گفت و گو با علی صالح آبادی، رییس سازمان بورس درباره وضعیت بورس در سالی که گذشت.
محمد هیراد حاتمی:
درست در روزهایی که اقتصاد ایران به اعتقاد بسیاری از کارشناسان اقتصادی، حال چندان خوشایندی نداشت، شاهد رشد شاخص بورس بودیم. حتی شاخص بورس در مقطعی به قله ۴۰ هزار واحد نیز نزدیک شد تا این سوال که رشد شاخص چگونه اتفاق می افتد به پرسشی اساسی در فضای اقتصاد ایران تبدیل شود. به منظور بررسی وضعیت بورس در سال ۱۳۹۱ به سراغ علی صالح آبادی، رییس سازمان بورس رفتیم تا او در این رابطه توضیح دهد. صالح آبادی اعتقاد دارد در بورس بهترین شرکت های حوزه اقتصاد را داریم و به تعبیری « گل سر سبد » های اقتصاد سهام شان در بورس معامله می شود. آنچه در ادامه می خوانید متن کامل گفت و گو با علی صالح آبادی، رییس سازمان بورس و اوراق بهادار است:
اگر موافق باشید بحث را از این سوال آغاز کنیم که در روزهایی که حال اقتصاد ایران چندان خوشایند نیست چه اتفاقی می افتد که شاخص بورس روند صعودی به خود می گیرد. اینکه گفته می شود شاخص بورس واقعی نیست صحت دارد یا خیر؟
سوال خوبی مطرح کردید. ما در بورس بهترین شرکت های حوزه اقتصاد را داریم. به تعبیری « گل های سر سبد » اقتصاد سهام شان در بورس معامله می شود. وزن شرکت های بزرگ به طور طبیعی در شاخص های بورس نسبت به شرکت های کوچک بیشتر است. یعنی اگز به طور مثال شرکتی ده هزار میلیارد تومان باشد طبیعتا اثرش در شاخص بورس نسبت به شرکتی که ۵۰ میلیارد تومان است، بیشتر است. بنابراین اگر ما در این چارچوب صحبت کنیم و با توجه به اینکه ما در دورانی به سر می بریم که خصوصی سازی در حال اجرا شدن است باید گفت که بهترین شرکت های اقتصاد مان را وارد بورس کردیم. در اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی آمدیم شرکت هایی را از میان شرکت های دولتی انتخاب کردیم تا وارد بورس شوند که بیشترین سود آوری را دارند و یهترین ظرفیت ها را دارند. آنها را وارد بورس کردیم. خوشبختانه سود آوری آنها هم در سال ۱۳۹۱ افزایش قابل توجهی پیدا کرد. در سال ۱۳۹۰ حدود ۲۲ هزار میلیار تومان سودآوری بنگاه ها در بورس بوده است. در سال ۱۳۹۱ این رقم به بیش از ۲۷ هزار میلیارد تومان رسیده است. یعنی ۵ هزار میلیارد تومان نسبت به سال ۱۳۹۰ افزایش سود آوری بنگاه های ما در بورس بوده است. بنابراین با توجه به این ظرفیت هایی که ما در بورس داریم طبیعی است که شاخص های بورس افزایش پیدا می کند.
برخی اذعان دارند صنعت فولاد در بورس چندان خوب نیست. نظر شما در این رابطه چیست؟
اتفاقا شرکت های فولادی که ما در بورس داریم سودآوری خوبی داشتند. افزایش سود داشتند. سال ۱۳۹۱ وضعیت بسیار بسیار مساعدی داشتند. صنعت هایی که مجموعا در بورس داریم از میانگین اقتصاد مان بالاتر هستند. یعنی اگر میانگین شرکت هایی که در اقتصاد فعال می کنند را یک عدد در نظر بگیریم، شرکت هایی که در بورس حضور دارند به طور طبیعی شاگرد اول های اقتصاد ما هستند. بنابراین طبیعی است که سود آوری بهتری داشته باشند. به ویژه اینکه در سال ۱۳۹۱ با تغییرات نرخ ارز که اتفاق افتاد در مجموع روی بازار سرمایه اثر مثبت گذاشت. البته قیمت های جهانی هم بود. آنها هم با توجه به افزایشی که داشتند روی سودآوری بنگاه های حاضر در بورس ما اثر گذار بودند. اثر آنها هم مثبت بوده است.
در سال ۱۳۹۱ سیاست واگذاری بنگاه ها ادامه پیدا کرد؟
در سال ۱۳۹۱ در ادامه سال های گذشته شاهد ورود بنگاه های اصل ۴۴ به بورس بودیم. خصوصی سازی را دنبال کردیم. در سال ۱۳۹۱ عمدتا تمرکز ما بر روی پالایشگاه ها بود. پالایشگاه هایی مانند بندر عباس، لاوان، تهران، شیراز، تبریز و سایر پالایشگاه ها مورد توجه بودند. در سال ۱۳۹۱ حضور پالایشگاه ها را در بورس داشتیم که آن هم به شاخص های بورس کمک کرد. شما اگر در بورس حضور داشته باشید مشاهده می کنید شاخص ها لحظه به لحظه در کامپیوتر محاسبه می شود. یعنی شاخص ها توسط کامپیوتر محاسبه می شود. ما علاقمند هستیم که در یکی از شبکه های رسانه ملی اتصالی با سامانه بورس برقرار شود. لحظه به لحظه که شاخص های بروس تغییر پیدا می کند زیر نویس تلویزیون هم آن را نشان دهد. بنابراین شاخص ها حاصل نوسان های قیمت های سهام در بورس است. این نکته هم قابل ذکر است که در سال ۱۳۹۱ حجم معاملات بسیار خوبی وجود داشت. یعنی شاخص های بورس با حجم معاملات کم رشد نکردند. با حجم معاملات بسیار بالا رشد کردند.
منظور شما دفعات معاملات است؟
حجم گردش معاملات بسیار بالا بوده است. ما در یک روز شاهد این بودیم که در بورس تهران ۲۵۸ میلیارد تومان سهم معامله شد. این یک گردش معاملاتی بسیار بالا است. یا در فرابورس با توجه به اینکه بلوک ذوب آهن اصفهان مورد معامله قرار گرفت بیش از دو هزار میلیارد تومان در یک روز گردش معاملاتی آن بود. بنابراین یک بازار این شکلی داریم.
قاعدتا این نکته وجود دارد که یارانه محاسبات دقیقی دارد. پاسخ شما به این شبهه ای مبنی بر اینکه فردی که پشت رایانه قرار می گیرد امکان دستکاری شاخص را دارد چیست؟
خیر. این که اصلا نیست.
در حالیکه قیمت سکه، طلا و دلار در بازار آزاد رو به افزایش است، برنامه سازمان بورس برای جذب نقدینگی سرمایه گذاران چیست؟ یک نکته دیگر هم اینکه گفته می شود تا پایان سال ۱۳۹۰ از ده شرکت بزرگ بورسی ۵ تا دولتی بودند. حضور شرکت هایی که منشاء دولتی دارند تا چه اندازه بر فعالیت بورس اثر دارد؟ یعنی این شرکت ها سبب رشد چشمگیر شاخص می شوند یا حضور سرمایه گذاران خرد سبب رونق بخشیدن به شاخص ها شده است؟
در بورس هر چه که وزن شرکت بیشتر باشد اثر آن در شاخص بیشتر است. به طور مثال یک شرکت ده هزار میلیارد تومانی اگر یک ریال قیمت آن تغییر پیدا کند اثرش بر شاخص بسیار بیشتر از شرکتی ۵۰ میلیارد تومانی است که یک ریال تغییر پیدا می کند. بستگی به وزن شرکت ها در بورس دارد. در خصوص حضور سهامداران در بورس باید گفت که ما خوشبختانه یکی از بازار هایی در منطقه هستیم که ۵۰ درصد معاملات خرد را سهامداران حقیقی انجام می دهند.
کل خرد نسبت به کل چه قدر است؟
معاملات خرد ما که حجم آن بسیار بالاست ، شاخص بورس را تعیین می کند. معاملات عمده اثری بر شاخص بورس ندارد. معاملات عمده به دلیل ساز و کار خاص خود – نه در ایران و در همه جای دنیا- کلا در محاسبات شاخص بورس لحاظ نمی شود. صرفا معاملات خرد است که لحاظ می شود. چون آن واقعی تر است. در معاملات عمده هدف، مدیریت کردن یک بنگاه است. با قصد مدیریت یک شرکتی می آید یک بنگاه را می خرد. لذا آنجا چون قیمت ها ممکن است نسبت به قیمت ها خیلی بالاتر باشدشاخص را غیر واقعی می کند اگر بخواهیم آن را وارد شاخص کنیم.
یعنی در حال حاضر واقعا شرکت های بزرگ پتروشیمی و نفتی به آن معنا در تعینن شاخص نقش ندارند؟ تعیین کننده نیستند؟
تعیین کننده هستند. معاملات خرد آنها تعیین کننده هستند. معاملات عمده تعیین کننده نیست. معاملات بلوک تعریف دارد. یعنی یک درصد قابل توجهی از سهام شرکت که با هدف مدیریت و به صورت یکجا فروخته می شود. لذا بازارش اصلا با بازار معاملات خرد متفاوت است. ما دو بازار معامله داریم؛ بازار معاملات خرد و بازار معاملات عمده. معاملات خرد که تعیین کننده شاخص بورس است و واقعی هم هست نشان می دهد ۵۰ درصد این معاملات را افراد حقیقی انجام می دهند. این حجم قابل توجهی است. تعداد سهم داران مان هم در سال ۸۳ حدود ۳ میلیون ۲۰۰ هزار سهامدار بوده است. در حال حاضر تعداد آنها به شش میلیون و ۴۰۰ هزار سهام دار رسیده است. یعنی دو برابر شده است. از آن طرف هم یک اتفاقات مثبتی افتاده است. زیر ساخت های الکترونیکی بازار ارتقاء پیدا کرده است. در گذشته فرد باید صرفا با کارگزار تماس می گرفت. در حالیکه در حال حاضر از هر نقطه کشور یا هر نقطه دنیا می توان سهام بورس را مورد معامله قرار داد. البته در ساعت معاملات که بین ۹ تا ۱۲ است. این سبب شده هم سرمایه گذاران جدیدی به سمت بورس بیایند و هم اعتماد بیشتری می کنند. این به نقد شوندگی بورس هم کمک کرده است. سبب شده حجم معاملات خیلی قابل توجه بالا برود.
در آمار ها آمده حدود ۴۰ درصد سرمایه های خرد وارد بورس تا کنون شده اند. آیا این آمار بر اساس آمار های جهانی خیلی عجیب و غریب است؟ استاندارد جهانی چگونه است؟
در کشور های مختلف با توجه به قوانینی که وجود دارد متفاوت است. ساز و کار هایی که در کشور ها وجود دارد متفاوت است. به نظر من یکی از قوانین مهم جهت دهنده سرمایه ها در هر اقتصادی قانون مالیات ها است. یعنی مردم می سنجند کجا بهتر و بیشتر به نفع شان هست تا بروند سرمایه گذاری کنند و سود بیشتری عاید شان شود. البته هر نوع سرمایه گذاری ممکن است ریسک های خودش را داشته باشد اما به هر حال مباحث مالیاتی یکی از عوامل اثر گذار بر تصمیم های مردم است. بنابراین به نظر من ما باید قوانین مالیاتی مان متناسب با نوع نگرش سیاست گذاران مان تغییر کند. یعنی اگر ما می خواهیم سرمایه به سمت بازار سرمایه حرکت کند نیاز به یک قوانینی دارد. بر این اساس قوانین مالیاتی ما هم باید تغییر پیدا کند. به طور مثال ملک در میان حوزه هایی است که وقتی قیمت آن بالا می رود هیچ کس خوشحال نیست. نه تولید کننده، نه مصرف کننده و نه سیاست گذار حوزه ملل از این راضی نیست که قیمت ملک بالا برود. چرا؟ برای اینکه وقتی قیمت بالا برود برای مصرف کننده سخت است. برای سازنده هم صرفه اقتصادی ندارد.
بازار هایی مانند طلا و ارز چطور؟
افراد در حوزه طلا می توانند سرمایه گذاری کنند . ما هم در بورس کالا اوراق آتی طلا طراحی کردیم . افرادی که علاقه مند هستند می توانند به آنجا بروند. البته ریسک آن بسیار بالا است. ما هیچ موقع تبلیغ نکردیم و تبلیغ هم نخواهیم کرد. افراد ریسک پذیر می توانند بروند آنجا سرمایه گذاری کنند. ولی در بازار ارز باید بگویم که ارز ویژه است. ارز برای صادرات و واردات است. ارز برای سرمایه گذاری نیست. ارز برای معاملات سفته بازی نیست. سیاست گذار هم نظرش همین است.
آنهایی که در بورس فعالیت دارند شامل معافیت مالیاتی می شوند؟
خرید که مالیات ندارد. هر اندازه هم که افراد سود کنند مالیات ندارند. صرفا موقع فروش، نرخ مقطوعی به نرخ نیم درصد ارزش فروش مالیات تعلق می گیرد.
آنچه شما در رابطه با مالیات اشاره کردید مشخصا منظورتان چه بود؟ اینکه بازار های دیگر بحث مالیاتی شان باید تعدیل شود یا اینکه مالیات بورس باید کم شود؟
سیاست این است که سرمایه ها به سمت تولید حرکت کند. باید تعادلی در سیستم مالیاتی وجود داشته باشد. این نیازمند قانون است که لایحه آن در مجلس مطرح است. من فکر می کنم این لایحه نهایی شود در آینده به سمتی خواهیم رفت که اصطلاحاتی در نیاز اقتصادی مان اتفاق خواهد افتاد و به سمت جهت دادن سرمایه ها به سمت تولید حرکت خواهیم کرد.
حجم معاملات بورس در سال ۱۳۹۱ چگونه بود؟
وضعیت بدی نداشتیم. در سال ۱۳۹۱ در تاریخ بازار سرمایه بیشترین حجم معاملات را در بورس داشتیم.
