آنچه در راه طلب خسته نگردد هرگز
پای پرآبله و بادیه پیمای من است
سفر پیاده، به ویژه در زمانی که انواع وسایل حمل ونقل با بیشترین سرعت و کمترین هزینه انسان را به مقصد می رساند، قطعا با رنج و تعب همراه است؛ اما چه چیزی می تواند رنج سفر و خوف خطر را بر مسافری پیاده روا دارد که به میل خود و به اشتیاق قدم در راه بگذارد؟
چه چیزی جز عشق؟
کیفیت عمل انسان در جایی که آن عمل را نه برای خود، که برای دیگری یا به عشق دیگری انجام می دهد، به درجه سختی آن نیز وابسته است؛ این اصل را همگان در شکرگزاری از زحمات دیگران به کار می بندند که هرچه زحمت بیشتر، قدردانی افزون تر.
اولیای خدا نیز بهترین اعمال را کارهایی دانسته اند که با دشواری بیشتری انجام می شود: «أفضل الأعمال أحمزها» (بحار الانوار، ج ۶۷، ص ۲۳۷). این حدیث اگر دلیل جداگانه ای برای سفر زیارتی با پای پیاده نباشد، دست کم در جایی که خود دین بر این عمل سخت صحه گذاشته است، می تواند معیار فضیلت این روش به شمار آید.
اما آن جا که پای فطرت و عشقی الهی به میان می آید، سخت ترین کارها سهل می شود؛ در جایی که جان و مال آدمی در طبق اخلاص نهاده می شود، مجالی برای خستگی و تعبِ پای نهادن بر سفر زیارتی باقی نمی ماند. محبت و مودت اهل بیت (ع) و پاسداشت ایثار آنان، سال ها و قرن ها این آتش را شعله ور نگاه داشته است و میلیون ها انسان را به سادگی در این مسیر به حرکت درمی آورد. این پیاده روی نشانه ای است از علاقه و محبت به معشوق؛ و سختى و مشقت وصال، وصل و مصاحبت را به کام عاشق خسته شیرین تر می کند. سفر پیاده به قصد زیارت اماکن مقدسه و حرم امامان علیهم السلام، نه تنها نمادی از محبت و مودت و پیوستگی رفتاری با اولیاء ا… است، که ارزشی ذاتی نیز دارد؛ چرا که تأسی از سیره معصومین(ع) است و به قصد قربت و با علم به فضیلت انجام می شود.
به گزارش خراسان، این پیاده بودن، یا به دلیل فقیر بودن زائر است که نشان دهنده شوق و محبت زائر است یا از آن روست که زائر، خود را در برابر عظمت امام معصوم(ع)، کوچک می شمارد و در راه او، رنج سفر پیاده را بر خود هموار می کند و این هردو ارزشمند است.
اگرچه حساب زمان و عمر در شرع، بسیار مورد توجه است، اما انسانی که با پای پیاده و به قصد عرض ادب و خاکساری و تحکیم پیوندش با ولی خدا به زیارت اولیا می رود، اعتقاد دارد که عمرش را در بهترین عمل و عبادت می گذراند و از این سرمایه به بهترین شکل بهره می برد و بهترین نتیجه را می گیرد. نتیجه ای که قابل محاسبه عادی و مادی نیست و شاید با سال ها علم آموزی و عبادت معمول نیز قابل وصول نباشد. برای نمونه فرصتی که در طول مسیر برای بزرگ ترین عبادت، یعنی تفکر به دست می دهد، زمینه محاسبه نفس و تصمیم گیری های بنیادین را در زندگی افراد مهیا می سازد.هرچند بر فضیلت زیارت حرم مطهر، امیرمؤمنان، امام حسین(ع) و حضرت رضا علیهم السلام با پای پیاده تصریح شده است، اما این امر برای دیگر ائمه اطهار علیهم السلام نیز قابل تعمیم است. در آداب زیارت معصومین(ع) ذکر شده که بهتر است زائر حداقل بخشی از مسیر را با پای پیاده طی کند تا آماده زیارت شود.
چنان که در روایات آمده است، هر قدمی که انسان در این مسیر نورانی برمی دارد، پاک کنندۀ آلودگی های روحِ اوست:
… إِنْ کَانَ مَاشِیاً کَتَبَ ا… لَهُ بِکُلِّ خُطْوَهٍ حَسَنَهً وَ مَحَى عَنْهُ سَیِّئَهً حَتَّى إِذَا صَارَ فِی الْحَائِرِ کَتَبَهُ ا… مِنَ الْمُصْلِحِینَ الْمُنْتَجَبِینَ…
… اگر پیاده باشد، خداوند برای هر قدمش، حسنه ای می نویسد و سیئه ای از او را محو می کند.
و چنین حسنه ای شایسته تقدیس و تنزیه است:
… ثُمَّ لَمْ یَزَلْ یُقَدَّسُ بِکُلِّ خُطْوَهٍ حَتَّى یَأْتِیَهُ …
… با هر قدمى که [زائر پیاده] برمى دارد، پیوسته تقدیس می شود تا به زیارتگاه برسد …
تا جایی که در هنگام بازگشت از زیارت، به مانند کسی که تازه به دنیا آمده است، پاک و سبکبال می شود:… حَتَّى إِذَا أرَادَ الِانْصِرَافَ أَتَاهُ مَلَکٌ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ ا…ِ(ص) یُقْرِؤُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَقَدْ غُفِرَ لَکَ مَا مَضَى.
… آن گاه که [زائر پیاده] قصد بازگشت دارد، فرشتۀ الهی به او الهام می کند که رسول خدا(ص) بر تو سلام می رساند و پیام می دهد که اعمالت را از سرگیر که گذشته ات بخشیده شده است.
و این جاست که حکمت عمیق زیارت را در فرمایش امام صادق(ع) می یابیم:
فَإِذَا انْصَرَفَ وَدَّعُوهُ وَ قَالُوا: یَا وَلِیَّ ا… مَغْفُوراً لَکَ أَنْتَ مِنْ حِزْبِ ا…ِ وَ حِزْبِ رَسُولِهِ وَ حِزْبِ أَهْلِ بَیْتِ رَسُولِه…
و آن گاه که [زائر پیاده] بازمی گردد، فرشتگان با او وداع می کنند و مى گویند: اى ولىّ خدا! گناهانت آمرزیده شد؛ و تو از حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل بیت رسولش هستی…
از حضرت زهرا(س) به عنوان نخستین زائر پیاده اسلام یاد می شود؛ آن گاه که هر هفته با پای پیاده برای زیارت شهدای احد به آن منطقه طی طریق می کردند. این سنت در سیره معصومین(ع) نیز به کرات و در منابع مختلف شیعه و سنی گزارش شده است؛ تا جایی که در زندگی امام حسن مجتبی(ع) بیست وپنج بار تشرف به خانه خدا با پای پیاده از مدینه ثبت شده است. برای امام حسین(ع) نیز همین تعداد حج ذکر شده که در بعضی از این سفرها در معیت برادر بزرگوارشان بودند. این در حالی است که در منابع تصریح شده که در این سفرهای پیاده، اسبانی نفیس بدون سوار، همراه امام بوده است. در گزارش یکی از این سفرها که نشان از اهتمام حسنین علیهماالسلام به طی مسیر زیارت با پای پیاده، در عین مراعات حال مردم دارد، چنین آمده است:
«امیرالحاج سعدبن ابی وقاص بود و چون قافله حجاج به ایشان رسیدند در حالتی که پیاده راه می رفتند، تمام حجاج با امیر پیاده شدند و به حرمت ایشان پیاده رفتند؛ پس سعد به خدمت ایشان آمد و عرض کرد پیاده رفتن به مردم زحمت می دهد و سواری نیز با پیاده بودن شما دشوار است! خوب است که سوار شوید تا مردم سوار شوند؛ و راحله ایشان حاضر بود که پیشاپیش می بردند، با این حال راضی نشدند و فرمودند: ما بر خود لازم کرده ایم که پیاده رویم و سوار نشویم؛ پس ما از میان قافله به کناری رویم تا سواری بر شما دشوار نباشد؛ پس از راه به کناری رفتند و حجاج سوار شدند.»
در منابع شیعی، گاه زیارت حرم مطهر رضوی بافضیلت ترین زیارت و حتی مقدم بر زیارت کربلا دانسته شده است و غربت هشتمین امام(ع)، یکی از دلایل این امر شمرده شده است. هم چنین به مانند زیارت کربلا، بر مطلوبیت تشرف به حرم مطهر امام رضا(ع) با پای پیاده نیز تصریح شده است و از این رو در زندگی نامه بعضی از علمای قدیم چنین آمده است که سعی می کردند سالی یک بار با پای پیاده به زیارت امام هشتم بروند. در این روایات به فضیلت تحمل سختی، سرما و گرما و حتی قطره ای از باران در راه زیارت حضرت اشاره شده است و آن را عامل رهایی از آتش دانسته اند.برای نمونه، حضرت عبدالعظیم حسنى از جوادالائمه علیه السلام چنین نقل می کند که فرمود:ما زار أبى أحد فأصابه أذى من مطر أو برد أو حَرّ الا حرّم جسده على النار.
هیچ کس در حالی که متحمل سختی سرما و گرما و باران شده است پدرم را زیارت نمی کند، مگر آن که بدنش بر آتش حرام خواهد شد.
بی شک همان گونه که زیارت حضرت اباعبدا…(ع) منزلت ویژه ای در میان ائمه معصومین(ع) دارد، زیارت کربلا با پای پیاده نیز با توجه به روایات، فضیلت ویژه ای دارد. پیشوایان ما بر زیارت حضرت سیدالشهدا علیه السلام با پای پیاده تأکید فراوان کرده و ثواب بسیاری برای آن برشمرده اند.از امام صادق(ع) چنین نقل شده است که زیارت مرقد امام حسین(ع)، بهتر است پیاده انجام شود؛ با پای برهنه و راه رفتنی چونان بندگان. این امام بزرگوار گاه برای زائران مرقد حضرت اباعبدا… الحسین(ع) چنین دعا می کنند:«خدایا زائران قبر حسین را بیامرز، آنان که در این راه هزینه می کنند، بدن هاشان را در معرض [سختی ها] قرار می دهند… خدایا رحمت کن بر چهره هایی که آفتاب رنگشان را تغییر داده، چشم هایی که در محبت ما اشک می ریزد… خدایا این جان ها و بدن ها را به تو می سپارم تا کنار کوثر ملاقاتشان کنم…»
و کسی که حضرت امام حسین(ع) را چنین زیارت می کند، هر قدمش، گام نهادن در پاکی و دوری از پلیدی هاست: «خداوند به هر قدمى که برمى دارد، حسنه ای می افزاید و گناهی از او محو مى فرماید تا زمانى که به حائر حسینی برسد» و با هر گام نهادنی، «بر درجات او می افزاید».
سنت زیارت کربلا با پای پیاده در زمان حیات ائمه اطهار(ع) به وجود آمد و با وجود فراز و فرودهایی که تاکنون ادامه داشته است. اما محدّث نوری را احیاگر این سنت در دوران جدید می خوانند. همو که نویسنده «مستدرک الوسائل» معروف است و استاد شهید مرتضی مطهری نیز در «حماسۀ حسینی» خویش در نقد تحریفات عزاداری، بسیار از کتاب روشنگر «لؤلؤ و مرجان» او یاد می کند. میرزاحسین نوری حدود ۱۸۰ سال پیش در روستایی از توابع شهر نور مازندران متولد شد و برای تحصیل علوم دینی به تهران و سپس به نجف سفر کرد.
در عصر شیخ انصاری زیارت کربلا با پای پیاده به فراموشی سپرده شده بود، اما محدث نوری تصمیم گرفت این سنت حسنه را احیا کند. عید قربان، اولین روز پیاده روی او از نجف تا کربلا بود؛ سه روز در راه بود و ۳۰ نفر نیز او را همراهی کردند. از آن پس هر سال این کار را تکرار کرد و سال به سال بر تعداد همراهانش افزوده شد. آخرین بار در سال ۱۳۱۹ با پای پیاده به زیارت حرم حضرت اباعبدا… رفت. میرزاحسین پس از این سفر پیاده، جان سپرد و سال ها بعد که قبرش نبش شد، پیکرش را سالم و تازه یافتند.
در سیره معصومین(ع) تشرف به حج با پای پیاده به کرات به چشم می خورد که بیانی است از اهمیت حج و زیارت و تبلیغی است عملی و مؤثر در تبیین این جایگاه. ائمه اطهار علیهم السلام، به صورت پیاده و حتی گاه به صورت خدمتگزار کاروان های حجاج به حج مشرف می شدند. این کار را می توان نوعی همراهی با اقشار ضعیف جامعه نیز تلقی کرد؛ افرادی علاقه مند به حج که از امکانات کمی برخوردارند و ممکن است در مقایسه سفر خود با اغنیای جامعه احساس حقارت کنند و از حج دست بکشند. باید دانست اولا: حج فقرا و حج فقیرانه اجر بیشتری دارد و ثانیا: زیارت فقیرانه لزوما به معنای ناداری نیست! از این رو ایشان با این که مرکب سواری مناسبی همراه داشتند، برای حج، پیاده طی طریق می کردند.خداوند در قرآن کریم، آن گاه که به پیامبر امر می کند تا مردم را برای حج فرابخواند، پیادگان را بر سوارگان مقدم کرده و سواران را نیز تنها به مرکبشان یاد می کند، آن هم مرکب هایی لاغر که از طبقه راکبشان حکایت می کند! مفسران این آیه را دلیلی بر فضیلت حج رفتن با پای پیاده و حج گزاری فقیرانه دانسته اند:
وَ أَذِّنْ فِی النّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجالاً وَ عَلی کُلِّ ضامِر یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجّ عَمِیق.
در میان مردم ندای حجّ دِه تا مردم، پیاده و سوار بر مرکب های لاغر، از راه های دور، به سوی تو آیند.
این رویه در منابع ناظر بر زیارت اولیای الهی نیز به چشم می خورد؛ از تفاخر نهی شده و تواضع، فروتنى و خشوع، لازمه زیارت دانسته شده است؛ چراکه در محضر امام بینا و شنوا، جایی برای تفاخر مأموم نمی ماند.شاید بتوان تأکید بر سفر با پای پیاده برای زیارت حرم ائمه اطهار(ع) را نیز در همین راستا توصیف کرد؛ عملی که یا نشانه فقر زائر است، یا تواضع او و در هر صورت، فقیر و غنی را در یک صف قرار می دهد و راه را بر فخرفروشی و تکبر می بندد.
این تأکید حتی در نوع راه رفتن در راه رسیدن به زیارتگاه نیز مشاهده می شود؛ آن جا که امام(ع) در کیفیت زیارت حضرت اباعبدا…(ع) می فرماید: بهتر است پیاده انجام شود؛ با پای برهنه و راه رفتنی هم چون بندگان.از امام صادق علیه السّلام درباره زیارت امام حسین علیه السّلام چنین نقل شده است که آن حضرت را «محزون و غمناک و ژولیده موی و غبارآلود و گرسنه و تشنه زیارت کن که آن حضرت با این احوال شهید شد»
چنان که از اوصاف زائر حسینی در روایات برمی آید، زائر باید از هر چیزی که «اسباب تفاخر و خودنمایی و برتری جویی» است بپرهیزد و خود را زینت و آرایش نکند و تا آن جاست، گوشت نخورد، «تا نام وی را در میان متکبّران ننویسند و از دفتر ضعیفان و مسکینان نزدایند».
تأکید بر سفر پیاده البته بدان معنا نیست که همگان و در هر زمانی لازم است که این گونه حج یا زیارت را به جا آورند؛ بلکه توصیه ای است که هرکس به اندازه توان و طاقت خود و در چارچوب شرایط اجتماعی، بهتر است به آن عمل کند.در روایات معصومین(ع)، سفر پیاده به هر قیمتی توصیه نشده است؛ بلکه در مواردی نیز سفر سواره بر پیاده ترجیح داده شده است. از جمله اگر سفر پیاده به حج، موجب خستگی زیاد و از بین رفتن حال دعا و مناجات، یا موجب کسالت و مریضی شود، لازم است که از آن پرهیز شود و سفر به صورت سواره انجام پذیرد. هم چنین در جایی که انسان در عین دارندگی، فقط برای کمتر شدن خرج سفر می خواهد پیاده روی را انتخاب کند، بهتر است که به صورت سواره برود!
علاّمه نراقی در این باره می نویسد: «و سزاوار است که انگیزه پیاده روی، کم کردن خرج نباشد؛ بلکه رنج بردن و ریاضت کشیدن در راه خدا باشد و اگر مقصود او صرفه جویی و تقلیل خرج با وجود توانگری باشد، سواره افضل است».
از سوی دیگر این کار همچون هر عمل خیر دیگری گاه در برابر کارهای مهم تر و ضروری تری قرار می گیرد که در این موقعیت، مورد رضایت حق نیست.
باشگاه خبرنگاران
