نتایج جستجو را که ملاحظه می‌کنی «دوان» را چنین می‌یابی؛ از کهن‌ترین دهکده‌های ایران که در جنوب غرب استان فارس و ۱۵ کیلومتری شهرستان کازرون قرار دارد.
بعد با خود می‌اندیشی که علامه هم روستایی‌زاده بوده است و وقتی صحبت‌های محمد و محمد حسن از فرزندان علامه را می‌خوانی، اندیشه‌ات به یقین تبدیل می‌شود؛ محمد فرزند ارشد خانواده، پدرش را «روستایی‌زاده‌ای خودساخته» و محمد حسن پدر را «پرورش‌یافته در خانواده‌ای روستایی اما بلندنظر و گشاده‌دست» معرفی می‌کند.
این اولین باری نبود که «دوان» عالمی فرزانه به خود می‌دید، پنج قرن پیش از این نیز عالم فرزانه‌ای نام «دوان» را بر سر زبان‌ها انداخته بود، جالب آنکه شرح زندگانی «دوانی اول»، موضوع و نام نخستین کتاب «دوانی ثانی» می‌شود.
محمد حسین، فرزند تاریخ‌پژوه خانواده، نام خانوادگی و شناسنامه‌ای پدر را «رجبی» بیان می‌کند، اما می‌گوید: از آنجایی که در حوزه‌های علمیه قدیم افراد با نام مولدشان شناخته می‌شدند، پدر به «دوانی» مشهور بود.
شاید افراد زیادی باشند که در ۲۳ سالگی یا حتی کمتر از آن کتابی بنویسند و منتشر کنند، اما وقتی مقدمه کتاب را علامه طباطبایی بنویسد، آنگاه اوضاع فرق می‌کند، چه رسد به آنکه علمای وقت یعنی حضرات آیات زنجانی و مرعشی نجفی نیز آن را تقدیر کنند.
وجود چنین شخصیتی، علامه دیگری را در دنیای اسلام نوید می‌داد، تلمّذ از محضر اساتیدی همچون آیت‌الله العظمی بروجردی، امام خمینی(ره)، و شیخ آقابزرگ تهرانی، تحصیل تا درجه اجتهاد در حوزه علمیه قم و تعامل با دوستانی همچون شهید مطهری، شهید بهشتی، علامه محمّد تقی جعفری، آیت‌الله سبحانی و آیت‌الله مکارم شیرازی، «دوانی» را به دانشمندی برجسته و تأثیرگذار تبدیل کرد.
مرحوم دوانی به دلیل تسلط بر حوزه‌های مختلفی از جمله تاریخ، دین، فرهنگ و حتی سیاست، پژوهش‌های مختلفی در این زمینه‌ها ارائه کرد.
آشنایی مرحوم دوانی با مبانی سیاست، هرگز باعث حضور وی در این عرصه نشد و حتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، پیشنهادهای آیت‌الله بهشتی برای نمایندگی مجلس خبرگان و شورای اسلامی را نیز به دلیل باز ماندن از تألیف و تصنیف رد کرد، البته وی ۱۷ سال پیش از آن تاریخ با نگارش کتاب «نهضت روحانیون ایران» دین خود را به حوزه سیاست ادا کرده بود. کتابی که از سوی ساواک ممنوع اعلام شد و زندان را برای مرحوم دوانی به ارمغان آورد.
مرحوم دوانی به واسطه نگارش این کتاب، نخستین مورخ انقلاب اسلامی لقب گرفت، کتابی که علامه در آخرین مصاحبه‌اش آن را دوست داشتنی‌تر از دیگر آثار خود معرفی می‌کند.
محمدحسین، کتاب یازده جلدی «نهضت روحانیون ایران» را احساس وظیفه پدر نسبت به ثبت و ضبط حضور روحانیت مبارز در عرصه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی عنوان می‌کند. اثر ارزنده دیگر علامه دوانی، ترجمه یک هزار و ۳۰۰ صفحه‌ای جلد سیزدهم بحارالانوار علامه مجلسی در شرح احوالات امام زمان(عج) است که به گفته خود وی، مفصل‌ترین کتاب فارسی درباره آن حضرت است.
«مفاخر اسلام» نیز عنوان مجموعه ارزشمند دیگری از علامه دوانی است که در برگیرنده شرح زندگانی دانشمندان شیعه است و وی بارها نسبت به کپی‌برداری و اقتباس از این اثر بدون ذکر منبع، معترض شده بود.
محمد، فرزند ارشد و رییس کنونی کتابخانه مجلس، «امانت‌داری» را یکی از ویژگی‌های همیشگی پدر عنوان و بیان می‌کند که این موضوع حتی در لطیفه‌های بیان شده از سوی علامه نیز رعایت می‌شده است.
محمد حسن، نیز تعبیر «جایز الغیبه» دانستن «سارقان افکار و آثار دیگران» از سوی پدر را نشانه حساسیت پدر در ذکر منبع عنوان می‌کند.
حجت‌الاسلام والمسلمین علامه علی دوانی در شامگاه عید غدیر سال ۱۴۲۷ هجری برابر با هجدهم دی‌ماه ۱۳۸۵ شمسی در سن ۷۷ سالگی به دیار حق شتافت تا نگارش دائرهالمعارف علوی نیمه‌کاره بماند.
این مورخ و عالم ربانی در طول حیات پربرکت خود بیش از یکصد و ده اثر ارزنده برجای گذاشت. آیت‌الله سبحانی در مورد آثار وی می‌گوید: «آن مرحوم … قلمش، قلم الهی و ولایی بود».
اکنون ۶ سال از درگذشت دوانی ثانی می‌گذرد و معلوم نیست چه مدت دیگر زمان لازم است تا فرزانه دیگری، بار دیگر نام «دوان» را بر سر زبان‌ها اندازد.
دست خط علامه دوانی در پشت عکس بالا
دست خط علامه دوانی پشت عکس بالا
دستخط علامه دوانی پشت عکس بالا
