختلف حتی فیزیک و شیمی خواهیم داشت و اگر دیدگاهمان مادی باشد رویکردمان نیز به این علوم متفاوت خواهد بود. حتی در زیست‌شناسی نیز اسلامی و غیراسلامی داریم.